Τα ματια σου πανω στα πραγματα του κοσμου

προσηλωμενα, σοβαρα.

Πρωτη στιγμη καθε φορα

και κανενας δε ρωτουσε

Ελενα Νουσια

Τι ειναι η ψυχαναλυση; Ο Freud σε ενα κειμενο του 1923 με τον τιτλο "Psychoanalyse" und "Libidotheorie" ["Ψυχαναλυση" και "Θεωρια του Libido"] γραφει:

"Ψυχαναλυση" ειναι το ονομα 1) μιας διαδικασιας για την ερευνα ψυχικων διεργασιων οι οποιες διαφορετικα θα ηταν απροσιτες· 2) μιας μεθοδου για την θεραπεια νευρωτικων διαταραχων η οποια βασιζεται σ' αυτην την ερευνα· 3) μιας σειρας ψυχαναλυτικων ενορασεων οι οποιες αποκτηθηκαν μ' αυτον τον τροπο και προοδευτικα απαρτιζουν μια νεα επιστημη.

Με ποιον τροπο η ψυχαναλυση ειναι "ονομα", εαν καν ονομαζει κατι, και τι ονομαζει, και τι αφηνει ακατανομαστο, θα το δουμε αργοτερα. Εδω ας μελετησουμε προσεκτικοτερα τα τρια στοιχεια τα οποια κατα τον Freud οριζουν την ψυχαναλυση. Πρωτον, η ψυχαναλυση αποβλεπει σε "ψυχικες διεργασιες" τις οποιες και ειναι σε θεση να διερευνησει. Δευτερον, η ψυχαναλυση συμβαλλει στην θεραπεια "νευρωτικων διαταραχων". Τριτον, η "νεα επιστημη" αποτελειται, οπως διευκρινιζει ο Freud στο ιδιο κειμενο, απο τις "μη ιατρικες εφαρμογες της ψυχαναλυσης".

Παντοτε η ψυχαναλυση εννοειται μεσα απο την αναφορα σε κατι αλλο, στην επιτευξη του οποιου και συμβαλλει: ερευνα και θεραπεια νευρωτικων διαταραχων, εφαρμογες της στις θεωρητικες επιστημες. Πραγματα φυσικα και αυτονοητα. Και ειναι επισης φυσικο, και δεν ξενιζει διολου, οτι η ψυχαναλυση ως ψυχαναλυση δεν αποτελει καν θεμα. Μαλλον ξενιζει το οτι εδω τιθεται. Τι θα πει, η ψυχαναλυση ως ψυχαναλυση; Αυτοσκοπος; Μα η ψυχαναλυση γινεται με καποιον σκοπο. Δεν κανουμε, θα συνεχισει ο αντιλογος, ψυχαναλυση για την ψυχαναλυση! Κανουμε ψυχαναλυση διοτι εχει αποδειχθει σε ορισμενες περιπτωσεις χρησιμη!

Ας αφησουμε για την ωρα τον αντιλογο αναπαντητο. Αργοτερα θα δουμε τι μπορει να σημαινει "κανω ψυχαναλυση" και ποια ειναι η σχεση της ψυχαναλυσης με την χρηστικοτητα. Ας συγκρατησουμε μονον τουτο: το δραμα της ψυχαναλυσης καθ' εαυτο στον ορισμο του Freud για την ψυχαναλυση μενει αγνοημενο.

Αυτο δεν θα πει οτι τωρα θα προσπαθησουμε να δωσουμε εναν "αλλο" ορισμο της ψυχαναλυσης ο οποιος θα λαμβανει υπ' οψιν του την ψυχαναλυση ως ψυχαναλυση. Το προβλημα δεν βρισκεται στον συγκεκριμενο ορισμο του Freud αλλα στο οτι ο Freud εννοει την ψυχαναλυση, ρητα, η αρρητα, μεσα απο εναν ορισμο της, μεσα απο ενα "η ψυχαναλυση ειναι …". Και πρεπει να κινειται στον οριζοντα ενος ορισμου της ψυχαναλυσης διοτι ολο σχεδον το εργο του δεν ειναι παρα η αναπτυξη μιας απαντησης στο ερωτημα "τι ειναι η ψυχαναλυση".

