Ο Εαυτος στο ονειρο, και αλλου

Ομιλια στις 29 Μαϊου 2009 στη Βιεννη στο πλαισιο του κυκλου "Daseins-αναλυση- Ο 'Εαυτος' στην πραξη της ψυχοθεραπειας" του Αυστριακου Daseins-αναλυτικου Ινστιτουτου.

reseda odorata

Ο Εαυτος στο ονειρο

1. Ο Εαυτος στο φως του Ειναι και Χρονος του Heidegger.

2. Ο Εαυτος στο φως του "Ταυτοτητα και Διαφορα" του Heidegger.

3. Κανεις (Βουδισμος-Ζεν)

4. Ποιος ονειρευτηκε την προηγουμενη νυχτα; (Medard Boss)

5. Το συμβαν της ψυχοθεραπειας.

6. Παραβολες

1. Ο Εαυτος στο φως του Ειναι και Χρονος του Heidegger.

Ως γνωστον "Dasein" ειναι το ονομα του Heidegger για τον τροπο με τον οποιο ειναι ο ανθρωπος, δηλ. για τις ουσιακες δυνατοτητες τις οποιες ο ανθρωπος οχι απλως εχει, αλλα οι οποιες ειναι.

Η δυνατοτητα η οποια ο ανθρωπος, συμφωνα με μια αποστροφη του Heidegger, ειναι "καταρχην και κατα το πλειστον", φερει τον τιτλο "εκπτωση". Εκπτωση κατα που; Στη "δημοσια ερμηνευσιμοτητα": Κανεις κατοικει εναν κοσμο οπου τα παντα εχουν ηδη κατανοηθει και αποφασιστει με εναν ορισμενο τροπο. Ακομη και ερωτηματα και αμφιβολιες ειναι προκατασκευασμενα. Σ' αυτο το πλαισιο ο Heidegger χρησιμοποιει λεξεις οπως "καθημερινοτητα", "μεσος ορος", "παιρνω στα ελαφρα" και "μου το κανω ευκολο", οπου ολ' αυτα φερνουν στη υπαρξη μια "αποφορτιση", εναν "εφησυχασμο", καθως δεν εχει τιποτα να "αποφασισει" και για τιποτα να "φερει την ευθυνη". Αυτην την υπαρξη, αυτην τη δυνατοτητα υπαρξης ο Heidegger την αποκαλει ο "Κανεις". Ο Κανεις, καθοσον διαμενει στη δημοσια ερμηνευσιμοτητα, ειναι "κανενας".

Στην ψυχοθεραπεια η κυριαρχια της δημοσιας ερμηνευσιμοτητας δειχνεται πιο συγκεκριμενα π.χ. σ' αυτο που η ψυχαναλυση ονομαζει "ταυτιση" και "ενδοβολη". Η, σε μια μαλλον αγνοημενη παραλλαγη της λεγομενης "μεταβιβασης", εκει που κανεις βλεπει τον θεραπευτη επισης ως "κανενα", δηλ. του μιλα οπως οποιοσδηποτε θα μιλουσε σε οποιονδηποτε. Ευρειες περιοχες της Ψυχιατρικης και της Ψυχολογιας ειναι δομημενες κατα τον τροπο του Κανεις. Η δημοσια ερμηνευσιμοτητα εχει ηδη κρινει π.χ. τι ισχυει ως "φυσιολογικο" και τι ως "παθολογικο". Επισης προκατασκευασμενα σχηματα παρεμβασης και ερμηνειας που κυκλοφορουν κατω απο τον τιτλο "τεχνικη" παρεπιδημουν στη χωρα του Κανεις.

Ο Medard Boss ισχυριζεται πως ο ονειρευομενος ειναι ανοιχτος μονο για "αισθητηριακα αντιληπτα δεδομενα του παροντος", επομενως κινειται σ' εναν τοσο χωρικα οσο και χρονικα περιορισμενο οριζοντα. Καθοσον του λειπει σε μεγαλο βαθμο η ευρυτητα του βλεμματος, ο στοχασμος, η πνευματικοτητα, ο ονειρευομενος του Boss θα ηταν επισης μια παραλλαγη του Κανεις. Και οπως ο Κανεις του Heidegger μπορει να ανοιξει τα ματια του για τον αυθεντικο του Εαυτο, ο ονειρευομενος του Boss μπορει να γινει διορατικοτερος για τις δυνατοτητες στον ξυπνο που αρχικα διαφαινονται στο ονειρο του. Ο Boss αναφερει για παραδειγμα ενα επαναλαμβανομενο ονειρο του Heidegger, οπου αυτος δινει τις απολυτηριες εξετασεις του στο γυμνασιο της Konstanz και στεκει εμπρος σε εξεταστες που τον πιεζουν με δυσκολες ερωτησεις. Γραφει ο Boss:

Ομως το οπτικο πεδιο του ονειρου του ηταν καθε φορα σε τοσο μεγαλο βαθμο περιορισμενο, που απο την επιτυχια σε καθε δυνατη "απολυτηρια" εξεταση, προβαλλε στο βλεμμα του μονο η κατασταση της απολυτηριας εξετασης του γυμνασιου. Προφανως εφτασε στην αυθεντικη και ουσιαστικη του αυτοπραγματωση με την ανακαλυψη στον ξυπνο του θεματος στο οποιο εδωσε το ονομα "Das EREIGNIS" ["Το ΣΥΜΒΑΝ"].

Ο εφησυχασμος του Κανεις δεν αποκλειει εντασεις. Π.χ. αντιλαμβανομαι αυτην την ομιλια ως εξεταση. Πρεπει ν' ανταποκριθω στην εικονα που υποτιθεται οτι περιμενετε απο μενα. Αυτο με βασανιζει. Μετα απο αρκετα παρομοια βασανα αναζητω εναν θεραπευτη. Πως θα με βοηθησει; Θα με δυναμωσει ωστε να μπορω να στεκομαι ενωπιον σας με αυτοπεποιθηση. Παντου εδω κινουμαι μεσα στη δημοσια ερμηνευσιμοτητα: Ειμαι εκτεθειμενος στην κριση σας. Αν βρειτε τον Γεμενετζη καλο, τοτε ειμαι καλος, αν βρειτε τον Γεμενετζη κακο, τοτε ειμαι κακος. Η, η εικονα που υποτιθεται οτι σχηματιζετε για μενα γινεται το ειδωλο μου. Απο την ψυχοθεραπεια περιμενω, σε καταστασεις οπως αυτη να μην ειμαι αδυνατος αλλα δυνατος, εγω να σας ελεγχω και να σας πειθω. Στην ορολογια του Heidegger μενω ουτως η αλλως ενας Κανεις. Με αλλα λογια: Στην ψυχοθεραπεια τα αρχικα αιτηματα κατα κανονα δεν ειναι δρομος προς τη λυση του προβληματος αλλα μερος του προς λυση προβληματος.

Τωρα, ο θεραπευτης που εμπνεεται απο το Ειναι και χρονος θα το δει ενδεχομενως διαφορετικα. Εστω και αρρητα θα μου επιστησει την προσοχη στο οτι "βασικα" το βασανο μου δεν ερχεται απο την παρουσα κατασταση, απο τα κριτικα βλεμματα και αυτια σας. Ο "αυθεντικος" κριτης δεν ειναι το κριτικο σας βλεμμα αλλα η "φωνη της συνειδησης μου". Αυτη μου υποδεικνυει μια λησμοσυνη. Με προειδοποιει πως ο,τι εχω να πω εδω και τωρα δεν μπορει να μου το παρει κανεις, ειναι η "εκαστοτε δικη μου" αποφαση και ευθυνη. Αυτη η φωνη ειναι η αυθεντικη αποστολη στην οποια η υπαρξη μου ειναι "διαπιστευμενη", αυτη ειναι το μετρο κατα το οποιο κρινεται αν θα μεινω Κανεις η θα κερδισω τον Εαυτο μου.

Τουτα θα ηταν μια παραπομπη στη δευτερη δυνατοτητα του Dasein: να υπερβει τον Κανεις προς την κατευθυνση της "αυθεντικοτητας", προς την κατευθυνση του Εαυτου. Απεναντι σ' αυτην την δυνατοτητα ειμαι "αυθεντικα" ενοχος. Μ' αυτην την εννοια της αποστολης, της ευθυνης και της συνανηκουσας "απομονωσης" ο Heidegger εμπειραται το Dasein ως "φορτο".

2. Ο Εαυτος στο φως του "Ταυτοτητα και Διαφορα" του Heidegger.

