Yayoi Kusama, Infinity

Καταπινε αντικαταθλιπτικα και θα περασει

Γκρεμισε την πυλη των ψευδαισθησεων

Μεσα στην αγωνια των λουλουδιων, το παρον δεν τελειωνει ποτε

Στα σκαλοπατια του ουρανου η καρδια μου αφηνει στην τρυφεραδα τους την τελευταια πνοη της

Καλωντας απο τον ουρανο, σιγουρη, διαφανη στη γαλανη της αποχρωση

Αγκαλιασμενη με τον ισκιο της συσκοτισης

Συννεφα καταιγιδας υψωνονται

Ηχοι δακρυων που χυνονται τρωγοντας το χρωμα του υβισκου

Γινομαι πετρα

Οχι στον χρονο τον απαντα

Αλλα στο παρον που οζει.

Swallow antidepressant

Η Yayoi Kusama, γεννηθηκε το 1929 σε μια μικρη ιαπωνικη πολη, στα 28 της μεταναστευσε στις Ηνωμενες Πολιτειες. Μετα απο 16 χρονια, το 1973 επεστρεψε στην Ιαπωνια. Το 1977 αποσυρθηκε σε μια ψυχιατρικη κλινικη, οπου ζει μεχρι σημερα. Πριν λιγες εβδομαδες το Time την συγκατελεξε στους 100 ανθρωπους που ασκουν την μεγαλυτερη επιρροη στον πλανητη.

Ηδη απο τα δεκα, γραφει στην αυτοβιογραφια της:

αρχισα να εχω καθημερινες οπτικες και ακουστικες ψευδαισθησεις (...) Απο πολυ νεαρη ηλικια συνηθιζα (...) να καθομαι σε λιβαδια αναμεσα σε μενεξεδες, χαμενη σε σκεψεις. 

Μια μερα ξαφνικα σηκωσα το κεφαλι μου και παρατηρησα οτι καθε μενεξες χωριστα ειχε τη δικη του, σχεδον ανθρωπινη φυσιογνωμια και εκπληκτη ακουσα ολους να μου μιλουν. Γρηγορα οι φωνες μεγαλωσαν σε αριθμο και σε ενταση, μεχρι που τ' αυτια μου αρχισαν να πονανε απο τους ηχους τους. 

Νομιζα πως μονο τα ανθρωπινα οντα μιλανε, και ξαφνιαστηκα που οι μενεξεδες χρησιμοποιουσαν λεξεις για να επικοινωνουν. Ολοι τους ηταν σαν μικρα ανθρωπινα προσωπα που με κοιταζαν. Τρομαξα τοσο που τα ποδια μου αρχισαν να τρεμουν. 

Στηριχτηκα με δυσκολια στα ποδια μου κι αρχισα να τρεχω πισω στο σπιτι οσο πιο γρηγορα μπορουσα. 

Ειχα σχεδον φτασει οταν ο σκυλος μας αρχισε να με κυνηγαει και να μου γαβγιζει - με ανθρωπινες λεξεις. Ορμηξα στο σπιτι μεσα σε πανικο και σκεφτομουν: Τι συμβαινει; Τι επαθα; Χλωμη και τρεμοντας χωθηκα σε μια ντουλαπα κι εκλεισα την πορτα, και μονο τοτε μπορεσα να παρω ανασα. 

Καθομουν εκει στο σκοταδι, σκεφτομουν αυτο που ειχε συμβει και δεν μπορουσα να πω αν ηταν πραγματικο, η ενα ειδος ονειρο. 

Οποτε συνεβαιναν πραγματα σαν αυτα, ετρεχα πισω στο σπιτι και σχεδιαζα στο τετραδιο μου της ζωγραφικης ο,τι ειχα μολις δει, ξεπετωντας το ενα σκιτσο μετα το αλλο. 

Αυτες τις ωρες δεν ημουν εδω. Ημουν σ' εναν ξεχωριστο κοσμο και ζωγραφιζα για να τεκμηριωσω τις εικονες που ειχα δει εκει. 

 Ειχα πολλα σημειωματαρια γεματα απ' αυτες τις ψευδαισθησεις. Να τις καταγραφω βοηθουσε να μαλακωσει το σοκ και ο φοβος αυτων των επεισοδιων.

Και καταληγει:

Αυτη ειναι η προελευση των εργων μου. Ολη τη μερα δεν εκανα τιποτ' αλλο απο το να ζωγραφιζω. Εικονες αναδυονταν η μια μετα την αλλη, τοσο γρηγορα που ειχα δυσκολια να τις συλλαβω ολες. Και το ιδιο ειναι μεχρι σημερα, μετα απο πανω απο εξηντα χρονια σχεδιου και ζωγραφικης.

