Μιλαμε για τα παιδια, αλλα ισχυει και για τους μεγαλους: Το Facebook ειναι ενα μαγικο πραγμα. Τραβαει παρα πολυ κοσμο, και τον τραβαει σαν μαγνητης. Αυτο συμβαινει βεβαια και με το ιντερνετ γενικοτερα, ομως ειναι απροσωπο. Το Facebook, μαζι με τα υπολοιπα λεγομενα "κοινωνικα δικτυα", ειναι προσωπικο, αφορα το προσωπο, το face, το δικο μας και των αλλων.
Απο που ερχεται αραγε η μαγεια του; Η ακατανικητη πολλες φορες ελξη που ασκει πανω μας; Που κανει συχνα να μας τραβα περισσοτερο το face ενος γνωστου η αγνωστου, και λιγοτερο η προσωπικη, πραγματικη συναντηση μαζι του; Γιατι το εικονικο face ειναι συχνα πιο ενδιαφερον απο το ζωντανο προσωπο; Μαγευτικο;
Η μαγεια του Facebook θυμιζει τη μαγεια που εχει στα μικρα παιδια ενα παιχνιδι. Με τον ιδιο τροπο σε απορροφα, σε καθηλωνει, σε αποναρκωνει. Ας παρουμε για παραδειγμα μια κουκλα. Η Μπαρμπι. Το κοριτσακι της αλλαζει φορεματα, την βαζει σ' ενα σωρο ιστοριες με την Skipper, την αδελφη της, με τον φιλο της τον Ken και μ' ενα σωρο αλλους. Αμα λαχει θα της ξεσκισει και τα μαλλια, θα της ξεριζωσει χερια και ποδια, θα την βροντηξει στον απεναντι τοιχο.
Η Μπαρμπι δεν λεει ποτε "Οχι". Δεν εχει καμια δικη της προτιμηση, θεληση, υποσταση. Χωρις δισταγμο, χωρις αντιρρηση και διαμαρτυρια αφηνει το κοριτσι να την κανει ο,τι θελει, να την βαλει σε οποιο, μα οποιο σεναριο της φαντασιας και του ονειρου, να την λατρεψει και να την καταστρεψει.
Σ' αυτο το σημειο η Μπαρμπι εχει κατι κοινο με την μπαλα - για να μην ξεχναμε τα αγορια. Η μπαλα ειναι στρογγυλη, η "στρογγυλη θεα". Στο σουτ, ειτε γινεται με το ποδι στο ποδοσφαιρο, ειτε με το χερι στο μπασκετ, η μπαλα κατευθυνεται υπακουα εκει που την στελνει το ποδι και το χερι. Η τροχια της ειναι πιστη προεκταση του σουτερ. Μια πετρα δεν θα φερονταν ετσι. Η ανωμαλη επιφανεια της θα την εκανε σιγουρα να παραλλαξει την προθεση του παικτη, να παει οπου θελει αυτη. Γι' αυτο η πετρα δεν ειναι παιχνιδι.
Ξεκινησα μιλωντας για τη μαγεια του Facebook. Την συνεκρινα με τη μαγεια του παιχνιδιου - της Μπαρμπι, της μπαλας. Μα, θα ελεγε κανεις, Μπαρμπι και μπαλα ειναι παιχνιδια· στο Facebook εχει προσωπα! Πραγματικους, ζωντανους ανθρωπους! Ειναι ετσι; Ας το δουμε στο παραδειγμα του κοριτσιου που μικρο επαιζε με την Μπαρμπι. Το κοριτσι, ας το πουμε "Αννα", εφτασε στην εφηβεια και μονο του, η με τη βοηθεια των γονιων του, γραφηκε στο Facebook πολυ πριν απο την επισημα επιτρεπομενη ηλικια των 16.