Η ομιλια του Heidegger Der Satz der Identität [Η αρχη της ταυτοτητας] περιστρεφεται κυριως γυρω απο ενα αποσπασμα του προσωκρατικου Παρμενιδη, το οποιο σε μια τρεχουσα μεταφραση λεει: "Καθοτι το αυτο ειναι νοηση και Ειναι". Ο Heidegger καταλαβαινει το "το αυτο" ως το υποκειμενο της φρασης και το ακουει αντιστοιχα ως αλληλεχεια νοησης και Ειναι, και τουτην στον τονισμο: αλληλεχεια. "Τωρα το αλληλα καθοριζεται απο το εχειν." Πρωτα το Αυτο αποδιδει νοηση και Ειναι. Τα δυο αλληλεχονται καθοσον το ενα "ιδιαζει", "προσ-ιδιαζει" στο αλλο. Ο τοπος του εδω αναφερομενου ιδιου (αυθεντικου) δεν ειναι ουτε ο ανθρωπος ουτε το Ειναι αλλα το Αυτο, το οποιο ο Heidegger συλλαμβανει στους τιτλους "Ereignis" ["συμβαν"] και "Lichtung" ["αιθριο"]. Στα οψιμα γραπτα η σκεψη του Heidegger δεν περιστρεφεται πλεον γυρω απο τον Εαυτο του Dasein. Τωρα το "Αυτο" ειναι μια αντ-ωνυμια του λεγομενου "συμβαντος", της αλληλεχειας .

Εδω, και αλλου, η επονομασθεισα αλληλεχεια χαρακτηριζεται ως η σχεση μιληματος και ανταποκρισης. Αυτο το σχημα, μεταφερομενο στην καθημερινη ζωη, θα μπορουσε ισως να παρασταθει με το ακολουθο παραδειγμα: Η πεινα δεν θα ηταν μια εσωτερικη αναγκη που με ωθει στην ψωμιερα στην κουζινα. Πολυ περισσοτερο η πεινα ειναι καλεσμα. Το ψωμι μου μιλαει, με καλει προς αυτο, θελει να φαγωθει. Ανταποκρινομαι στο καλεσμα του πηγαινοντας προς αυτο και παιρνοντας το στο στομα μου. Ειμαι χορτατος θα πει: Το ψωμι δεν μιλα πλεον, δεν με καλει προς αυτο. Μενει βουβο. Κερδιζω τον Εαυτο μου οταν ακουω τη φωνη του ψωμιου καθαρα, δηλ. δεν την συγχεω με καποιαν αλλη, καπου με τη φωνη ενος αλλου κενου που δεν ερχεται απο το στομαχι. Αντιθετα χανω τον Εαυτο μου οταν δεν αναγνωριζω την προελευση της φωνης, η οταν δεν την προσεχω, π.χ. οταν συνεχιζω να τρωω εκει που η φωνη του ψωμιου εχει σιγασει προ πολλου. Εαυτος θα πει, με μια λεξη του Heidegger, "υπ-ακουος".

Στην daseins-αναλυτικη ερμηνεια των ονειρων η σχεση μιληματος και ανταποκρισης μπαινει στο παιχνιδι με την ερωτηση-κλειδι "Πως προς τι;". Το πως θα ηταν αυτο που εκαστοτε μου μιλα, το τι η συμπεριφορα μου που του ανταποκρινεται. Ο Medard Boss θετει την ερωτηση ως εξης:

... για ποια προσληψη ποιων συνθηκων ... [ειναι] ανοιχτη η υπαρξη ενος ορισμενου ανθρωπου στην ονειρικη του κατασταση της στιγμης ...

Ο Hanspeter Padrutt, τοσο μεσα απο τη σκεψη του Heidegger οσο και απο την ερμηνεια του, του Παρμενιδη, την διατυπωνει ως εξης:

Πως φερομαι προς τι - πως προς τι; Ονειρευτηκα: η σκηνη στο χειρουργειο με το 'πως προς τι' της. Ονειρευτηκα - εκεινο το αφατο "συμβαν του Ειναι" οπου η με το Πως λεγομενη υπαρξη μου και η παρουσια του μ' εκεινο το Τι λεγομενου παροντος αλληλεχονται αδιαιρετα.

Στον οψιμο Heidegger αντηχει παντα η εμφαση του Εαυτου, διοτι πρωτα μεσα απο το ιδιαζον-προσιδιαζον παιχνιδισμα της αλληλεχειας, οπως συχνα λεει ο Heidegger, οι ενεχομενοι στο παιχνιδι, ανθρωποι και πραγματα, αποληγουν στο εκαστοτε "ιδιον" ["αυθεντικο"] τους, π.χ. εγω ως πεινασμενος και το ψωμι στην ψωμιερα. Η ιδιο-τητα που εννοειται στο τονισμενο εχειν εμφανιζεται επισης στο ονομα του "αιθριου" το οποιο εκ-χωρει τα παντα και δινει στο καθε τι το ιδιον του (τον Εαυτο του). Στην γραφη Besinnung [Στοχασμος] λεγεται : "Ομως Εαυτος θα πει: αποφασιστικοτητα (=εκθεση) στο αιθριο του Ειναι".

Οπως ειπωθηκε, στη θεωρηση των ονειρων του Boss τα ονειρα μπορουν να μας κανουν περισσοτερο "υπ-ακουους" γι' αυτο που μας μιλαει στον ξυπνο. Γι' αυτο στην ψυχοθεραπεια συνομιλιες για τα ονειρα μπορουν, οπως ηδη ακουσαμε απο τον Boss σχετικα με το ονειρο των εξετασεων του Heidegger, να οδηγησουν στην "αυθεντικη και ουσιαστικη αυτοπραγματωση" του ονειρευομενου η, οπως γραφει ο Padrutt σε αλλο σημειο, "σε κατι ουσιωδες και προσιδιαζον σ' εμας ".

Ειτε στην οπτικη του Ειναι και χρονος ειτε στην οψιμη οπτικη του Heidegger, ο Εαυτος ειναι ενα ζητουμενο, μια αποστολη για την οποια θα ταιριαζε μια αποστροφη του Heidegger: "Να κατευθυνεσαι προς ενα αστερι ..". Κατα τον Boss τα ονειρα θα ηταν μια "via regia", ενας βασιλικος δρομος προς το αστρο του Εαυτου. Αυτη η οπτικη μεταθετει την ψυχοθεραπεια σ' ενα ιδιαιτερο φως. Αναμεσα στις γραμμες καπου λεγεται: "Ο τοπος που βρισκεσαι δεν ειναι η πατριδα σου. Εκπτωτος, χαμενος περιπλανιεσαι πανω στη γη. Ο αληθινος σου τοπος βρισκεται σ' εκεινο το αστρο. Προς αυτο θα κατευθυνθουμε." Η ψυχοθεραπεια, οχι μονον η daseins-αναλυτικα προσανατολισμενη, συχνα αγεται απο τη νοσταλγια του καπως εννοουμενου αυθεντικου, του Εαυτου.

Ο κ. Förster το συνοψιζει αναφορικα με την προοδο μιας ψυχοθεραπειας ως εξης:

Το παραδειγμα του περιστατικου ειχε σκοπο να δειξει ποσο πολυ η υπαρξη ενος ανθρωπου μπορει μεσα απο μια σταση εχθρικη στη ζωη να στενεψει, ενας ανθρωπος οπως αυτη η γυναικα να εκπεσει απο το "Συμβαν" και να αρρωστησει. Πριν απο τη θεραπεια η ασθενης προσπαθουσε να ξεγελασει τον εαυτο της ως προς τη δυσφορια της, να τον ενθαρρυνει να αδραξει τη ζωη σαν ενηλικας. Οσο λιγοτερο η ασθενης επετρεπε στον εαυτο της το αγχος και την αμυντικη σταση απεναντι σε καθε τι ζωντανο, τοσο περισσοτερο η αμυνα της συντελουνταν στη μορφη της συμπεριφορας των εντερων της. Μονο οταν η αμυνα της, της εγινε συνειδητη, βουτηξε θαρραλεα στα βαθια για να κατανοησει τον λογο της αρρωστιας της και προοδευτικα αντιληφθηκε το Συμβαν, πως παντα κατι επερχεται σε καποιον, ερχομενο απο τον δικο του κοσμο, το οποιο μπορει και πρεπει να αναλαβει. Η ασθενης, μαζι με τη σωματικη ιαση, εγινε ικανη για μια πολυ πιο ωριμη ανθρωπινη αγαπη.