Και αλλου:

Η ζωγραφικη ηταν ενας πυρετος γεννημενος απο την απελπισια, ο μονος τροπος για μενα να συνεχισω να ζω σ' αυτον τον κοσμο. Επομενως θα μπορουσατε να πειτε οτι η ζωγραφικη μου γεννηθηκε με εναν πρωτογενη, διαισθητικο τροπο που λιγο εχει να κανει με την ιδεα της 'τεχνης'.

Και αλλου:

Η τεχνη μου εχει την προελευση της σε ψευδαισθησεις που μονο εγω βλεπω. Μεταφραζω τις ψευδαισθησεις και τις εμμονικες εικονες που με βασανιζουν, σε γλυπτα και πινακες. Ολα τα εργα μου σε παστελ ειναι παραγωγα της καταναγκαστικης νευρωσης κι επομενως ειναι αρρηκτα συνδεδεμενα με την αρρωστια μου. Παντως κανω και κομματια οταν δεν εχω ψευδαισθησεις.

Αν η Yayoi Kusama γνωριζε την σημειωση του Elias Canetti

Mια πληγη που γινεται σαν πνευμονας και διαμεσου του ανασαινεις.

θα ελεγε οτι γραφηκε γι' αυτην. Τουτο παντως μαζι με ενα acting out, εκδραματιση των συμπτωματων της. Στην πρωτη περιπτωση η πληγη συνιστα διασταση του Ειναι της. Στην δευτερη περιπτωση, της εκδραματισης, εν μερει κεκτημενη ταχυτητα, εναν υπερθετικο της τροπης απο την πληγη στην ανασα, εν μερει αντικειμενο εκμεταλλευσης και marketing - και τουτο ισως μεσα απο την υπερμετρη φλογα που την ωθουσε να ανταγωνιστει, να κατακτησει τον κοσμο. Τελη του 1980, καθως διαπραγματευονταν με την επιμελητρια της Tate Modern για μια εκθεση της, την ρωτησε αν μπορει να της υποσχεθει οτι θα την κανει πιο φημισμενη απο τον ζωγραφο Donald Judd, που ειχε επισης εκθεσει στην γκαλερι… 

Και τα δυσκολα πρωτα χρονια στην Αμερικη, σε μια επισκεψη στο Empire State Building:

Κοιταζοντας κατω απο τον μεγαλυτερο ουρανοξυστη του κοσμου, αισθανομουν οτι στεκομουν στο οριο καθε εγκοσμιας φιλοδοξιας οπου πραγματι ολα ηταν δυνατα. Τωρα τα χερια μου ειναι αδεια, αλλα θα τα γεμισω με ο,τιδηποτε ποθει η καρδια μου, εδω ακριβως, στην Νεα Υορκη. Ενας τετοιος ποθος ηταν μεσα μου σαν βουερη φωτια.

Ο Rainer Maria Rilke γραφει στην Πρωτη Ελεγεια του Duino:

Γιατι το ωραιο δεν ειναι

παρα η απαρχη του τρομερου που μολις κι αντεχουμε,

Στην Kusama το τρομερο ειναι οι ψευδαισθησεις της. 

Οταν τις καταγραφει σε εργα τεχνης, το βλεμμα της ειναι σαν αυτο της Μεδουσας: 

οι ψευδαισθησιακες παρουσιες πετρωνουν, δηλαδη καθιζανουν σε μια μορφη.

Στο διηγημα του Georg Büchner Lenz, σ' ενα σημειο λεει ο Lenz:

Χθες καθως ανηφοριζα διπλα στην κοιλαδα, ειδα δυο κοπελλες να καθονται πανω σ’ εναν βραχο: η μια εδενε τα μαλλια της, η αλλη την βοηθουσε· και τα χρυσαφενια μαλλια επεφταν κατω, κι ενα σοβαρο χλωμο προσωπο, κι ομως τοσο νεανικο, κι η μαυρη στολη, κι η αλλη να νοιαζεται με τοση φροντιδα. Οι ωραιοτερες, οι βαθυτερες εικονες της παλιας γερμανικης σχολης δεν αποδιδουν τιποτε απ’ αυτο. Μερικες φορες κανεις θα ‘θελε να ‘ναι μεδουσοκεφαλη για να μπορεσει ενα τετοιο συμπλεγμα να το μεταμορφωσει σε πετρα και να φωναξει τον κοσμο.

Και ο Paul Celan, που παραθετει το σχετικο αποσπασμα σε μια ομιλια, συνεχιζει:

Κυρίες και Κυριοι, προσεξτε παρακαλω: "Κανεις θα 'θελε να ‘ναι μεδουσοκεφαλη" για να ... συλλαβει το φυσικο ως το φυσικο μεσω της τεχνης!