Το "τι ειναι…;" αξιωνει ως απαντηση εναν ορισμο. Και ενας ορισμος δινεται παραδοσιακα με την παραθεση του γενους, στο οποιο το οριζομενο ανηκει, και της ειδοποιου διαφορας του απο τα αλλα ειδη τα οποια περιλαμβανονται σ' αυτο το γενος. Ετσι ενας με την ευρεια εννοια ορισμος της ψυχαναλυσης θα την ενταξει σε ενα γενος (π.χ. "θεραπεια", "ψυχολογικη θεωρια") και θα την διαφοροποιησει ως προς αλλα ειδη αυτου του γενους (π.χ. "ψυχοθεραπεια", "θεωρια της μαθησης" αντιστοιχα). Ομως οταν αιφνης η ψυχαναλυση οριστει γενικα ως "θεραπεια", τοτε δεν μενει στον εαυτο της αλλα οριζεται μεσα απο την ενταξη της σ' αυτο το γενικο. Και οταν παλι διαφοροποιειται απο αλλα ειδη θεραπειας, τοτε και παλι δεν μενει στον εαυτο της αλλα οριζεται μεσα απο την αντιδιαστολη προς αλλες "θεραπειες".

Εαν λοιπον αναζητησουμε την ψυχαναλυση ως ψυχαναλυση, πρεπει να παραιτηθουμε απο την αναγκη ενος ορισμου της. Και τουτο σημαινει πως καταρχην πρεπει να παραιτηθουμε απο την ιδια την ερωτηση η οποια αξιωνει να μαθει "τι ειναι η ψυχαναλυση", αφου μια τετοια ερωτηση αποτρεπει το βλεμμα απο την ψυχαναλυση καθ' εαυτην. Πρεπει να δοκιμασουμε την δυνατοτητα ενος βλεμματος διχως ερωτησεις τετοιες και διχως λοξοκυτταγματα, "προσηλωμενου", οπως λεει η ποιητρια, "στα πραγματα". Πρεπει να δουμε το φαινομενο της ψυχαναλυσης καθ' εαυτην διχως να περιμενουμε να γνωρισουμε "τι ειναι" - και ισως ηδη, μ' αυτην την φραση, εφ' οσον της προσιδιαζει ακριβως ενας δρομος που δεν "οριζεται" και που σχετικες ερωτησεις ("που βρισκομαι;" "που πηγαινω;") μενουν κατα βαση διχως αμεση απαντηση.

Πρωτο μελημα του βιβλιου ειναι λοιπον να καθαρισει το βλεμμα ωστε η ψυχαναλυση να μπορεσει να αφεθει μονη της, α-οριστη, και ετσι να καταστει δυνατο να εννοηθει μεσα απο το ιδιο το δραμα της. Ομως η παραιτηση απο την ερωτηση "τι ειναι η ψυχαναλυση;" δεν επιτυγχανεται απλως παραμεριζοντας την, διοτι μια απαντηση, και κατ' επεκτασιν ενας εστω ασαφης ορισμος της εχει ηδη προ πολλου διαμορφωθει μεσα μας. Ηδη εχουμε καποια παρασταση του τι ειναι η ψυχαναλυση, και αυτη η παρασταση δεν φευγει απλως οταν απαγορευσουμε στον εαυτο μας το ερωτημα. Θα χρειαστει πρωτα να εισελθουμε στην περιοχη απο την οποια αυτη η οικεια μας παρασταση της ψυχαναλυσης καθοριζεται.

Τωρα λοιπον δεν θα επιχειρηθει μια κριτικη ψυχαναλυτικων θεωριων και δεν θα "προταθει" καποια αλλη ψυχαναλυτικη θεωρια. Η τομη θα γινει βαθυτερα. Θα επιχειρηθει να κριθει το πλαισιο το οποιο καθοριζει την οικεια μας παρασταση της ψυχαναλυσης. Τουτο ομως διαμορφωνεται απο εκεινες τις επιστημες οι οποιες παραδοσιακα θεωρουν τον εαυτο τους αρμοδιο να αποφαινεται για την ψυχαναλυση: ιατρικη και ψυχολογια.

Εαν λοιπον η ψυχαναλυση ειναι να εννοηθει μεσα απο τον εαυτο της, δηλαδη μεσα απο το ιδιο το δραμα της, δεν μπορει πλεον να παραμενει ακριτα εμπεδομενη σ' αυτο το πλαισιο. Διοτι η ιατρικη, ως πλαισιο της ψυχαναλυσης, της επιβαλλει ορους δικους της:

- την εννοια ενος βιολογικου υποστρωματος στον ανθρωπο ως τοπου των "ορμων" και των "αναγκων" του.