Τωρα η Αννα εχει ενα face. Ας το ονομασουμε, απο το face και το Αννα, "FAnna". Ειναι προσωπο και face, η πραγματικη Αννα και η εικονικη FAnna, το ιδιο; Οχι! Η οθονη του υπολογιστη, του ταμπλετ η του κινητου ειναι σαν καθρεφτης, και η Αννα βλεπει εκει το ειδωλο της - που τωρα ειναι η FAnna. Και σε αντιθεση με τον καθρεφτη, που προσφερει στην Αννα την αναπαρασταση της, η οθονη ζητα απ' αυτην να κατασκευασει το ειδωλο της, την FAnna, να την στησει οπως θελει. Με την FAnna μπορει να παιζει, να κανει ο,τι εκανε μικρη με την Μπαρμπι. Της κανει ενα προφιλ, με φωτογραφιες, ενδιαφεροντα, πληροφοριες. Και τιποτα δεν την εμποδιζει να την αλλαζει, να την κανει αλλον ανθρωπο - συγνωμη, αλλο face. Η μαγεια του παιδικου παιχνιδιου ξαναρχεται με το παιχνιδι των faces!
Στη ζωη της FAnna ολα ειναι ευκολα, χαλαρα, cool. Οπως η Μπαρμπι δεν ελεγε ποτε οχι, ετσι και στον κοσμο της FAnna η αρνηση ενος αλλου ανθρωπου, το οχι-πια και το οχι-ακομα του χρονου, τα ορια που βαζει η πραγματικοτητα, ειναι ανυπαρκτα. Για παραδειγμα:
- Η Αννα εχει μια, δυο η τρεις φιλες, φιλιες που χρειαστηκαν πολυ χρονο να δημιουργηθουν, που περνανε απο καλες και κακες ωρες, απο χαρες και απο στεναχωριες, θυμους και απογοητευσεις. Στο σχολειο, στις παρεες πρεπει να βλεπει μπροστα της και κοσμο που αντιπαθει, να ανεχεται τον ενα και τον αλλο. Η FAnna αποκτα στο αψε-σβησε ενα πληθος "φιλων", διακοσιους, τριακοσιους, πεντακοσιους. Και αν καποιος δεν της κανει, με ενα κλικ στο "unfriend" τον ξεφορτωνεται.
- Για να συναντησει τους φιλους της δεν χρειαζονται συνεννοησεις, προετοιμασιες, βαψιμο και ντυσιμο. Μπορει με τις πυτζαμες και την τσιμπλα στο ματι να καθησει εμπρος στην οθονη. Δεν χρειαζεται καν να εχει κανει μπανιο προηγουμενως: Το Facebook αδιαφορει για την Ιδρωτιλα και την κολωνια. Η FAnna ειναι αοσμη...
- Η FAnna δεν εχει μυστικα. Ειναι αυτο που δειχνει. Αν ειχε σπιτι, αυτο θα ηταν βιτρινα, και μαλιστα ετσι φωτισμενη ωστε να μην υπαρχουν σκιες, δηλαδη υπονοουμενα και συμφραζομενα. Δεν θα κοιταξει ενα αγορι με νοημα, καλωντας το να προχωρησει· δεν θα πει στην γνωστη της "Τι ωραια που εισαι!" και στον τονο της να ακουγεται "Σκροφα, θα σε πνιξω!". Οταν η ομιλια χανει τα υπονοουμενα και τα συμφραζομενα, τοτε γινεται - chat.
- Η FAnna δεν εχει χαρη, μα ουτε και αχαριλα. Δεν εχει καποια αυρα που θα της εδινε μιαν ακομα διασταση, οπως το εξτρα ηχειο που κανει εναν ηχο στερεοφωνικο. Πως να την ερωτευτεις λοιπον; Μα δεν ξερει απο τετοια! Εχει μονο μια χορδη που κατι μπορει να την αγγιξει, και τοτε, αντανακλαστικα, σηκωνει τον αντιχειρα: like!
Βασικα δεν προκειται καν για χορδη, γιατι αυτη παραγει πλουσιο ηχο. Αυτο που αγγιζει την FAnna παραγει μαλλον κατι σαν γδουπο...
Στον κοσμο της FAnna, δεν υπαρχει κανενα αγκαθι. Αν κατι δεν ανηκει στην κατηγορια του like, απλα αγνοειται, σβυνεται, διαγραφεται. Η FAnna δεν περιμενει. Ο,τι θελει, να κανει chat, να ανεβασει μουσικες και βιντεο, να δει τι ανεβασαν και ειπαν οι φιλοι της, ολα ειναι εδω, κατευθειαν. Ειναι ενδιαφερον οτι ο Sigmund Freud, ο ιδρυτης της ψυχαναλυσης, εγραφε πριν απο καπου 100 χρονια οτι στο ασυνειδητο δεν υπαρχει το "οχι" και οι επιθυμιες εκπληρωνονται αμεσα. Ισως η νοσταλγια για εναν τετοιο παραμυθενιο κοσμο ειναι που γεννησε το ιντερνετ και τα κοινωνικα δικτυα.