Εδω βεβαια "Μεδουσοκεφαλη" δεν σημαινει copy (του φυσικου) - paste (στον καμβα). Kusama:

Βαθια στα βουνα του Nagano, δουλευοντας με φυλλα λευκου χαρτιου σε μεγεθος letter, ειχα βρει την δικη μου μοναδικη μεθοδο εκφρασης: πινακες με μελανι που παρισταναν συσσωρευσεις απο μικροσκοπικες βουλες και σχεδια με μολυβι απο ατερμονες και συνεχομενες αλυσσιδες απο διαβαθμισμενες κυτταρικες μορφες, η παραξενες δομες που εμοιαζαν με μεγενθυμενα τμηματα απο κοτσανια φυτων.

Τις σκοτεινες μερες του πολεμου, το σκηνικο της κοιτης του ποταμου πισω απο το σπιτι μας, οπου περασα απαρηγορητη μεγαλο μερος της παιδικης μου ηλικιας, εγινε η θαυμαστη πηγη ενος οραματος: τα εκατονταδες εκατομμυρια απο λευκες κηλιδες, η καθε μια ατομικα επαληθευσιμη, πραγματι "υπηρχαν" εκει, 

μουσκεμενες στον ηλιο του κατακαλοκαιρου.

Με αλλο τροπο γραφει ο Friedrich Hölderlin σε ενα σχεδιασμα για το "τρομερο που μολις αντεχουμε":

Αλλά σ’ εμάς αρμόζει, στις καταιγίδες των θεών,

Ω ποιητές, με γυμνή να στέκουμε την κεφαλή

Του Πατέρα την αχτίδα, αυτήν, με το ίδιο μας το χέρι

Να συλλαμβάνουμε και στον λαό στο τραγούδι μέσα

Συγκαλυμμένο να παρέχουμε το ουράνιο δώρο.

Επειδη οι ποιητες, θα μπορουσαμε να πουμε οι καλλιτεχνες, με το εργο τους, ως το εργο τους, μεσολαβουν την "αχτιδα του Πατερα" στους ανθρωπους, ο Hölderlin τους ονομάζει Ημίθεους.

Την υποθεση της εμμονικης ενασχολησης της Kusama με το τρομερο, θα την δουμε στο παραδειγμα του φαλλου.

Τον Δεκεμβριο του 1963 εκανα μια ατομικη εκθεση στην γκαλερι Gertrude Stein Gallery στη Νεα Υορκη με τον τιτλο Aggregation: One Thousand Boats Show. [Συσσωρευση: Το σοου "Χιλιες βαρκες"]. Ηταν η πρωτη μου εγκατασταση. Αναριθμητοι λευκοι, παραγεμισμενοι και ραμμενοι φαλλοι σκεπαζαν ολοτελα μια βαρκα με κουπια σε φυσικο μεγεθος. Παντου τριγυρω στη βαρκα, στο ταβανι και στους τοιχους, ηταν 999 μαυροασπρες φωτογραφιες της σε μεγεθος ποστερ. Οταν στεκοσουν σ' αυτο το δωματιο, οι χιλιες βαρκες αρχιζαν να στροβιλιζονται γυρω σου και να σου φερνουν ναυτια και παραισθησεις.

Ο λογος γι' αυτα τα πρωτα μου μαλακα γλυπτα ηταν οτι φοβομουν το σεξ σαν κατι βρωμικο. Ο κοσμος συχνα θεωρει οτι πρεπει να ειμαι μανιακη με το σεξ γιατι κανω τοσο πολλα τετοια αντικειμενα, ομως αυτο ειναι ολοτελα παρανοηση. Ειναι ακριβως το αντιθετο - κανω τα αντικειμενα γιατι με φρικαρουν. Αρχισα να κανω πεη για να θεραπευσω την αισθηση μου της αηδιας απεναντι στο σεξ. Το να αναπαραγω τα αντικειμενα παλι και παλι ηταν ο τροπος μου να κυριαρχησω στον φοβο. Ηταν ενα ειδος αυτοθεραπειας στην οποια εδωσα το ονομα 'ψυχοσωματικη τεχνη'. Σε καθε περιπτωση ημουν τρομοκρατημενη με το σεξ και τον φαλλο. Ο φοβος μου ηταν του ειδους κρυβομαι-στη-ντουλαπα-και-τρεμω. Και ακριβως γι' αυτο εκανα τονους και τονους απ' αυτα τα σχηματα. Να τα δημιουργω, να βαζω τον εαυτο μου καταμεσις στον τρομο, με βοηθουσε να θεραπευσω τις πληγες στην καρδια μου και, αργα-αργα, να ξεφυγω τον φοβο. Καθε μερα δημιουργουσα φορμες που με τρομαζαν, τις συσσωρευα, χιλιαδες και δεκαδες χιλιαδων. Μονο κανοντας αυτο μετεστρεψα τον τρομο σε κατι οικειο.