- την σχεση αιτιου-αποτελεσματος ως βασικη για την "παθογενεια" των "νευρωτικων" και "ψυχωτικων διαταραχων".

- την εννοια των "μηχανισμων αμυνας"

- την εννοια του "υγιους" και του "παθολογικου" ως διαταραχης του.

- την εννοια της θεραπειας ως αποκαταστασης της φυσιολογικοτητας.

- την εννοια του ψυχαναλυτη ως "θεραπευτου" και του αναλυομενου ως "ασθενους".

- την ψυχαναλυση ως "παροχη υπηρεσιων" με συμβολη στην "ψυχικη υγεια" του κοινωνικου συνολου.

Η ψυχολογια παλι, ως πλαισιο της ψυχαναλυσης, της επιβαλλει δικους της ορους:

- την εννοια της συνειδησης και του "ασυνειδητου"

- την εννοια των "συνειρμων"

- την σχεση υποκειμενου-αντικειμενου.

- την αντιπαραθεση "εξωτερικου" και "εσωτερικου" ("ψυχικου") κοσμου.

- την διαιρεση σε "ψυχικο" και "σωματικο" και την εννοια του "ψυχοσωματικου".

- την εννοια της "διαπροσωπικης σχεσης".

- την εννοια της "συμπεριφορας".

- την θεωρηση που ειναι γνωστη με το ονομα "ψυχολογισμος".

Ολα αυτα συνιστουν ακρογωνιαιους λιθους της θεωριας της ψυχαναλυσης. Και ομως, μια με την κυριολεκτικη σημασια της λεξης θεωρια της ψυχαναλυσης, δηλαδη μια θεαση της ψυχαναλυσης καθ' εαυτην, δεν υπαρχει σχεδον πουθενα στα βιβλια για την ψυχαναλυση. Διοτι η ιατρικη και η ψυχολογια την προφθασαν και της προσηψαν χαρακτηρες δικους τους, ξενους ομως προς την ψυχαναλυση, αφου δεν αναδεικνυονται απο το ιδιο το δραμα της.

Αυτη λοιπον η ιατρικη και αυτη η ψυχολογια πρεπει, σε μια αποπειρα να εννοηθει η ψυχαναλυση καθ' εαυτην, κατ' αρχην να αποκλειστουν. Αυτο παλι δεν σημαινει οτι η ψυχαναλυση θα επρεπε να υπαχθει καπου αλλου. Σημαινει μονον οτι η ψυχαναλυση πρεπει να αφεθει να μιλησει μεσα απο το ιδιο το δραμα της και να δειχθει ως αυτη η οποια ειναι.

Τουτο καθισταται ακομη επιτακτικοτερο εαν διαφανει η δυνατοτητα πως οχι μονον ειναι η ιατρικη και η ψυχολογια ακαταλληλες για να στεγασουν αυτο που συμβαινει στην ψυχαναλυση, αλλα πως η ψυχαναλυση θα μπορουσε να αποτελει ενα εμπρακτο δειγμα μιας κατοικησης επανω στην γη και κατω απο τον ουρανο αλλης απο εκεινην την οποια προσδιοριζει σημερα το κυριαρχο πνευμα της τεχνικης - στο οποιο και ανηκουν η ιατρικη και η ψυχολογια.

Εαν ετσι εχουν τα πραγματα, τοτε η ψυχαναλυση ισως αποτελει ενα ιχνος προς κατι το οποιο θα μπορουσε να εκπληρωσει την αποστολη της "ιατρικης" κατα εναν τροπο περισσοτερο αρμοζοντα στην ουσια του ανθρωπου. Τοτε ειναι στην ψυχαναλυση που θα υπηρχε λανθανουσα η δυνατοτητα μιας αλλης "ιατρικης" και μιας αλλης "ψυχολογιας" - τοσο αλλης, ωστε ισως και τα ονοματα αυτα να πρεπει να εκπεσουν.

Ο,τι εδω θιγεται δεν ειναι καποια ρομαντικη προταση για μια ακομη "εναλλακτικη ιατρικη", ουτε και φιλοδοξει να προφητευσει μελλοντικες "εξελιξεις". Προκειται μονον για μια δυνατοτητα την οποια νομιζω πως διακρινω, σημερα, στον τροπο της ψυχαναλυσης καθ' εαυτην. Τουτο θα φανει περισσοτερο σε επομενα κεφαλαια.