3. Κανεις (Βουδισμος-Ζεν)

Τωρα θα κανω μια δοκιμη. Δεν θελω το "το αυτον" του Παρμενιδη να το μεθερμηνευσω ως "αλληλεχεια". Αυτην τη λιτη λεξη θελω να την ακουσω λιτα: το αυτο. Πως ομως; Πως μπορουν νοειν και Ειναι να ειναι το αυτο; Πριν απο μερικα χρονια επεσα σε μια ιστορια που διηγειται ο Byung-Chul Han, ενας κορεατης φιλοσοφος που διδασκει στη Βασιλεια :

Καποτε ο δασκαλος Hui-tang πηγε με τον κοσμικο Huang-schan-gu στα βουνα. Ξαφνου ενας ευωδιαστος αερας φυσηξε καταπανω τους. Ο Hui-tang ρωτησε: "Νιωθεις την ευωδια της ρεσεντας;" Οταν ο Huang-schan απαντησε καταφατικα, ο Hui-tang του ειπε: "Δεν εχω τιποτα να σου κρυψω."

Τι θα πει εδω "Δεν εχω τιποτα να σου κρυψω"; Ο Han γραφει: "Η ευωδια της ρεσεντας εκ-σωτερικευει τον Hui-tang." Εσωτερικοτητα ειναι ενα ονομα για τον πατριο τοπο τον οποιο θεσπιζουν το Εγω, το υποκειμενο, η ψυχη, το πνευμα, η σκεψη και το συναισθημα, η συνειδηση και το ασυνειδητο, η ταυτοτητα και ο Κανεις και ο Εαυτος. Αυτες οι λεξεις ακριβως και δεν ειναι εννοιες. Ειναι τοποι, σπιτια που κατοικουμε. Η ευωδια της ρεσεντας δεν αφηνει στον Hui-tang τιποτ' απ' αυτα ορθιο. Ο Hui-tang αναλυεται στην ευωδια της ρεσεντας. Δεν εχει τιποτα το εσωτερικο και γι' αυτο δεν εχει τιποτα να κρυψει. Ο Hui-tang ειναι "εξω στα πραγματα" με μια ακρως ριζικη εννοια. Δεν ειναι κανενα "Ειναι-μεσα-στον-κοσμο" αλλα, οπως γραφει καπου ο Han, απλα ενα "Ειναι-κοσμος".

Σε ενα σεμιναριο με τον Boss τα χρονια της εκπαιδευσης μου στο Ινστιτουτο της Daseinsanalyse στη Ζυριχη γινοταν λογος για τη φαντασια. Ενας συναδελφος απο την Κορεα ειπε μ' εναν εντυπωσιακα καθετο και περιφρονητικο τονο, η φαντασια δεν ειναι τιποτα. Ο Boss αγανακτησε. Τον κατηγορησε με τη σειρα του πως ειναι "επιστημονας". Ο Κορεατης δεν ειχε να πει περισσοτερα. Επανελαβε μια-δυο φορες οτι η φαντασια δεν ειναι τιποτα. Πολυ αργοτερα μου φανηκε πως ειδα αυτο που ελεγε: Ο τοπος της φαντασιας ειναι ενας τοπος εσωτερικοτητας, η οποια δεν χρειαζεται οπωσδηποτε να εννοηθει ως κατι "μεσα μου" αλλα ως ενα σπιτι, ως ενας μικρος κλειστος κοσμος στον οποιο κατοικω φαντασιωνομενος, και στον οποιο ακριβως μπορω χτιζω τα φανταστικα μου ανωγια και κατωγια. Στον εκ-σωτερικευμενο ανθρωπο δεν υπαρχει κανενας τοπος για να χτιστει το φανταστικο. (Εδω η φαντασια δεν ειναι συνωνυμη με την παρουσια ενος παροντος. Στο φαινομενο της εδω εννοουμενης φαντασιας ανηκει το κλεισιμο και το φωλιασμα στο φαντασιουμενο.)

Στην ετσι εννοουμενη εκ-σωτερικευση ακουω την φραση του Παρμενιδη "Νοειν και Ειναι: το αυτο" στην κυριολεξια του: Οχι αλληλεχεια, οχι καλεσμα κι ανταποκριση αλλα απλα το αυτο. Hui-tang και ευωδια της ρεσεντας: το αυτο. Τοτε το "το αυτον" του Παρμενιδη και του Ηρακλειτου, και το "μηδεν", η η "κενοτητα" του Βουδισμου-Ζεν θα γειτονευαν.

Εδω ο νοων θα ηταν επισης "Κανεις", ομως οχι σε συγκριση με καποιον "αυθεντικο εαυτο", οχι με το υποτιμητικο νοημα του Κανεις. Εδω "κανεις" θα σημαινε γυμνος, αστεγος, δηλαδη ελευθερος απο στεγη, απο το προστατευτικο και συναμα περιοριστικο σπιτι μιας συνειδησης, μιας ταυτοτητας, ενος Εαυτου. Σε τετοια σπιτια θα ηταν μαλλον τουριστας παρα ενοικος.

Κατα μια εννοια ο τουριστας ειναι πιο ανοιχτος απο τον ενοικο. Εδω "ανοιχτος" σημαινει πρωτον, οχι ενας Εαυτος που θα ανελαμβανε και θα επιτελουσε την ανοιχτοτητα του ως αποστολη και ευθυνη του. Δευτερον "ανοιχτος" σημαινει εναν τροπο του Ειναι οπου ηδη η διασταση ανοιχτος/κλειστος θα εμενε πισω, δεν θα ηταν θεμα, δεν θα λαμβανονταν υποψη. Τριτον, "ανοιχτος" δεν θα ηταν κατηγορημα του Dasein αλλα η απεριοριστη και γι' αυτο μη εμπιπτουσα στο βλεμμα ταυτοτητα του "και" απο νοειν και Ειναι, αλλα και απο πεινα και φαγωμα του ψωμιου. "Ανοικτος" θα πει χωρις σκεψη. Ενας ασθενης του Hanspeter Padrutt καποτε διαβασε τη ρηση ενος γερου απο τα ελληνικα βουνα:

Ειναι ασκοπο να σκεφτεσαι τα πραγματα που δεν αλλαζουν, αφου ετσι κι αλλιως δεν μπορεις να κανεις τιποτα, ουτε τα πραγματα που αλλαζουν, αφου εδω μπορεις κατι να κανεις.

Γι' αυτον τον γερο το να σκεφτεσαι δεν εχει νοημα... Ακουγεται συγγενικο με τη ρηση ενος δασκαλου του Ζεν που ελεγε πως οταν πειναει τρωει κι οταν νυσταζει παει για υπνο. Οι δυο ρησεις θα ηταν επισης παραδειγματα ενος εκ-σωτερικευμενου νοειν που ειναι σε τετοιον βαθμο συμεμειγμενο με το Ειναι ωστε κι αυτα τα ονοματα "νοειν" και "Ειναι", αλλα και "αυθεντικος" και "αναυθεντικος" δεν ονομαζουν πλεον τιποτα.

Στο παραδειγμα μας πεινας και φαγωματος του ψωμιου δεν θα επροκειτο για την πεινα ως καλεσμα και για το φαγωμα ως ανταποκριση προς αυτο και για την αλληλεχεια τους. Τωρα το συμβαν πεινας και φαγωματος του ψωμιου θα εκτυλισσονταν βασικα σε μια θαλασσα σιωπης. Φυσικα και μπορουν να πεσουν ονοματα: πεινα, φουρνος, αγοραζω ψωμι, πηγαινω σπιτι, παιρνω πιατο, τρωγω ψωμι κτλ. Ομως ολες αυτες οι λεξεις θα ηταν μαλλον σαν τον αφρο που το κυμα της σιωπης ποτε κανει και ποτε οχι. Στο πεζο The Unnamable [Ο ακατανομαστος] ο Samuel Beckett γραφει για τις λεξεις: Drops of silence in silence - Σταγονες σιωπης μεσα στη σιωπη.

Επιτρεψτε μου να παρουσιασω το θεμα σε μιαν αλλη οπτικη. Σε πολλους απο σας ειναι γνωστο το "τεστ Rorschach”. Ειναι μια σειρα απο κηλιδες που σκοπιμα δεν παρασταινουν τιποτα με σαφηνεια. Κανεις καλειται ν' αναγνωρισει στις αμορφες φιγουρες φανταστικες μορφες και αξιολογειται αντιστοιχα. Σε μια οπτικη τα πραγματα του κοσμου μας ειναι οπως οι φιγουρες του Rorschach κι οπως οι μορφες που θεωρουμε οτι βλεπουμε σ' αυτες. Τετοιες μορφες ειναι π.χ. οι εικονες μας για το επαγγελμα, για τον γαμο και τα παιδια και τον χωρισμο. Τετοιες μορφες ειναι οι ερμηνειες των ονειρων και τα ψυχολογικα προβληματα, οι εικονες που σχηματιζουμε για εμας και τους αλλους, για τον θεο και τον διαβολο. Συχνα πιστευουμε πως τα πραγματα εχουν τη μορφη που τους προσδιδουμε με την εννοια των αντιληψεων μας, των παραστασεων, των γνωμων, των εξηγησεων και των πεποιθησεων μας, κι επισης αυτου που εκπροσωπουμε στο ονομα της "ουσιας", της "αληθειας" και της "πλανης".