Αναπαραγωντας τις φορμες πραγματων που με τρομαζουν, μπορω να καταστελλω τον φοβο.

Κανω ενα στρωμα μαλακου γλυπτου απο πεη και ξαπλωνω μεσα τους.

Αυτο μετατρεπει το εκφοβιστικο πραγμα σε κατι αστειο, κατι διασκεδαστικο. Μπορω να χαιρομαι την αρρωστια μου στο εκθαμβωτικο φως της ημερας. Σημερα ο αριθμος απο τα πεη που εκανα, ανετα φτανει τις εκατονταδες χιλιαδων.

[...]

Ακομα ετυχε να δω την σεξουαλικη πραξη οταν ημουν μικρη, και ο φοβος που εισεβαλε απο τα ματια μου φουντωσε μεσα μου, μαζι με ενα αγριεμενο αγχος για το μελλον. Επειδη αυτο εγινε μεσα στην οικογενεια, το παιδι που ημουν δεν γινοταν να σηκωνει συναισθηματα που δεν μπορουσε να αντιμετωπισει. Ολοι οι εσωτερικοι παραγοντες που με κανουν να αντιλαμβανομαι την σεξουαλικη συνουσια ως βια, βρισκουν τη μορφη τους στο ανδρικο σεξουαλικο οργανο.

Ομως το μεγαλυτερο βασανο που η Kusama αντιμετωπιζει ειναι αλλο:

Το επικεντρο των ψυχικων και νευρικων διαταραχων που με βασανιζουν βρισκεται σε μια κατασταση που εχει τον ορο "αποπροσωποποιηση". Αισθανομαι σαν να βρισκομαι σ' ενα μερος οπου πτυχωτες ριγε κουρτινες με κλεινουν ολοτελα και τελικα η ψυχη μου χωριζεται απο το σωμα μου. Οταν συμβαινει αυτο, μπορει για παραδειγμα να πιασω ενα λουλουδι στον κηπο χωρις να μπορω να το αισθανθω. Περπατωντας ειναι σαν να βρισκομαι επανω σ' ενα συννεφο. Δεν εχω καμια αισθηση του σωματος μου σαν κατι πραγματικο.

Στην αποπροσωποποιηση, γραφει σε αλλο σημειο, 

χανεις τον εαυτο σου, τον κοσμο και τον χρονο … βλεπεις την υπαρξη να εκμηδενιζεται.

Στην Kusama ο εκμηδενισμος της υπαρξης μεταστρεφεται σε εργο τεχνης με αυτο που ονομαζει self obliteration, εξαλειψη του εαυτου. Συμβαινει με την αεναη επαναληψη του ιδιου. Το ονομαζει obsession, εμμονη, οπως για παραδειγμα food obsession. Γραφει σχετικα:

Η σκεψη να τρωω συνεχως κατι σαν μακαρονια φτυσμενα απο τη μηχανη με γεμιζει με φοβο και αποτροπιασμο, κι ετσι κανω γλυπτα απο μακαρονια. Τα κανω, και τα κανω και συνεχιζω να τα κανω μεχρι που θαβω τον εαυτο μου στην διαδικασια. Αυτο το ονομαζω "εξαλειψη".

Με "ψυχαναγκαστικη νευρωση", obsession, η Kusama χαρακτηριζει λοιπον την εμμονικη ενασχοληση με ενα αντικειμενο. Στα εργα της, αφοτου εγκαθισταται στην Νεα Υορκη, συνανταμε τιτλους οπως 

"sex obsession":

"food obsession": 

"violet obsession": 

"endless obsession": 

"face obsession": 

"infinite obsession" (Τιτλος προσφατης ρετροσπεκτιβας της στην Λατινικη Αμερικη): 

Ενα αγαπημενο οχημα της Kusama προς την εξαλειψη ηταν απο παντα τα polka dots, οι βουλες πουαν. "Dots Obsession". Γραφει: 

Μια βουλα πουαν εχει τη μορφη του ηλιου, που ειναι συμβολο ενεργειας για ολον τον κοσμο μας και για την ζωη μας που ζουμε, κι επισης τη μορφη του φεγγαριου, που ειναι γαληνιο. Στρογγυλο, μαλακο, πολυχρωμο, διχως αισθηση κι επιγνωση. Οι βουλες πουαν δεν στεκουν μονες. Οπως η επικοινωνιακη ζωη των ανθρωπων, δυο, η τρεις βουλες πουαν γινονται κινηση … Οι βουλες πουαν ειναι ενας δρομος προς το απειρο. Η ζωη μου ειναι μια βουλα χαμενη αναμεσα σε χιλιαδες αλλες βουλες. 