Ομως εαν η ψυχαναλυση μπορει να διαγραφει την δυνατοτητα μιας αληθινοτερης κατοικησης του ανθρωπου επανω στην γη και κατω απο τον ουρανο, οπου θα ανηκουν μια αλλη "ιατρικη" και μια αλλη "ψυχολογια", τουτο συμβαινει διοτι η ιδια η ψυχαναλυση δεν ανηκει σ' αυτο που λεμε "πραγματικοτητα" αλλα εχει τον χαρακτηρα της "δυνατοτητας". Η ψυχαναλυση ως ψυχαναλυση πραγματωνει μια δυνατοτητα ως δυνατοτητα.

Στο "Ειναι και Χρονος", κλεινοντας την Εισαγωγη του, ο Martin Heidegger γραφει μια ρηση: "Höher als die Wirklichkeit steht die Möglichkeit", "Υψηλοτερα απο την πραγματικοτητα στεκει η δυνατοτητα".

Η πραγματικοτητα. Αυτο το ονομα το εννοω εδω στο μεγαλυτερο δυνατο ευρος του. Δεν περιοριζεται στο "ρεαλιστικο" αλλα σημαινει το καθε "πραγμα", επισης εννοημενο ευρυτατα, ακομη και οταν αυτο ανηκει στον κοσμο της φαντασιας και του ονειρου, στον κοσμο του παιχνιδιου, στον κοσμο του μυθου, ακομη και οταν αναφερεται σε κατι το αναληθες, η το πλανημενο. Η πραγματικοτητα ειναι ενα ονομα για τα παντα.

Η συνηθης σχεση προς την πραγματικοτητα ειναι η καθηλωση σ' αυτην. "Καθηλωση στην πραγματικοτητα" θα πει οτι ο ανθρωπος εννοει την κατοικηση του στον κοσμο μεσα απο την αναφορα του στα πραγματα. Τα οποια μικρα και μεγαλα θεματα, τα προβληματα και οι λυσεις τους, ο,τι κανεις προσδοκα και ο,τι κανεις απευχεται, ολα αναφυονται και εξαντλουνται στον χωρο αυτης της ευρυτατα εννοημενης πραγματικοτητας.

Η καθηλωση στην πραγματικοτητα συμβαινει εκει οπου ενα πραγμα καθισταται εδαφος και αρχη. Σημερα, στην εποχη αυτων οι οποιοι καλουνται απο τον Hölderlin die enflohenen Götter, "οι φευγατοι θεοι", θεση αρχης κατεχει ο ανθρωπος καθ' εαυτον. Το cogito ειναι το εδαφος του. Και μια ιδιαιτερη μορφη του cogito συνιστουν σημερα οι λεγομενες "διαπροσωπικες σχεσεις", που γι' αυτον τον λογο ειναι και το κατ' εξοχην θεμα της ψυχολογιας. Γι' αυτο ακομα οι ψυχαναλυτες θεωρουν την "μεταβιβαση" ως τον τοπο στον οποιον η ψυχαναλυση διαδραματιζεται.

Η πρωταρχικοτητα του "ανθρωπου" και των "σχεσεων" του δεν εξαντλει το ευρος του cogito. Διοτι ο ανθρωπος, ο οποιος στηριζεται στον εαυτο του, επιζητει οπωσδηποτε να βεβαιωθει για αυτο το στηριγμα, να το διασφαλισει, να το ενισχυσει. Εδω εχουν την προελευση τους η πρωτοκαθεδρια του "θελω", η αναγκη εποπτειας και ελεγχου, η επιδιωξη της δυναμης, η παντος ειδους εξασφαλιση. (Και, με ενα ειδος αντιστιξης προς αυτο το cogito, ο βασικος κανονας της ψυχαναλυσης τελικα ματαιωνει καθε "θελω" και καθε ελεγχο!)

Ομως η καθηλωση στην πραγματικοτητα φερνει μαζι της εναν διπλο διχασμο: Κατ' αρχην, το οτι κατι αναδεικνυεται σε αρχη, χωριζει τα πραγματα σε ανωτερα και κατωτερα. Και κατοπιν, τα παντα αξιολογουνται σχετικα με το κατα ποσον εξυπηρετουν αυτην την αρχη, η την υποσκαπτουν. Στο φως αυτης της αξιολογησης τα παντα προβαλλουν ως "θετικα", η "αρνητικα", και η εκαστοτε διαθεση ενος ανθρωπου ειναι "καλη", η "κακη". Εδω εδραζεται ακομα η συνηθης σταση του ανθρωπου ο οποιος εχει γνωμες και προτιμησεις, αγαπα και μισει, επιδιωκει και αποφευγει, προσεχει και αγνοει. Και οι ανθρωποι εμπειρωνται ως "προβλημα" την αδυναμια τους να επαναπαυθουν σε ο,τι κρινουν πως θα μπορουσε να τους γινει ενα εδαφος για μια διαμονη στον κοσμο.