Συλλογιζομαι τα εργα αυτων που αποκαλεσα δασκαλους μου και που, οπως το βλεπω σημερα, κατετειναν προς μια κοινη κατευθυνση: Την επαναθυμηση και τον ενστερνισμο του αμορφου, του κενου που συνοδευει την καθε ανασα μας. Σχετικα λιγοι στιχοι του T. S. Eliot:

[...] Μας εξαπατησαν,

Η εξαπατησαν τον εαυτο τους οι γεροι με τα ηπια λογια τους,

Κληροδοτωντας μας απλα μια συνταγη απατης;

Η γαληνη μονο εσκεμμενο υφος,

Η σοφια μονο γνωση νεκρων μυστικων

Αχρηστη στο σκοταδι στο οποιο στυλωσαν

Η απ' το οποιο αποστρεψαν το βλεμμα τους. [...]

Και λιγο αργοτερα:

[...] Δεν θελω ν' ακουσω

Για τη σοφια των γερων, μα περισσοτερο για την τρελα τους,

Τον φοβο τους του φοβου και της μανιας, τον φοβο τους της κατοχης

Ν' ανηκουν σε αλλον, η σε αλλους, η στον Θεο.

T. S. Eliot, Four Quartets, East Coker II

4. Ποιος ονειρευτηκε την προηγουμενη νυχτα; (Medard Boss)

Ενα βιβλιο του Medard Boss για τα ονειρα φερει ως γνωστο τον τιτλο "Ονειρευτηκα την προηγουμενη νυχτα". Εδω ο Boss τονιζει πως το υποκειμενο του ονειρου ειναι το ιδιο με το υποκειμενο του ξυπνου. Τουτο βεβαια δεν ειναι καποια ιδιαιτερα daseins-αναλυτικη ενοραση γιατι στον δυτικο πολιτισμο δεν υπαρχει καμια σχεδον θεωρηση των ονειρων που δεν θα το θεωρουσε αυτονοητο. Στον Boss παντως ειναι νεο το οτι αυτη η ταυτοτητα υφισταται μια διαφοροποιηση: Οπως ειπωθηκε, ο ονειρευομενος ειναι κοντυτερα σ' αυτο που στο Ειναι και χρονος καλειται "Κανεις-Εαυτος" και ο ξυπνητος ανθρωπος ειναι περισσοτερο ανοιχτος για τη δυνατοτητα του "δικου Εαυτου". Για να παρεμβαλω μια ακομη λεξη απο το Ειναι και χρονος: Το ονειρο ειναι "εκαστοτε δικο μου". Με την εννοια του Boss αυτο θα πει οτι ειναι ονειρο μου και ειναι αποστολη μου να προσεξω τα σημαδια του που μου υποδεικνυουν τον δρομο προς τον δικο μου Εαυτο.

Ας προσεξουμε τωρα την χρηση της γλωσσας. Αν σας διηγηθω ενα ονειρο μου, μπορω ν' αρχισω τη διηγηση με την φραση: "Ονειρευτηκα την προηγουμενη νυχτα..." Στην καθημερινη χρηση της γλωσσας, εκτος απο το παπουδιστικο της εκφρασης ["Es träumte mir vergangene Nacht..."] δεν υπαρχει τιποτα ιδιαιτερο. Το πολυ θα διευκρινιζε οτι ειναι δικο μου ονειρο και οχι ενα που καπου μου διηγηθηκε ο κυριος Förster για τον εαυτο του. Τι νοημα εχει τωρα οταν τονιζω επι τουτου το εγω (ονειρευτηκα) με το νοημα της εκαστοτητας που αναφερθηκε; Ειναι σαν στο οικοπεδο μου να ειχε ενα κυριο κτισμα ονοματι "ξυπνος" και καπου στον φραχτη ενα σπιτακι ονοματι "ονειρα" και χρειαζονταν να υπογραμμισω πως το σπιτακι επισης βρισκεται στον χωρο του οικοπεδου μου. Η φραση θα ειχε νοημα μονο αν με εβλεπα ως εκεινον ο οποιος εχει να φροντισει και να συντηρησει και να διαφυλαξει αυτο το οικοπεδο ωστε το δικο μου και το γειτονικο του κυριου Förster να μην χασουν τα ορια τους και η γειτονια μας να μην καταντησει συμφυρμα μιας σχεσης Κανενος οπου το εκαστοτε δικο μου και το εκαστοτε δικο του να μην μπορουν να διακρινονται μεταξυ τους. Το εγω της φρασης "Ονειρευτηκα ...", που παραπεμπει στον δικο Εαυτο, θα οραματιζονταν μια εικονα γειτονευσης οπου ο Förster και ο Γεμενετζης, συμφωνα μ' εναν λογο του Hölderlin που παραθετει ο Heidegger "κατοικουνε κοντα σε χωριστοτατα ορη". Θα επανελθουμε σ' αυτο.

Ο λιβανεζος ποιητης Khalil Gibran γραφει: "Τα παιδια σας δεν ειναι παιδια σας". Και αν για τους ανθρωπους ως ανθρωπους η κτητικη αντωνυμια, οχι μονο ως προς τα παιδια αλλα γενικα, δεν ειχε θεση και νοημα; (Λεω: Για τους ανθρωπους ως ανθρωπους και οχι καπου ως εργαζομενους και αδειουχους, καταναλωτες και φορολογουμενους κτλ.) Και αν τα ονειρα μας δεν ηταν ονειρα μας;

Και αν ακομα και το ονομα μου δεν ηταν ονομα μου; Καποια φορα που χρειαστηκε να συνταξω ενα βιογραφικο, ξεκινησα με την φραση "Ο Κωστας Γεμενετζης γεννηθηκε το 1944..." και κατευθειαν μου ηρθε να συνεχισω: "...και πεθανε...".

Ηδη παιδι μου γεννηθηκε μια απορια με το ονομα μου. Ο κοσμος μου αποτεινονταν και με προσφωνουσε "Κωστα...", "Κωστακη...", "Γεμενετζη...". Καποια στιγμη λοιπον αναρωτηθηκα: Περιεχομαι, περα για περα, στο ονομα μου; Η απαντηση μου ηταν σαφης: Οχι! Αυτοι που μου μιλουν, αποτεινονται σ' εμενα. Και, αν το "Κωστας" δεν καλυπτει το "εμενα", εχει αυτη η αντ-ωνυμια ενα ονομα, αντι του οποιου λεγεται; Η απαντηση μου ηταν και παλι σαφης: Οχι!

Πολλα χρονια αργοτερα ειδα, με ανακουφιση, πως με την απορια μου δεν εστεκα μονος. Καπου στον Kierkegaard διαβασα: "Κοιταζω μεσα στην υπαρξη - και δεν βλεπω τιποτα." Η απορια ειχε αρχισει να ησυχαζει και να δινει τη θεση της στην αποδοχη ενος αναλαφρου "τιποτα", που αποδιδει το Εγω μου πολυ περισσοτερο απο καθε ονομα· αποδοχη ενος αναλαφρου "τιποτα", που συνοδευει το ονομα μου, του αφαιρει καθε απολυτοτητα, το επαφηνει στο λικνο της παροδικοτητας του, και σε καθε "γεννηθηκα" υπαγορευει το "πεθανα".

Ας θυμηθουμε τωρα την ιστορια του Hui-tang με την ευωδια της ρεσεντας. Η ιστορια, μας επιτρεπει να εικασουμε πως το παιχνιδι νοωντος και νοουμενου δεν συλλαμβανεται μονον με την εννοια "εννοω κατι", ειτε ως σχεση υποκειμενου-αντικειμενου ειτε ως αλληλεχεια μιληματος και ανταποκρισης. Τωρα ο νοων "δεν εχει τιποτα να κρυψει". Αναλυεται στο νοουμενο ετσι ωστε, κατα τον Παρμενιδη, νοων και νοουμενο ειναι το αυτο. Σ' αυτο το τοπιο της ζεν-βουδιστικης κενοτητας, η της προσωκρατικης ταυτοτητας, η αντωνυμια εγω δεν θα παρεπεμπε στο ονομα του ενοικου στην εσωτερικοτητα του οικοπεδου του η στην τοποθεσια του Εαυτου του αλλα μαλλον σ' εναν ανωνυμο η πολυωνυμο οδοιπορο ο οποιος μεταξυ αλλων καποτε εισερχεται στο ξενοδοχειο ενος ονειρου και ονομαζεται απ' αυτο, για οσο μενει εκει. (Οταν καποιος μπαινει στο μοναστηρι, παιρνει αλλο ονομα. Ενας καλλιτεχνης κατα την ασκηση της τεχνης του συχνα παρουσιαζεται μ' ενα αλλο, μ' ενα "καλλιτεχνικο" ονομα. Ισως καθε κατασταση ειναι λιγοτερο η περισσοτερο μια βαπτιση στην οποια παιρνουμε το ονομα που εκαστοτε μας αρμοζει.)