Οι βουλες πουαν δεν στεκουν απο μονες τους. Οταν εξαλειφουμε την φυση και τα σωματα μας με βουλες πουαν, γινομαστε μερος της ενοτητας με τα περιβαλλοντα μας.

Δεκαετια του '60 στην Αμερικη εκανε πολλα happenings. Ενα απο αυτα ηταν και το λεγομενο "Horse Play":

VIDEO

Λεει σχετικα:

Η μορφη του αλογου εξαφανιζεται, καθως αφομοιωνεται στις βουλες. Η μαζα που ειναι 'αλογο' απορροφαται μεσα σε κατι αχρονο. Και οταν αυτο συμβαινει, εξαλειφομαι και εγω.

Πως οι βουλες πουαν επιτελουν την εξαλειψη; Το αντικειμενο, ανθρωπος, ζωο, φυτο, πραγμα διαποτιζεται απο κατι αλλοτριο, τις βουλες, που επαναλαμβανεται αεναα και το πλημμυριζει. 

με το αρνητικο μιας φωτογραφιας που, στα χρονια πριν απο την ψηφιακη εποχη, ηταν η μητρα 

απο οπου θα ανελαμπαν τα χρωματα κι οι μορφες σε ολο τον πλουτο τους.

Η Kusama δεν εζησε την εξαλειψη του εαυτου της παντα ως καλλιτεχνικη δημιουργια:

Μια μερα κοιταζα το μοτιβο των κοκκινων λουλουδιων στο τραπεζομαντηλο επανω σ' ενα τραπεζι, και οταν κοιταξα κατα πανω ειδα το ιδιο μοτιβο να καλυπτει το ταβανι, τα παραθυρα και τους τοιχους, και τελος παντου στο δωματιο, στο σωμα μου και στην υφηλιο. Αισθανθηκα σαν να αρχιζα να εξαλειφομαι, να περιστρεφομαι στο απειρο του ατελειωτου χρονου και στο απολυτο του χωρου και να περιοριζομαι σε μια μηδενικοτητα. Οταν αντιληφθηκα οτι αυτο συνεβαινε πραγματικα και οχι μονο στην φαντασια μου, τρομαξα. Ηξερα οτι επρεπε να τρεξω και να φυγω, για να μη χασω τη ζωη μου απο την καταρα των κοκκινων λουλουδιων. Ετρεξα απελπισμενη ν' ανεβω τα σκαλοπατια. Απο πισω μου τα σκαλοπατια αρχισαν να καταρρεουν κι επεσα κατω στη σκαλα και στραμπουληξα τον αστραγαλο μου.

Με την τεχνη της τωρα, βλεπει την εφιαλτικη εκμηδενιση της υπαρξης που γνωρισε στην αποπροσωποποιηση, ως το αρνητικο της εικονας, να τρεπεται προς την γαληνια εξαλειψη του εαυτου και του κοσμου μεσα σε βουλες πουαν, και σε ο,τι αποκαλει infinity, το απειρο:

Τον Οκτωβριο του 1959 πραγματοποιησα το ονειρο μου μιας ατομικης εκθεσης στη Νεα Υορκη. Το σοου ειχε τον τιτλο Obsessional Monochrome [Εμμονικη μονοχρωμια] [...] 

Αποτελουνταν απο ασπρομαυρους πινακες infinity net [διχτυα του απειρου] που αγνοουσαν την συνθεση και δεν ειχαν κεντρο. 

Η μονοτονια που παραγονταν απο τα επαναλαμβανομενα μοτιβα τους, προκαλουσε στον θεατη συγχυση, ενω η υπνωτικη τους γαληνη τραβουσε το πνευμα μεσα σε εναν ιλιγγο της μηδενικοτητας [...] 

Μια βουλα πουαν: ενα και μονο σωματιδιο μεσα σε δισεκατομμυρια. Εβγαλα ενα μανιφεστο οπου ελεγα οτι τα παντα - ο εαυτος μου, οι αλλοι, ολη η οικουμενη - μπορουσε να εξαλειφθει με λευκα διχτυα μηδενικοτητας που συνδεουν αστρονομικες συσσωρευσεις απο βουλες. Λευκα διχτυα που περικαλυπτουν τις μαυρες βουλες ενος σιωπηλου θανατου απεναντι σ' ενα καταμαυρο φοντο μηδενικοτητας. 

