Απο το: Ο Heidegger σημερα

Heidegger heute

Προνοων συγκρατημος, μετατοπιση και μη πληροφορικη κατανοηση της γλωσσας - τρεις "λεξεις-κλειδια" για τη σημασια της σκεψης του Heidegger σημερα




Heidegger heute

[...] Εδω λοιπον το παραθεμα απο μενα:

Η μετασωκρατικη ευρωπαϊκη σκεψη, απο την οποια προηλθε η μοντερνα τεχνικη, ξεκινησε κατα πολυ απο την αντιληψη του ε μ φ α ν ο υ ς. Ομως αυτη συχνα παρεβλεψε μυωπικα το λιγοτερο εμφανες και παρολαυτα οπωσδηποτε νοητο, το α φ α ν ε ς, αυτο που διαφευγει μια βεβιασμενη συλληψη. Σ' ενα κανατι για παραδειγμα η αντιληψη του εμφανους βρισκει μια ορισμενη μορφη, ενα ορισμενο υλικο. Και μορφη και υλη ειναι δυτικες εννοιες που αναγονται εως τον Αριστοτελη. Και παλι κατα την καθημερινη χρηση αυτο συχνα δεν το προσεχει κανεις. Το κανατι εκτελει την υπηρεσια του αφανως, γεμιζοντας και κερνωντας (και πρωτα αν προκειται για 'σπασμενο κανατι' γινεται ολοκληρο [μεγαλο] θεατρο). Αυτη η χρησιμοτητα του κανατιου ειναι κατι το αφανες, κατι το οποιο η αντιληψη του εμφανους παραβλεπει. Βεβαια ο Lao Tse υπεδειξε πως δεν ειναι ο πηλος της κατσαρολας αλλα η κενοτητα που συλλαμβανεται απ' αυτον που συνιστα την χρησιμοτητα του. Οφθαλμοφανη και ευκρινως ακουομενο ηταν επισης η ασπρομαυρη γουνα και το γουργουρισμα της γατας που ειδα να καθεται στην πολυθρονα μου. Ομως η μυστηριακη-μυχια ησυχια που ηταν νοητη στο ηρεμο γουργουρητο της αλογης απομακρης και παλι τοσο αβυσσαλεα συγγενικης με τον ανθρωπο γατισιας φυσης, ηταν λιγοτερο οφθαλμοφανης. Σ' εμενα τον ιδιο η αντιληψη σας του οφθαλμοφανους πεφτει σ' ενα σωματικο μορφωμα υψους 1,76, που εχει πανω του ρουχα, που μπορει να κινειται και να εκπεμπει λιγοτερο η περισσοτερο λογικα γλωσσικα σηματα. Λιγοτερο οφθαλμοφανες ειναι οτι καθοριζομαι και καλουμαι απο μελλοντα και παρελθοντα που εσεις δεν μπορειτε να δειτε. Κι αν σας μιλησω γι' αυτα, τοτε οι λεξεις μου ειναι κατι περισσοτερο απο πληροφοριακα σηματα απο το κεφαλι μου που προκαλουν ορισμενους συνειρμους στο δικο σας κεφαλι, γιατι οι λεξεις μου καλουν το ιδιο το απον (τα μελλοντα και τα παρελθοντα, π.χ. εκεινη τη γατα που γουργουριζει) σε μια αφανη παρουσια - εδω στην ανοικτη απλα του κοινου μας κοσμου, οχι στο δικο σας η στο δικο μου κεφαλι.

Αυτο ειναι το παραθεμα με το οποιο εβαλα στη ζυγαρια τρια μεγαλα βαρη:

1. Η μεταβολη της διαθεσης σ' εναν προνοουντα συγκρατημο ο οποιος συγκρατειται απο την αντιληψη του ο φ θ α λ μ ο φ α ν ο υ ς και την προσκολληση σ' αυτο και προνοει τη νοηση του α φ α ν ο υ ς, του μη οφθαλμοφανους, ομως ουσιωδους - την κενοτητα του δοχειου, την ησυχια στο γουργουρισμα, την αφανη παρουσια της απουσας-παρουσας γατας και συναμα την ποιητικη μαγευτικη δυναμη της λ ε ξ η ς που μπορει να επικαλεστει εδω και τωρα αυτην την παρουσια του αποντος στην ανοιχτη εκταση.

[...]

Μ' αυτα ονομασα ονομασα τις τρεις βαρυνουσες λεξεις-κλειδια τις οποιες ο Heidegger χρησιμοποιησε ετσι εν παροδω. Παρολαυτα τολμω να ισχυριστω οτι φτανουν εως τον πυρηνα της σκεψης του, κατι ομως που τωρα μπορω να στοιχειοθετησω μονο με υπαινιγμους.