Μια τετοια Γη Κανενος θα μπορουσε καποτε να ειναι και σημειο συναντησης του Förster και του Γεμενετζη οπου ξενος και ξενοδοχος μεταβαινουν ελευθερα απο τη μια μορφη στην αλλη. Αυτο θα μπορουσε να αποδοθει στη φραση: Ο Förster ειναι ονειρο του Γεμενετζη, ο Γεμενετζης ειναι ονειρο του Förster.

Förster

Επιτρεψτε μου για λιγο να το περιγραψω λεπτομερεστερα. Ο κυριος Förster. Τον βλεπω. Η φραση "Τον βλεπω" σημαινει συγχρονως με βλεπει, ασχετα με το αν το βλεμμα του ειναι στραμμενο προς εμενα η οχι. (Πρβλ. Nietzsche, παραθετω απο μνημης: "Οταν κανεις κοιταζει αρκετη ωρα μεσα στην αβυσσο, αρχιζει η αβυσσος να τον κοιταζει αυτη.") Με κοιτα και η οψη του, σαν μαγικο ραβδι, με αγγιζει και κατευθειαν με αδειαζει και με ρυθμοποιει σε Förster. Ειμαι οπως ενα δεντρο που στην κορμοστασια του προβαλλουν οι κυριαρχοι ανεμοι της περιοχης, η οπως, ως οδηγος του αυτοκινητου μου, γινομαι συστατικο της μηχανης, η οπως η ευωδια της ρεσεντας διαποτιζει τον Κινεζο. Δεν εχω τιποτα να κρυψω. Γνωριζω μεν τον κυριο Förster εδω και 35 χρονια και ειμαι οδηγος εδω και σχεδον 50 χρονια, ομως η οικειοτητα δεν σημαινει τιποτα. Το ιδιο ισχυει για τα παντα και τους παντες, οπως για την αγνωστη μου κυρια που καθεται ακριβως απεναντι μου.

Οταν συναντω τον κυριο Förster μετα απο μεγαλο διαστημα, τον ρωταω πως παει, του διηγουμαι πως παει, μπορει να περασουμε μια-δυο ευχαριστες ωρες μαζι. Το αλλο δεν λεγεται, δεν μπορει να λεχθει. Ανελισσεται μεσα σε μια θαλασσα σιωπης.

5. Το συμβαν της ψυχοθεραπειας.

Ο Dau-wu και ο Djian-yuan εφτασαν σ' ενα σπιτι για να εκφρασουν τα συλληπητηρια. Ο Djian-yuan χτυπησε το φερετρο με το δαχτυλο κι ειπε: Ζει η ειναι νεκρος; Ο Dau-wu απαντησε: Δεν λεω, ζει, κι ουτε λεω, ειναι νεκρος. Ο Djian-yuan ειπε: Γιατι δεν λετε τιποτα; Ο Dau-wu απαντησε: Δεν λεω τιποτα, δεν λεω τιποτα. Ξεκινησαν για την επιστροφη και πηραν τον δρομο που οδηγουσε στο μοναστηρι. Ο Djian-yuan ειπε: Σεβασμιωτατε πειτε το μου λοιπον γρηγορα! Αν δεν πειτε τιποτα θα καταληξω να χτυπησω τον Σεβασμιωτατο! Ο Dau-wu απαντησε: Οσον αφορα το χτυπημα, χτυπα λοιπον! Οσον αφορα το να πω, δεν λεω τιποτα. Ετσι και ο Djian-yuan εδωσε στον Dau-wu ενα χτυπημα. Αργοτερα, αφου ο Dau-wu ειχε υπεισελθει στη μεταμορφωση [δηλ. ειχε πεθανει], ο Djian-yuan πηγε στον Schi-schuang και του παρεθεσε την κουβεντα που αναφερθηκε εδω. Ο Schi-schuang ειπε: Δεν λεω τιποτα, δεν λεω τιποτα. Μ' αυτα τα λογια ο Djian-yuan φωτιστηκε με μιας.
Ουτε γαρ αν γνοιης το γε μη εον (ου γαρ ανυστον) / ουτε φρασαις

Καθως ουτε θα μπορουσες να γνωρισεις αυτο το μη ον (αφου βεβαια δεν θα μπορουσες να το διανυσεις) / Ουτε να το πεις(Σε σχεση με το προηγουμενο μοττο θα πει: Ουτε θα μπορουσες να γνωρισεις το "Ζει ... ειναι νεκρος", ουτε να το πεις.)

Κυριες και κυριοι,

Σας μιλω απο την οπτικη του θεραπευτη, δηλ. μοιραζομαι μαζι σας μια οπτικη που διανοιγεται στο ιατρειο μου, στην πολυθρονα μου πισω απο τον ξαπλωμενο συνομιλητη μου. Ενα φαινομενο που συναντω παλι και παλι ειναι οτι στη διαρκεια μιας συνεδριας δεν γνωριζω απαξ δια παντος ποιον ακουω και σε ποιον μιλαω. Υπαρχουν φορες που μου μιλαει ενα παιδι, κατοπιν παλι ακουω τη μητερα η τον πατερα να μιλα δια στοματος του, μετα μου μιλα ενας φιλος και κατοπιν ενας αδελφος και μετα ενας γιος και μετα ενας ανωνυμος κτλ..

Ο,τι ειπα μολις, ειναι και δεν ειναι αληθεια. Διοτι αν το εννοουσα κυριολεκτικα θα ημουν ενας τρελος που βλεπει μπροστα του συνεχως κι εναν αλλο ανθρωπο. Τωρα λεω πως δεν ειμαι τρελος. Πως μπορω τοτε να λεω αυτα τα λογια; Ποια ειναι η διαφορα αναμεσα σ' εμενα και σ' εναν τρελο; Γι' αυτον παιδι, μητερα, πατερας, φιλος, αδερφος κλπ. εχουν την εκαστοτε σταθερη υποστασιακη τους ταυτοτητα. Γι' αυτο εχει εμπρος στα ματια του παλι και παλι αλλους ανθρωπους. Βιωνει μεταμορφωσεις. (Ως φοιτητης της Ιατρικης ημουν για ενα διαστημα υποβοηθος στην Ψυχιατρικη Κλινικη. Μια μερα, καθως μιλουσα μ' εναν ασθενη, μου ειπε ξαφνικα πως αυτην τη στιγμη γινεται γατα.)

Και πως ειναι μ' εμενα τον μη τρελο; Μηπως πισω απ' ολες τις εναλλασσομενες μορφες βλεπω μια και την αυτη σταθερη υποστασιακη ταυτοτητα; Τοτε ο συνομιλητης μου θα μιλουσε σαν παιδι, σαν την μητερα του κλπ. Ομως ακουω οντως ενα παιδι και μια μητερα! Κανενα 'σαν' δεν ηχει στ' αυτια μου. Ο,τι ακουω και βλεπω δεν ακουγεται και βλεπεται στο φοντο ενος βαθυτερου Εαυτου του ομιλουντος. Ομως τωρα δεν ειμαι τελειως ειλικρινης. Γιατι την πρωτη φορα που παρατηρησα πως δεν ειναι αυτονοητο ποιος μου μιλα και σε ποιον μιλω, με κατελαβε ενας ιλιγγος. Για μια στιγμη βρεθηκα σχεδον στη θεση του τρελου που ειναι μαρτυρας μεταμορφωσεων. Γρηγορα μπορεσα ν' αναπνευσω βαθυτερα. Ειχα ελευθερωθει απο την ταση να στεγαζω τα εκαστοτε υποκειμενα της ομιλιας κατω απο την ταυτοτητα ενος εαυτου. Ηταν σαν οι φιγουρες ενος πινακα να ειχαν λυθει απο το καδρο και να αιωρουνταν στον χωρο ελευθερα.