Οταν ο καμβας εφτασε τα 33 ποδια, ειχε υπερβει την φυση του ως καμβα για να γεμισει ολο το δωματιο. Αυτη ηταν η 'επικη' μου συνοψη απο ολα οσα ημουν. 

και το ξορκι απο τις βουaλες και το πλεγμα με περιτυλιγε μεσα σε μια μαγικη κουρτινα μιας μυστηριακης, αορατης δυναμης.

Ο Paul Celan λεει σε μια ομιλια του:

Το ποιημα [...] παραμενει επιμνημον των δεδομενων του, [...] μιλα παντα μονο για δικη του, ολοτελα δικη του υποθεση.

Αυτο συμβαινει βεβαια και με την τεχνη της Kusama. Και επειδη προκειται για δικη της, ολοτελα δικη της υποθεση, μπορει να πει:

Φερτε τον Picasso, φερτε τον Matisse, φερτε οποιονδηποτε! Θα τους αντιμετωπιζα ολους με μια βουλα πουαν και μονο. Αυτος ηταν ο τροπος που το ειδα και δεν ειχα αυτια ν' ακουσω. Στοιχηματισα τα παντα σ' αυτην και σηκωσα το επαναστατικο μου λαβαρο εναντια σ' ολη την ιστορια.

Τα "διχτυα του απειρου" εμφανιζονται ξανα και ξανα σ' ολη την διαδρομη της Kusama.

Ενδεικτικα μονο:

1958:

1961: 

2000: 

2005:

2011:

Και ενα που θα μπορουσε να μας ενδιαφερει ιδιαιτερα:

Ειναι απο το 1998, το εκανε σε 9 διαφορετικους χρωματισμους και το ονομαζει "Αγαλμα της Αφροδιτης που την εξαλειψαν διχτυα του απειρου".

Που σ' αυτα τα εργα δηλωνεται το απειρο; Στην obliteration, στην εξαλειψη του εαυτου και του κοσμου. Εξαλειφεται καθε ατομικοτητα, καθε κεντρο και καθε κατευθυνση. Και πως εκφραζεται αυτη η εξαλειψη στο εργο;

Ειναι φανερο οτι παμπολλα εργα της Kusama δημιουργουνται με μια, οπως η ιδια την χαρακτηριζει, "στερεοτυπικη επαναληψη". Ωρες, μερες, εβδομαδες, η μια βουλα μετα την αλλη… Μια τελετουργια ατελειωτη.

Η τελετουργια ειναι ο τροπος της συνομιλιας με το Αλλο, σε οποια μορφη μπορει να εχει, π.χ. θεος, γεννηση και θανατος, γαμος και πολεμος. Jean Baudrillard:

τελετουργιες, ενδυματα, μασκες, (...) - ολα τους με σκοπο να επικαλεστουν (...) τους θεους, τα πνευματα, η τους νεκρους.

Στην εποχη μας η παρακμη της τελετουργιας σε φολκλορ και η κλειστοτητα απεναντι στο αλλοτριο πανε χερι-χερι.

Και τι εχει η τελετουργια, που την καθιστα καταλληλη για την συνομιλια με το Αλλο; "Το πολυ το Κυριε Ελεησον το βαριεται κι ο παπας", λεει ο λαος. Απο τον λαο διαφευγει οτι το πολυ το Κυριε Ελεησον, ακριβως με την καταναγκαστικη επαναληψη, γινεται μηχανικο, χανει καθε νοημα. Baudrillard:

Μονο οι τελετουργιες εξαφανιζουν το νοημα

Ομως αυτη η εξαφανιση του νοηματος εχει μια ιδιαιτεροτητα που την αντιδιαστελλει απο ο,τι συνηθως εννοουμε με την εκφραση 'απουσια νοηματος'. 

Εδω εξαφανιζεται και το ιδιο το δρων ον ως εαυτος, ταυτοτητα, υποκειμενο. Η εγγυτητα του Αλλου ειναι σαν την πτωση στην μαυρη τρυπα του, απαιτει μια θυσια: την αλλοτριωση του ιδιου του εαυτου. 

Το Αλλο, με το οποιο συνομιλει η Kusama στις τελετουργιες της καλλιτεχνικης της δημιουργιας ειναι οι παρουσιες των ψευδαισθησεων και της αποπροσωποποιησης.