Παντου η εκαστοτε οικεια περιοχη της πραγματικοτητας θεωρειται περισσοτερο "πραγματικη" ενω η αλλη περιοχη υποβαθμιζεται ως λιγοτερο "πραγματικη". Σ' αυτον τον διχασμο κατοικει συνηθως ο ανθρωπος. Και αυτος ο ανθρωπος, επειδη αποβλεπει στην κτηση και στην διασφαλιση, δεν ειναι σε θεση να δεχτει κοντα του αληθινα τιποτε. Και επειδη την "αλλη" πλευρα την αποφευγει και την αντιμαχεται, δεν ειναι ποτε σε θεση να λυθει πραγματικα απ' αυτην. Ετσι οχι μονον παραδερνει αναμεσα στις δυο πλευρες, αλλα αυτη τουτη η σταση του, απαγορευοντας του καθε εγγυτητα και καθε αποσταση, δεν τον αφηνει καν να εμπειραθει τι ειναι αυτο, ενα πραγμα.

Ενα μονον υπαρχει, απεναντι στο οποιο η καθε καθηλωση στην πραγματικοτητα λυνεται ως δια μαγειας: ο θανατος. Ομως επειδη ο θανατος δεν ειναι κατι που ερχεται ως "το τελος", επειδη οι ανθρωποι ακριβως ζουν ως οι θνητοι, επειδη η θνητοτητα, η περατοτητα ειναι η ιδια η ζωη, γι' αυτο και η εμπλοκη στα πραγματα ειναι κατι το οποιο στην ζωη μπορει να ευρει την λυση του, στο σημειο που ο ανθρωπος γινει ο θνητος ο οποιος ειναι. Ο ανθρωπος ουτως η αλλως αποβιωνει. Ομως οποιος αποβιωνει δεν σημαινει και οτι ειναι ελευθερος να πεθανει. Ο ανθρωπος καλειται ο θνητος διοτι, οπως γραφει καπου ο Martin Heidegger, "μπορει να πεθανει". Τουτο, το να μπορει να πεθανει, ειναι η υψιστη δυνατοτητα του ανθρωπου, την οποια αυτος καλειται να ενστερνισθει - ζωντας την.

Η καθηλωση στην πραγματικοτητα δεν αφηνει τον ανθρωπο να πεθανει. Πρωτα η επαφεση στην θνητοτητα ειναι που τον ελευθερωνει απο την εμπλοκη στα πραγματα. Αυτη η απελευθερωση ομως ειναι κατι το τελειως διαφορετικο απο την καταπτωση σε μια ατελειωτη θανατολογια. Διοτι πρωτα η επαφεση στην θνητοτητα καθιστα την σχεση με τα πραγματα ελευθερη, και αυτα δεν χωριζουν και δεν αντιμαχονται αλλα χαιρετιζουν το ενα το αλλο, αμοιβαια χαριζοντας την παρουσια τους στον κοινο κοσμο. Τωρα και μονον τωρα, για εκεινον ο οποιος δυναται τον θανατο, η πραγματικοτητα γινεται αληθινα ενα ονομα για τα παντα.

Αυτος ειναι ενας τροπος, συμφωνα με τον οποιον η δυνατοτητα, οχι η οποιαδηποτε, αλλα η κατ' εξοχην δυνατοτητα του ανθρωπου ειναι "υψηλοτερη" απο την πραγματικοτητα, καθως αυτη ειναι που επιτρεπει, και χαριζει, στο βλεμμα ενα ανοιγμα, ωστε τα ματια να μπορουν να "προσηλωνονται", "σοβαρα", στα "πραγματα του κοσμου". Τοτε η καθε στιγμη μπορει να ειναι "πρωτη στιγμη" και "κανενας" να μην χρειαζεται να ψαχνει και να "ρωτα". Τοτε, οπως λεει ενας σοφος της Απω Ανατολης, "καθε μερα ειναι μια καλη μερα".