Ενα παραδειγμα: Μια γυναικα ποτε-ποτε παιρνει εναν αλλον τονο - μιλαει αποτομα, σκληρα, το σωμα της φανταζει τεντωμενο και ακαμπτο. Οταν παρατηρω αυτην τη διαφορα καθαρα, της την λεω και την ρωτω αν κι αυτη το αισθανεται ετσι. Λεει ναι. Τοτε την ρωτω αν αυτος ο τονος, της ειναι γνωστος. Λεει με εκπληξη πως ειναι ο τονος της μητερας της. Αυτη ειναι, που μιλα δια στοματος της!

Η πρωτη φορα που αντιληφθηκα πως κατι τετοιο υπαρχει, ηταν κατα την αναγνωση του διαλογου του Πλατωνα Φαιδρος. Αυτος ειναι ενας νεος που συναντιεται με τον Σωκρατη και του μιλα ενθουσιασμενος για εναν λογο του Λυσια, ενος ρητορα, για τον ερωτα. Οπου ο Σωκρατης εκφωνει εναν λογο στο ιδιο θεμα. Εχει ηδη ξεκινησει να φευγει οταν στεκει ακινητος σαν μαρμαρωμενος κι επιστρεφει στον Φαιδρο. Στον διαλογο που ακολουθει λεει ο Σωκρατης:

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Τι λοιπον; Δεν θεωρεις τον Ερωτα γιο της Αφροδιτης και θεο;

ΦΑΙΔΡΟΣ: Ετσι λενε.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ομως ο Λυσιας δεν το λεει, ουτε κι ο λογος σου που ειπωθηκε απο το στομα μου το μαγεμενο απο εσενα. [υπογρ. δικη μου]

Πισω στο παραδειγμα μας. Ειναι η μητερα, που μιλα απο το μαγεμενο στομα της κυριας Χ. Συντομα μου εγινε φανερο οτι σε τετοιες ωρες θα ηταν λαθος να της αποτεινομαι ως κυρια Χ, ο,τι και να σημαινει αυτο το "κυρια Χ", καθως εδω δεν ηταν η συνηθισμενη κυρια Χ που μ' ακουγε αλλα η μητερα της. Συγχρονως μου λυθηκε η απορια, γιατι παλιοτερα σε παρομοιες καταστασεις δεν μπορουσαμε να συνεννοηθουμε - αποτεινομουν στην κυρια Χ, ομως αυτη που ακουγε τα λογια μου ηταν η μητερα.

Τι παιζεται εδω; Η παρουσια της μητερας ειναι υπερβολικα βαρια: Η μητερα σταθηκε υπερβολικα ως υποστασιακος εαυτος απεναντι στην κορη, καπου με το συνθημα: "Γινε οπως εγω θελω να εισαι!" Η κυρια Χ ετεροπροσδιοριστηκε. Αυτο θα ηταν μια παραλλαγη του χαϊντεγκεριανου Κανεις, στον οποιο η κυρια Χ θα ειχε εκπεσει.

Κανεις θα μπορουσε να θεωρησει οτι η θεραπευτικη αποστολη συνισταται στο να αποκαλυφθει ο ετεροπροσδιορισμος και η γυναικα να βοηθηθει να φτασει στον δικο της Εαυτο, σε μια αυτο-πεποιθηση. Κατα την γνωμη μου το ζητουμενο δεν ειναι να γνωρισει η γυναικα τον ετεροπροσδιορισμο της και να τον υπερβει, να ελευθερωθει απο τα δεσμα της μητερας και να βρει τον αληθινο Εαυτο της. Αν αποστολη της γυναικας ηταν ο αυτοπροσδιορισμος απεναντι στην ετεροπροσδιοριζουσα συμπεριφορα της μητερας, τοτε θα ειχε οικειοποιηθει τους κανονες του παιχνιδιου της μητερας, θα ειχε σηκωσει το γαντι και θα ειχε μπει στη μαχη με το συνθημα: "Ποιος εχει τον πρωτο λογο στη ζωη μου; Αυτη, η εγω;" Θα ηταν αγωνας ζωης και θανατου. Ενας Εαυτος ο οποιος μ' αυτον τον τροπο θα ειχε απελευθερωθει απ' ολες τις ξενες φωνες και θα πλεον θα ειχε αποκτησει αυτο-νομια, θα ηταν το φτωχικο υπολειμμα ενος Εγω που θα προσπαθουσε συνεχως να οριοθετηθει απεναντι σε καθε Εσυ. Στην καλυτερη περιπτωση αυτο το Εγω θα ηταν ενα μικρο καστρο της Εκαστοτητας. Συχνα το βασανο εγκειται ακριβως στη φανερη, η κρυφη προσπαθεια για τετοιες οριοθετησεις.

Για τον Daseins-αναλυτη η πιεση του βασανου δεν ειναι η κινητηρια δυναμη που θα οδηγησει τη γυναικα στην πορτα του ψυχοθεραπευτη. Ο μυστικος οδηγος θα ηταν η φωνη της συνειδησης της: η γυναικα ειναι ενοχη απεναντι στον Εαυτο της, η, οπως λεγεται αλλιως, "στο ολοδικο της μπορετο Ειναι" ["eigenstes Seinkönnen"]. Αυτο δεν κερδιζεται με τη μαχητικη οριοθετηση απεναντι στη μητερα. Η φωνη της συνειδησης δεν ειναι καλεσμα σε πολεμο αλλα στον δικο Εαυτο της, στις δικες της δυνατοτητες του Ειναι, τις οποιες εχει να αναλαβει και τις οποιες δεν μπορει ν' αναθεσει σε κανεναν. Μια λεξη-κλειδι για την πορεια μιας αντιστοιχης ψυχοθεραπειας θα ηταν το "αφηνω να ειναι", καλυτερα, "αφηνω να ειναι ο Εαυτος". Προϋποθεση θα ηταν, ο θεραπευτης να εχει φτασει στον δικο του Εαυτο και να συναντησει τη γυναικα με τον τροπο της λεγομενης "προδραμουσας μεριμνας". Πως γινεται αυτο; Heidegger:

Πρωτα η αποφασιστικοτητα για τον δικο Εαυτο φερνει το Dasein στη δυνατοτητα να αφηνει τους συν-οντες αλλους να "ειναι" στο ολοδικο τους μπορετο Ειναι, και τουτο να το διανοιγει με την προδραμουσα-ελευθερωνουσα μεριμνα. Το αποφασισμενο Dasein μπορει να γινει "συνειδηση" των αλλων.

Στο ψυχοθεραπευτικο Συνειναι με αλλους, η φωνη της συνειδησης μου γινεται αντιληπτη απο το στομα του θεραπευτη μου. Με αφηνει να ειμαι, παραπεμποντας με στη δικη μου ουσια. Ακριβως αυτο εχει να επιτελεσει το προ- της προδραμουσας μεριμνας, η το προ- του "προϋπαντωντος συγκρατημου", οπως λεγεται αλλου, και εισηχθη στην ψυχοθεραπεια απο τον Hanspeter Padrutt. Δεν δινει ουτε οδηγιες ουτε συμβουλες, ουτε αναλαμβανει την υποθεση μου.

Εδω δεν μπορω να επεκταθω περισσοτερο στην daseins-αναλυτικη ψυχοθεραπεια. Το θεμα μας ειναι ο Εαυτος. Ο Heidegger οραματιζεται μια μορφη του Συνειναι οπου οι ενεχομενοι, για να μεινουμε στην αποστροφη που αναφερθηκε ηδη, "κατοικουνε κοντα σε χωριστοτατα ορη". Τα ορη θα ηταν τοποι διαμονης για τον Εαυτο του εκαστοτε Dasein. Χωριζονται αβυσσαλεα μεταξυ τους καθοσον το καθε Dasein αναλαμβανει εκπεφρασμενα το εκαστοτε δικο του και δεσποζει εκει μεμονωμενο. Συγχρονως υπαρχει μια εγγυτητα καθοσον, οπως ηδη ειπωθηκε, καθε Dasein αφηνει το αλλο να ειναι, και ετσι πρωτα το κρατει ανοιχτο για τον Εαυτο του.

Το θεμα που προσαγορευεται στην φραση "Το αποφασισμενο Dasein μπορει να γινει 'συνειδηση' των αλλων" επανερχεται σε μεταγενεστερες γραφες. Τωρα ακουγεται λιγοτερο ηρωικο, χαλαροτερο, ακομα και πιο θερμο. Επισης ειναι σημαντικο οτι δεν περιοριζεται στο πλαισιο του Συνειναι αλλα εννοειται ως αρχη της συν-παρουσιας ολων των οντων. Στην ιδιορρυθμη μεταφραση μιας ρησης του Αναξιμανδρου λεγεται:

... καθοτι αφηνουν (τα οντα) το ενα στο αλλο ν’ ανηκει αρμονια κι ετσι επισης αποτιση [με την εννοια του "παιρνω υποψη] ...