Σ' αυτους τους πινακες ενας στατικος, αδιαιρετος, δισδιαστατος χωρος προσκολλαται στον επιπεδο καμβα στη μορφη συνεχομενων, μικροσκοπικων κηλιδων που ακολουθουν η μια την αλλη ατερμονα και διαμορφωνουν μια απτη επιφανειακη υφανση που εκφραζει μια παραξενα επεκτεινομενη συσσωρευση μαζας. Τα στρωματα στεγνου λευκου χρωματος που προκυπτουν απο ενα μοναδικο αγγιγμα του πινελου, επαναλαμβανομενο ακουραστα στον χρονο, προσδιδουν συγκεκριμενοποιηση στο απειρο του χωρου καταμεσις σ' ενα εξαιρετικα εγκοσμιο οπτικο πεδιο.

(...)

στις εικονες της δικης μου ψυχης, ακομα και μεσα στην απουσια καθε προθεσης και μεσα σε περιστατικα χωρις νοημα, εμοιαζα παρασυρμενη προς τις πιο παραξενες και περιεργες σφαιρες. Ηθελα να απελευθερωθω απο το 'αγνωστο κατι', να αποσπασω το πνευμα μου απο τις Στυγιες Πηγες των συναισθηματων και να την εκσφενδονισω περαν της αιωνιοτητας. Και τωρα, επιτελους, ειχα ελευθερωσει αυτο το πνευμα μεσα στο ιδιο το χαος του κενου.

Ηδη απο το 1965 η Kusama εκανε εγκαταστασεις με καθρεφτες.

Στο συμπαν ειναι ο ηλιος, το φεγγαρι, η γη, και εκατονταδες εκατομμυριων αστρα. Ολοι μας ζουμε μεσα στο ανεξιχνιαστο μυστηριο και στην απεραντοσυνη του συμπαντος. Ακολουθωντας τη φιλοσοφια του συμπαντος μεσω της τεχνης κατω απο αυτες τις συνθηκες, οδηγηθηκα σ' αυτο που αποκαλω στερεοτυπικη επαναληψη.

Εδω η "στερεοτυπικη επαναληψη", και μαζι η "εξαλειψη" επιτελειται με τις αντανακλασεις, τα ειδωλα των ειδωλων ... των ειδωλων … των ειδωλων, στην απειροστικοτητα των οποιων ο εαυτος απορροφαται, εξαλειφεται.

Ετσι δεν ειναι τυχαια η προσοχη της Kusama στο θεμα του Ναρκισσου. Ο πρωτος Narcissus Garden ηταν στην Biennale της Βενετιας το 1966.

Με ποιον τροπο ο Ναρκισσος κατοικει εναν κοσμο κατοπτρικο, για το τι βλεπει ο Ναρκισσος μεσα στον καθρεφτη, για την φυση του ιδιου του καθρεφτη και των αντανακλασεων του, ενα αποσπασμα απο την "Σαγηνη" του Jean Baudrillard. Εδω επανερχεται με αλλον τροπο αυτο που στην Kusama γνωρισαμε ως "εξαλειψη" μεσα απο τη σαγηνη της τεχνης:

Στην οπτικη απατη, καθρεφτης, η εικαστικος πινακας, ειναι η γοητεια αυτης της διαστασης που λειπει, που μας σκλαβωνει. Ειναι αυτη η διασταση που λειπει, που δημιουργει τον χωρο της σαγηνης και καθισταται πηγη ιλιγγου. Γιατι αν ολα τα πραγματα εχουν την θεϊκη αποστολη να βρουν ενα νοημα, μια δομη στην οποια να θεμελιωσουν το νοημα τους, αναμφιβολα ζητουν επισης, εξαιτιας μιας διαβολικης νοσταλγιας, να χασουν τον εαυτο τους στις οψεις, στην σαγηνη της εικονας τους, που θα πει, ζητουν να επανενωσουν αυτο που πρεπει να ειναι χωρισμενο σε ενα ενιαιο αποτελεσμα θανατου και σαγηνης. Ναρκισσος.

Η σαγηνη δεν ειναι δυνατον να αναπαρασταθει γιατι η αποσταση αναμεσα στο πραγματικο και τον σωσια του, η παραμορφωση αναμεσα στο Ιδιον και στο Αλλο εχει εξαλειφθει. Σκυβοντας πανω στην πηγη του ο Ναρκισσος σβυνει την διψα του: η εικονα του δεν ειναι πλεον "αλλος", ειναι η καθαρα δικη του επιφανεια που τον απορροφα, τον σαγηνευει, την οποια δεν μπορει παρα μονο να πλησιασει, χωρις ποτε να περασει περαν αυτης, γιατι δεν υπαρχει πλεον ενα περαν, οπως δεν υπαρχει αντανακλαστικη αποσταση αναμεσα σ' αυτον και σ' αυτην. Ο καθρεφτης του νερου δεν ειναι επιφανεια αντανακλασης αλλα επιφανεια απορροφησης. 