Προνοων συγκρατημος: Ανταποκρινεται στη βασικη φαινομενολογικη σταση, οπως την εννοουσε ο Heidegger, ειτε στην εποχη του Ειναι και χρονος ειτε οταν κατα το τελος της ζωης του ορισε ως το πρωτογενες νοημα της Φαινομενολογιας την "ταυτολογικη νοηση" Ο προνοων συγκρατημος θυμιζει επισης εκεινη τη βασικη διαθεση την οποια ο Heidegger στο Beiträge zur Philosophie ονομασε "Verhaltenheit" ["συστολη"] και αργοτερα "Gelassenheit" ["αφεση"]. Και η λεξη-κλειδι ταιριαζει και σ' αυτο που ανεπτυξε το 1951 ως την τετραπτυχη "φειδω" της τετραδας του κοσμου και - με τη χρονικη σημασια του προ-νοω - στο "προνοω" τη δυνατοτητα του θανατου (στο Ειναι και χρονος) η επισης στην "αποδομηση" που φερνει στο φως τις καταχωμενες πηγες, π.χ. την προελευση της καλυψιμης διαφορας μορφης και υλης σ' ενα κανατι.

[...]

Αφου λοιπον υπαινιχθηκα το σημασιακο ευρος των τριων λεξεων-κλειδια στην οπτικη της σκεψης του Heidegger, θα ηθελα να δειξω εν συντομια ποσο πολυ φθανουν συναμα μεχρι τον πυρηνα διαφορων προβληματικων περιοχων του παροντος μας [...]

Προνοων συγκρατημος: Η κατασταση αναγκης, στην οποια εχει περιελθει ο κοσμος, την οποια ελαφρα τη καρδια αποκαλουν "οικολογικη κριση", απαιτει μια εξελιξη της τεχνικης με μεγαλυτερη φειδω για τον κοσμο και μια οικολογικη μεταβολη της καθημερινης συμπεριφορας των ανθρωπων. Ομως μου φαινεται πως και για τις τρεις "αναγκαιοτητες του κοσμου" εχει μεγιστη σημασια η μεταβολη της διαθεσης προς εναν προνοουντα συγκρατημο, διαφορετικα ενδεχομενως απο τα μετρα αναγκης θα ελειπε η απαιτουμενη σοφια, απο την εξελιξη της τεχνικης το απαιτουμενο μετρο και απο την αλλαγη της συμπεριφορας η απαιτουμενη ανεση. Για παραδειγμα στον πνευματικο σεβασμο για τη φυση των πραγματων, καπου μιας κανατας, ανηκει ενας περιορισμος σε λιγα, ουσιαστικα πραγματα. [...]

Στη Φυσικη ο συνεχης προσανατολισμος στην αντιληψη του οφθαλμοφανους στο πειραμα και την παρατηρηση οδηγησε τελικα στην απαξιωση της αντιληψης, ετσι ωστε εσεις τωρα - τροπον τινα κρατωντας διπλα βιβλια - συγχρονως πρεπει να καθεστε σε μια καρεκλα στο σταθερο εδαφος της Ναπολης και συγχρονως σ' ενα καζανι απο κβαρκ, ηλεκτρονια και μετατοπιζομενα σωματιδια το οποιο, μαζι μ' ολοκληρο το "διαστημοπλοιο γη" ειναι ενας περιστρεφομενος κοκκος στη μικρη κηλιδα ονοματι "γαλαξιας" του φουσκωματος ονοματι "συμπαν" μιας διακυμανσης κενου ονοματι "μεγαλη εκρηξη". Αντιθετα ο προνοων συγκρατημος θα μπορουσε και παλι να μας ανακουφισει απο τα διπλα βιβλια. Δεν θα δικαιωσουμε μεν ουτε την καταδικη του Γαλιλαιου απο την Ιερα Εξεταση ουτε θα αμφιβαλουμε για το εκρεμες του Foucault, ομως μ' ενα ευρυ νοημα, με το νοημα μιας φειδους της καθημερινης εμπειριας του κοσμου, η Φαινομενολογια ισως ειναι αντικοπερνικη. Ηδη ο Husserl ειπε πως η γη ως "πρωτοαρχη" δεν κινειται. "Και ομως δεν κινειται", τουλαχιστον οταν δεν σειεται.

Ο προνοων συγκρατημος στο στενοτερο νοημα υποψιαζεται το ευρυτερο. Για παραδειγμα στον ξυπνο κατα την ερμηνεια του προηγουμενως ονειρικου το οποιο, προτου χαθει, ηταν παρον κατα τροπο χειροπιαστο, οφθαλμοφανη. Η κατα την ερμηνεια ενος εργου τεχνης, π.χ. του Χ ε ι μ ε ρ ι ν ο υ τ α ξ ι δ ι ο υ, και ισως και κατα την προσπαθεια να εννοησουμε καπως καλυτερα την ιστορια απο το παραληρημα του αιωνα μας. Βεβαια ο προνοων συγκρατημος δονει τα θεμελια των ιδεολογιων για τις οποιες οι ανθρωποι χυσαν το αιμα τους, ομως ισως μπορει και να οξυνει το βλεμμα μας για την εν σπερματι υπαρχουσα "εσωτερικη αληθεια" αυτων των κινηματων, π.χ. στον κομμουνισμο για την ιδεα του κοινου καλου, στον φιλελευθερο καπιταλισμο για την πιστη οτι πολλα τακτοποιουνται απο μονα τους οταν κανεις αφηνει τους ανθρωπους ελευθερους, και ισως ακομη στην (οπωσδηποτε ανυποφορη) αναφορα των εθνικοσοσιαλιστων στο χωμα για μια θαλπωρη της πρωτ-αρχης γης.