Και σε μια παραδοση για τον Ηρακλειτο μιλαει για τη "φιλια", την οποια εννοει ως "ευνοια" και "χαρη", ως εξης:

Το ενα χαριζεται στο αλλο, κι ετσι χαριζει στο αλλο την ελευθερια της δικης του ουσιας.

Ο νεος τονος ακουγεται προπαντων σε γραφες που ειναι ελευθερες απο το αυστηρα φιλοσοφικο. Στην ομιλια για τα εβδομηκοστα γενεθλια του αδερφου του, η λεξη για το Συνειναι καλειται "χαιρετισμος":

Ο απλουστερος, ομως συναμα και μυχιοτερος χαιρετισμος ειναι εκεινος δια του οποιου το χαιρετουμενο επιστρεφει εκπεφρασμενα στην ουσια του εκ νεου, φανερωνεται ως αρχικο και βρισκει τον εαυτο του σαν να ηταν η πρωτη φορα.

Και παρακατω:

Καθοσον ο χαιρετων οπωσδηποτε και απο μια αποψη αναγκαστικα μιλα για τον εαυτο του, λεει ακριβως οτι [καθοτι χαιρετων] για τον εαυτο του δεν θελει τιποτα αλλα στρεφει τα παντα στο χαιρετουμενο, δηλαδη ολ' αυτα τα οποια κατα τον χαιρετισμο κατα-λογιζονται στο χαιρετουμενο. Αυτα ειναι ολα εκεινα που αρμοζουν στο χαιρετουμενο ως αυτο το οποιο ειναι.

Μια αλλη λεξη που σπανιοτερα χρησιμοποιει ο Heidegger σχετικα, ειναι η "αγαπη". Ηδη σ' ενα γραμμα της 11ης Ιανουαριου 1928 στην Elisabeth Blochmann λεγεται:

Εχω πιστη στη συνειδηση μου [ειναι η φαση του Ειναι και χρονος. Η "φωνη της συνειδησης"!] οτι μπορω να υπηρετησω το μεγαλειο και την ευρυτητα της καρδιας σας . Volo ut sis, θελω να εισαι, ετσι ερμηνευει καποτε ο Augustinus την αγαπη. Και μ' αυτο την αναγνωριζει ως την ενδοτατη ελευθερια του ενος προς τον αλλο.

20 και κατι χρονια αργοτερα, στον πανηγυρικο για τα ογδοηκοστα γενεθλια του Ludwig von Ficker, ο λογος του Augustinus επανερχεται:

Η βαθυτερη ερμηνεια αυτου που ειναι η αγαπη βρισκεται βεβαια στον Augustinus, στον λογο που λεει: 'amo volo ut sis', αγαπω, τουτο θα πει, θελω το αγαπωμενο να ειναι αυτο που ειναι. Αγαπη ειναι η αφεση του Ειναι με το βαθυτερο νοημα, συμφωνα με το οποιο προ-καλει την ουσια.

Το ακολουθο παραθεμα συνοψιζει αυτο που εννοειται με την "προδραμουσα μεριμνα" και θα μπορουσε να ειναι μοττο μιας daseins-αναλυτικα προσανατολισμενης ψυχοθεραπειας:

Στον γνησιο χαιρετισμο κρυβεται [...] εκεινη η μυστηριακη αυστηροτητα, δια της οποιας τα χαιρετουμενα καθε φορα παραπεμπονται στο απομακρο της εκαστοτε δικης τους ουσιας και στη διαφυλαξη της. Διοτι καθε τι ουσιωδες βρισκεται ως προς το ιδιον του οπωσδηποτε μακροθεν του αλλου. Ομως και μονον αυτο το απομακρο εγγυαται και τις στιγμες της μεταβασης απο το ενα στο αλλο. Ο γνησιος χαιρετισμος ειναι ενας τροπος μιας τετοιας μεταβασης.

Η "δικη ουσια" ... Κυριες και κυριοι, δεν θελω να φιλοσοφησω. Οταν μετα την τελευταια συνεδρια της εκπαιδευτικης μου αναλυσης βγηκα απο το σπιτι του αναλυτη, σκεφτηκα ανακουφισμενος: Τωρα μπορω να ζω οπως μπορω να ζω, χωρις να πρεπει να το σκεφτομαι! Το ονειρο του "αυθεντικου Εαυτου" ειχε τελειωσει. Ο δρομος προς το ενα αστρο, μου εγινε αβατος. Το "...κατοικουνε κοντα σε χωριστοτατα ορη" πιστευω μεν πως το γνωρισα. Ομως επιθυμησα ενα βλεμμα που θα ειχε ματια και για αλλα τοπια του Συνειναι, οπως στη γη συναντας τετοια καθε ειδους. Επιθυμησα ενα βλεμμα που δεν ειναι στραμμενο προς καπου, που δεν σκεφτεται, δεν συγκρινει, δεν αξιολογει. Παρολ' αυτα εμεινα μια ζωη ψυχοθεραπευτης.

Ας επιστρεψουμε τωρα στην κυρια Χ. Αυτο που της ειπα, με ποικιλες παραλλαγες, ειναι το εξης: Δεν χρειαζεται να μπεις στο γηπεδο της μητερας σου. Ισως δεν προκειται για το ερωτημα, ποιος οριζει. Δεν προκειται για ετερο- η αυτοπροσδιορισμο, ουτε για τον Εαυτο-Κανεις η για τον αυθεντικο Εαυτο. Ισως αυτη η ερωτηση μπορει ως ερωτηση να εξαφανιστει. Δεν χρειαζεται οπωσδηποτε να ειναι θεμα. Τοτε ο τοπος της ζωης σου δεν θα ηταν μονο η στενοχωρη, πυρετωδης ατμοσφαιρα του γηπεδου, οχι ο φορτικος αγωνας και ο ισολογισμος νικης και ηττας αλλα η περιπλανηση στο υπ-αιθριο, στο ανοιχτο τοπιο της Γης των Ολων και του Κανενα, οπου καμια προσωπικη και καμια δεικτικη αντωνυμια δεν οριζει τα οδοσηματα και τους σταθμους.

Τι συνεβη εδω; Εθεσα στον Εαυτο μια γραμμη διαγραφης καθως τον ελευθερωσα απο την αποστολη και το καθηκον και απο το καλεσμα της συνειδησης προς τον αυτοπροσδιορισμο του. Η διαγραφη ριχνει κατω τους τοιχους του σπιτιου ονοματι "Εαυτος", απαλλασσει το Dasein απο την ενοχη της υπαρξης του καθως εκ-σωτερικευει τον εαυτο και απο-γεγονοποιει την υπαρξη. Η διαγραφη δεν εκμηδενιζει τον εαυτο. Τον ελευθερωνει απο το φορτο της εκαστοτητας. Σ' αυτην την προοπτικη θα συνεχιζαν πολλες φωνες να μιλουν δια του στοματος της κυριας Χ, ομως αυτην τη φορα θα ελειπε το βασανιστικο "Ποιος μιλα;", θα ελειπε τοσο ρητα οσο και αρρητα. Στη θεση της σχεδον δαιμονικης αποστολης του Εαυτου θα ερχοταν ενα αναλαφρο πανδαιμονιο.

Η αρχαια ελληνικη λεξη για την ατμοσφαιρα τετοιων συνομιλιων ειναι ΣΧΌΛΗ. Δεν εννοει ουτε εργασια και επιδοση ουτε ελευθερο χρονο και χαβαλε. Στην ΣΧΌΛΗ εχεις χρονο, πολυ χρονο, ατελειωτο χρονο. Σιγουρα δεν υπαρχει καμια "θεραπευτικη φιλοδοξια", για τον κινδυνο της οποιας ηδη ο Freud ειχε προειδοποιησει, αλλα και καμια επιταγη δεν βαζει τους ενεχομενους κατω απο τον ζυγο της. Απο την αλλη δεν υπαρχει τιποτα απο τη χαλαρη σχεση αναμεσα σε "φιλαρακια". Ετσι εχει πολλα να πεις, αμετρητα πολλα, κι αλλα τοσα που δεν χρειαζεται να πεις. Αυτη η θεραπεια δεν ειναι πεδιο προπονησης για τη "ζωη εξω" αλλα μια νεα εμπειρια, που ομως κατοπιν θα μπορουσε να κανει τα παντα να δειχνονται σ' ενα αλλο φως.