Ομως αυτη η απελευθερωση απο τα πραγματα προς τα πραγματα δεν σημαινει καπου την παραδοση σε ενα "ωκεανειο συναισθημα", δεν εννοει καμια συντηξη οπου ολα να γινονται ενα. Σημαινει μονον οτι τα μεταξυ τους αντιμοιρα μπορουν να αντεχονται ως αντιμοιρα, και αυτο κατ' αρχην θα πει οτι κανεις μπορει να πονα. Ζει πλουσιοτερα οποιος μπορει να πεθανει. Και μπορει να πεθανει οποιος μπορει να πονα.

Και ηδη, διχως να το παρουμε ειδηση, παλι βρισκομαστε καταμεσις στο δραμα της ψυχαναλυσης. Διοτι ο βασικος της κανονας, η ελευθερια του αναλυομενου να λεει, που θα πει να αφηνει να υπαρχει ο,τι ερχεται στον νου και στην καρδια του, δεν ανεχεται κανεναν διχασμο, ουτε και τους περιορισμους και τις διακρισεις που αυτος συνεπαγεται, αλλα καλει στην αποδοχη ακομη και του για τον αναλυομενο αντιξοου: στην υπομονη του πονου: στο ανοιγμα για την θνητοτητα: στην απελευθερωση για τα πραγματα.

Και τουτο δεν ειναι βεβαια ενα αμετοχο καλεσμα. Διοτι η απλη ανακοινωση του βασικου κανονα εκ μερους του ψυχαναλυτη δεν θα ειχε απολυτως καμια συνεχεια εαν ουσιαστικα το καλεσμα δεν ερχοταν, αφανως, απο την ιδια την ανοιχτοτητα του ψυχαναλυτη, στο σημειο που του εχει συμβει.

Ομως ο λογος του βασικου κανονα ουτε εδω δεν εξαντλειται. Ερχεται απο πολυ μακρια, καθως φερνει μαζι του κατι απο τον λογο της θεας, η οποια, στο ποιημα του Παρμενιδη, ┼προσαυδαει┼, "προσαδει", στον ┼κουρον┼ που την επισκεπτεται στο ┼δωμα┼ της: ┼χρεω δε σε παντα πυθεσθαι┼: χρειαζεται να προσεξεις και να ακουσεις, να μαθεις και να ενστερνισθεις τα παντα! Και τουτο βεβαια δεν σημαινει πως ο ανθρωπος πρεπει να γινει παντογνωστης. Αυτο που χρειαζεται ειναι να γινει ανοικτος, για τα παντα.

Ετσι λοιπον ο,τι αρχικα δηλωνεται ως "μεθοδος του ελευθερου συνειρμου" φαινεται να υποκρυπτει εντος του εναν πλουτο απροσμενο, ο οποιος εκτεινεται εως την παλαια συνομιλια θεων και ανθρωπων. Ομως εμεις, σημερα, ειμαστε σχεδον ολοτελα απροετοιμαστοι να τον παρακολουθησουμε τοσο. Αλλα ισως το διαισθανομαστε οτι προκειται για νευματα προς μια κατοικηση επανω στην γη και κατω απο τον ουρανο η οποια αρμοζει στον ανθρωπο περισσοτερο. Οπου η ψυχαναλυση δεν ειναι μια "μεθοδος" για την επιτευξη αυτης της κατοικησης. Η ψυχαναλυση ως ψυχαναλυση ειναι μια τετοια κατοικηση! Και δεν "εφαρμοζεται". Βεβαια αυτο που συμβαινει εκει αλλαζει την ολη ζωη του ανθρωπου. Ομως η ψυχαναλυση δεν ειναι η "προπονηση", αλλα ο χωρος στον οποιο παιζονται τα παντα, και αυτος ο χωρος με τον καιρο γινεται ευρυχωρος αρκετα για να συμπεριλαβει και πραγματα που συμβαινουν εκτος ψυχαναλυσης. Αυτο δεν ειπωθηκε σωστα! Διοτι η ψυχαναλυση με τον καιρο μεταβαλλεται η ιδια. Στοιχεια της οπως το οτι προκειται για μια συναντηση, μεταξυ δυο ανθρωπων, σε ορισμενον τοπο και χρονο, για ορισμενο διαστημα, υποχωρουν στην αφανεια. Και τον χωρο της κατοικησης, στον οποιον αυτα καποτε εφεραν, τον αφηνουν προσφορο για ο,τι τυχει να εγκατασταθει, να ζησει και να πεθανει εντος του.