Μια μορφη, για την οποια τιποτα δεν ειναι αδυνατο, ειναι ο Λουκυ Λουκ. Ειναι ικανος ακομα και να προλαβει να πυροβολησει τον ισκιο του.
Ο Λουκι Λουκ, στις περιπετειες του, δεν χρειαζεται να κανει προσπαθεια, δεν μπαινει ποτε σε πραγματικο κινδυνο. Ακριβως το οτι δεν ρισκαρει πραγματικα, τον κανει να αντιμετωπιζει καθε τι με το χαρακτηριστικο βαριεστημενο του υφος. Γι' αυτο και ειναι μονος, χωρις σπιτικο. Ειναι αστεγος, χαμενος στην ερημο.
Το τραγουδι του λεει:
Lonesome cowboy, lonesome cowboy,
You're a long long way from home
Lonesome cowboy, lonesome cowboy,
You've a long long way to roam
Στο τραγουδι η χαρακτηριστικη λεξη, που επαναλαμβανεται με εμφαση, ειναι "to roam", που θα πει περιπλανιεμαι ασκοπα, χωρις σχεδιο και κατευθυνση. Μοναχικη, στην εικονικη της παντοδυναμια, ειναι και η φιλη μας η FAnna στην ερημο του Facebook. Το γνωστο του logo
δειχνει μορφες, την καθεμια χαμενη στη μοναξια της. Μου θυμησε δυο στιχους του Οδυσσεα Ελυτη: "μενουμε σαν ασυρματοφορα / παρατημενα μες στην ερημο..."
Καπως ετσι λοιπον η Αννα τηλεκατευθυνει την FAnna, οπως η ΝΑΣΑ ενα σεληνιακο οχημα. Το αγαπαει, αυτο το face; Δεν νομιζω οτι μπορεις να αγαπας κατι που κατευθυνεις. Οπως το θεμα με το σεληνιακο οχημα ηταν να καταφερει κατι που δεν ειχαν επιτυχει οι Ρωσοι, το ζητημα με την FAnna ειναι να εχει οσο γινεται περισσοτερους φιλους και να μαζευει περισσοτερα likes. Ο ανταγωνισμος ειναι στο DNA της. Και τι νοημα εχει αυτο; Τρεφει την εγωπαθεια, την αυταρεσκεια, τον ναρκισσισμο της.
Τελειωνοντας θα ηθελα να επισημανω μια τελευταια εξελιξη στο παιχνδι των faces: Με τον καιρο η σχεση της Αννας με την FAnna αλλαζει. Τα πραγματα ερχονται τουμπα και η Αννα, που δημιουργησε την FAnna, μοιαζει ολο και περισσοτερο με το δημιουργημα της. Ως προς αυτο εχει βεβαια ατελειες. Ο κοσμος του Facebook δεν μεταφυτευεται ολοτελα στην πραγματικοτητα. Ομως ειναι το προτυπο, το αστρο που μας οδηγει. Ετσι η Αννα εχει γινει μια ατελης FAnna, η, για να αλλαξω λιγο την εκφραση ενος Γαλλου φιλοσοφου , το προσωπο ειναι ο προϊστορικος προγονος του face.
Μιλαμε για μια εξελιξη που δεν εχει γυρισμο. Εμεις οι μεγαλοι, και πολυ περισσοτερο τα παιδια, βρισκομαστε στο ρευμα μιας συγκλονιστικης αλλαγης. Μαλιστα για τα παιδια δεν ειναι καν αλλαγη, καθως σ' αυτον τον κοσμο μεγαλωσαν, και ο,τι αλλο τους λεμε ηχουν στ' αυτια τους κινεζικα. Ισως και για εμας ειναι προβληματικο να κρινουμε το σημερα σε ορους του χθες που ζησαμε και ξερουμε. Τα πραγματα παιρνουν τον δρομο τους σε μια πορεια οπου κανεις μας δεν καθεται στο τιμονι. Και, οπως ελεγε ο Σωκρατης στην Απολογια του, "ποιος παει για το καλυτερο, μονο ο θεος το ξερει"