6. Παραβολες

Ο Wittgenstein κλεινει μια παραδοση με τα λογια:

Προσπαθησα ν' αλλαξω την οπτικη γωνια. Ολα εχουν τη μορφη "Δες το ετσι!", "Μην το συγκρινεις μ' αυτο αλλα μ' εκεινο". Το ζητημα (...) χανεται απο τη στιγμη που σταματουμε να συγκρινουμε τα σχετικα φαινομενα με φαινομενα που διαδραματιζονται στο εσωτερικο των πραγματων και συμβαινουν κρυφα απο μας.

Ο Θρασυβουλος Γεωργιαδης, ενας ιστορικος της μουσικης που εζησε στη Γερμανια και ηταν φιλος του Gadamer, γραφει καποτε:

Η διαφορετικοτητα της μεθοδου μου αναγνωριζεται ηδη απο το οτι η παρουσιαση δειχνει μια προτιμηση στην χρηση αναλογιων (μεταφορων, εικονων). Ομως μια αναλογια δεν ειναι αποδειξη. Μπορει μονον να υποδειξει το μη αποδειξιμο, ομως εμφανες ενος θεματος. Μπορει απλα να βοηθησει να γινει το φαινομενο διακριτο.

Ο ισχυρισμος οτι το φαινομενο γινεται "διακριτο" πρωτα μεσα απο αναλογιες, αρα οταν παιρνουμε μια ορισμενη αποσταση απο το φαινομενο, ακουγεται παραδοξος. Και παλι η παραδοξια υφισταται μονο καθοσον ειμαστε στραμμενοι προς το "Τι ειναι...;", μονο καθοσον κατευθυνομαστε προς την "ουσια" του πραγματος, τουτεστιν προς το "πραγμα καθεαυτο" (Συνθημα της Φαινομενολογιας του Husserl).

Οπως το βλεπω, στην ψυχοθεραπευτικη πρακτικη δεν προκειται για την ουσια. Πολλες φορες π.χ. πεφτουμε πανω στο φαινομενο της λεγομενης "αμφιθυμιας", στο "και ναι και οχι". Καποιες φορες θα ρωτησω: "Ας υποθεσουμε πως ειναι δυο μορφες οπου η μια εκπροσωπει το Ναι και η αλλη το Οχι. Πως θα περιγραφατε αυτες τις δυο μορφες;" Στην ερωτηση μου δεν εξυπακουεται κανενας ορισμος, καμια ουσια της αμφιθυμιας. Μιαν αλλη φορα θα ελεγα στο "και ναι και οχι" κατι αλλο, η ισως απολυτως τιποτα. Παντως μου φαινεται οτι στο φως μιας τετοιας παραβολης το "και ναι και οχι" προβαλλει πολυ καθαροτερα διοτι η αμφιθυμια, ιδωμενη ετσι, δεν εμφανιζεται ως μυστηριωδης συγκρουση σ' ενα μυστηριακο "μεσα μου". Διεξαγεται εκει εξω, αναμεσα σε δυο φιγουρες, οπως π.χ. επανω στη σκηνη, η - σ' ενα ονειρο. Το "και ναι και οχι", οπως λεει ο Γεωργιαδης, γινεται "διακριτο". Τιποτα περισσοτερο. Ακομα και για το τοσο συνηθισμενο ψυχολογιστικο αλμα, οτι αυτες οι φιγουρες ειναι "στην πραγματικοτητα" κομματια του εαυτου, δεν μενει κανενας χωρος για να παρει τη φορα του .

Κι αν λοιπον μια ερμηνεια ονειρων, ασχετως προελευσης, δεν την συλλαμβαναμε ως αυτο το οποιο "βασικα" λεει το ονειρο; Κι αν παραιτουμασταν απο το ουσιωδες και βλεπαμε την ερμηνεια ενος ονειρου απλα ως παραβολη; Στο Ινστιτουτο της Daseinsanalyse της Ζυριχης επρεπε στο τελος της εκπαιδευσης να δωσουμε γραπτα την ερμηνεια ενος ονειρου - οχι την ερμηνεια, την εκ-θεση ενος ονειρου. Καθως τα προηγουμενα χρονια συχνα ειχα σχετικα την μια η την αλλη ενσταση, ο Gion Condrau [διευθυντης του Ινστιτουτου] απορησε οταν στην εξεταση εδωσα μια αμεμπτη εκ-θεση ονειρου. Του απαντησα: "Μα εγραψα αυτο που περιμενατε απο μενα!", οπου και οι δυο γελασαμε.

Σημερα αυτην την εκ-θεση μου του ονειρου θα την εκπροσωπουσα - ομως ακριβως ως παραβολη. Και αν ειχα στην εξεταση αρκετον χρονο, θα ειχα προσθεσει περισσοτερες παραλλαγες, καπου κατα το προτυπο του Bach, ο οποιος συνεθεσε για τον μαθητη του Johann Gottlieb Goldberg, τον οικιακο τσεμπαλιστα του ναυαρχου Keyserlingk, 31 παραλλαγες επανω σ' ενα βασικο θεμα, ωστε ο ναυαρχος, οπως λεει ο χρονογραφος

να μπορει καπως να ευχαριστιεται στις νυχτες της αϋπνιας του. Ο Bach πιστευε πως θα μπορουσε ν' ανταποκριθει σ' αυτην την επιθυμια καλυτερα με παραλλαγες τις οποιες μεχρι τοτε θεωρουσε αχαρη δουλεια λογω της παντα ιδιας βασικης αρμονιας. Για το τελειωμενο εργο ο Bach πηρε ενα χρυσο κυπελλο γεμισμενο με 100 Louis d’ or.

Κατι, κυριες και κυριοι, αν μου συγχωρεσετε τη μακρηγορια, μου φερνει στον νου ενα ονειρο που μου διηγηθηκε μια γυναικα πριν μερικα χρονια: Ερχεται στην αναλυση. Εγω ειμαι απασχολημενος μ' ενα νεογεννητο γατακι. Της λεω να το φροντισει γιατι το μονο που μπορω να του προσφερω ειναι - βαθυς υπνος...

Τελος ενα μικρο κειμενο του Franz Kafka με τον τιτλοVon den Gleichnissen [Για τις παραβολες]. Λεει:

Πολλοι παραπονιουνται πως οι λεξεις των σοφων ειναι παντα και μονο παραβολες, ομως ανεφαρμοστες στην καθημερινη ζωη, κι εμεις αυτην εχουμε μονο. Οταν ο σοφος λεει: "Περνα απεναντι", μ' αυτο δεν εννοει οτι κανεις πρεπει να περασει στην αλλη πλευρα του δρομου, κατι που κανεις θα μπορουσε και να το κανει αν αξιζε το αποτελεσμα, αλλα εννοει ενα καποιο μυθικο απεναντι, κατι που δεν γνωριζουμε, που ουτε κι απ' αυτον μπορει να προσδιοριστει περισσοτερο, και που επομενως εδω δεν μπορει να μας βοηθησει καθολου. Ολες αυτες οι παραβολες, το μονο που τελικα θελουν να πουν ειναι πως το ασυλληπτο ειναι ασυλληπτο, κι αυτο το ξεραμε. Ομως αυτα, που καθημερινα μας παιδευουν, ειναι αλλα πραγματα.

Οπου ενας ειπε: "Γιατι αμυνεστε; Αν ακολουθουσατε τις παραβολες, τοτε θα ειχατε γινει παραβολες οι ιδιοι, κι ετσι θα ειχατε απαλλαγει απ' τους καθημερινους κοπους."

Ενας αλλος ειπε: "Παω στοιχημα πως κι αυτο ειναι παραβολη."

Ο πρωτος ειπε: "Κερδισες."

Ο δευτερος ειπε: "Ομως δυστυχως στην παραβολη μονο."

Ο πρωτος ειπε: "Οχι, στην πραγματικοτητα. Στην παραβολη εχασες."

Ο δευτερος κερδισε στην πραγματικοτητα, καθως μονο μεσα απο την πραγματικοτητα μπορει να πει "Παω στοιχημα πως κι αυτο ειναι παραβολη". Αυτος που εχει γινει παραβολη ο ιδιος, ποτε δεν θα μιλησει για παραβολη, οπως, συμφωνα μ' ενα παραδειγμα του Wittgenstein, ενα γραμμοφωνο ποτε δεν θα πει: "Ειμαι μονο ενα μηχανημα".

Κυριες και Κυριοι, αυτοι ειμαστε, πραγματικοτητα και παραβολη. Στο "και", στις δυνατοτητες και στις μη δυνατοτητες του, παιζεται το παιχνιδι μιας ζωης. Ο Friedrich Hölderlin το λεει ως εξης:

Με την αξια του, και ομως ποιητικα κατοικει ο ανθρωπος πανω σ' αυτην την γη.