Αυτος ειναι ο λογος που ολες οι μεγαλες μορφες της σαγηνης, με το τραγουδι, με την απουσια, με το βλεμμα, η με το μακιγιαζ, με την ομορφια. η με το τερατουργημα, με την λαμψη, αλλα και με την αποτυχια και με τον θανατο, με την μασκα, η με την τρελα, που στοιχειωνουν την μυθολογια και την τεχνη, αυτη του Ναρκισσου ξεχωριζει με μια δυναμη μοναδικη.

Οχι αντανακλαση του καθρεφτη, στην οποια το ιδιο το υποκειμενο ειναι αλλαγμενο - οχι σταδιο του καθρεφτη, στο οποιo το υποκειμενο θεμελιωνεται στο φανταστικο. Ολα αυτα ανηκουν στην ψυχολογικη ταξη της ετεροτητας, δεν ανηκουν στην ταξη της σαγηνης. 

(...) ο καθρεφτης ως απουσια βαθους, ως επιφανειακη αβυσσος

(...) Σαγηνευω θα πει πεθαινω ως πραγματικοτητα και ανασυγκροτω τον εαυτο μου ως ψευδαισθηση

Η επαναληψη στο απειρο μεσα απο καθρεφτες: Gleaming Lights of the Souls (Στιλβοντα φωτα των ψυχων ):

Η εγκατασταση, χρονολογουμενη απο το 2008, αποτελειται απο εναν χωρο, τεσσερα επι τεσσερα. Οι τοιχοι και το ταβανι καλυπτονται απο καθρεφτες. Το πατωμα ειναι μια πισινα απο αντανακλαστικο υλικο. 

Ο θεατης, ενας καθε φορα, στεκει στη μεση του νερου, επανω σε μια πλατφορμα. Απο το ταβανι επανω κρεμονται εκατο λαμπες που μοιαζουν με φεγγερες μπαλες πιγκ-πογκ, αναβοσβυνουν και αλλαζουν χρωματα συμφωνα με εναν ιδιαιτερο ρυθμο.

VIDEO

Παραλληλα στηθηκαν πολλα Infinity Mirrored Rooms, "καθρεφτοχτιστα δωματια του απειρου".

Παντου εδω, το μικρο δωματιο μεταμορφωνεται σε αχανες διαστημα. Ο προσανατολισμος σε χωρο και χρονο χανεται. Χανεται καθε κεντρο, καθε σημειο αναφορας, καθε διασταση του επανω και κατω, του μεσα και του εξω, του πριν, τωρα και υστερα. 

Χανεται, οπως γραφει ο Baudrillard, καθε αποσταση αναμεσα στο πραγματικο και στο ειδωλο. Η "εξαλειψη" χωρου και χρονου, για να θυμηθουμε την εκφραση της Kusama, συνεπιφερει την εξαλειψη του θεατη ως θεατη, ως υποκειμενου απεναντι στο αντικειμενο της τεχνης. Στην "επιφανειακη αβυσσο" (Baudrillard) των αντανακλασεων χανεσαι ο ιδιος στο απειρο - γινεσαι χωρις περατα, απειρος. Και τουτο δεν συμβαινει στο επιπεδο της γνωσης. Κανεις μετατιθεται σ' εκεινο το αρχαϊκο στρωμα της εμπειριας οπου δεν υπαρχουν ακομα τα "γιατι" και τα "δια ταυτα".

Ακριβως επειδη η Kusama στα εργα της συμπεριλαμβανει τον θεατη, τον κανει μερος του εργου, οπως αλλωστε και τον εαυτο της,

μπορει να αυτοχαρακτηριζεται ως "environmental artist", περιβαλλοντικη καλλιτεχνης με ολη την σημασια της λεξης.

Ολο μου το σωμα ειναι καμωμενο απο εκατο δισεκατομμυρια φυσσαλιδες. Συνηχησα με εκατο δισεκατομμυρια αστρα που λαμπουν στους ουρανους, συνομιλουν με συννεφα καμωμενα απο εκατο δισεκατομμυρια μικροσκοπικες δροσοσταλες.

Ακριβως επειδη στα εργα ανηκει και η ιδια, δεν ειναι δημιουργος τους. Οταν σε μια συνεντευξη στο BBC ο δημοσιογραφος την ρωτα για την επιλογη των θεματων της, αυτη απαντα: "Ρωτα το χερι μου!". Και γι' αυτο, παρατηρει στην ιδια συνεντευξη, ειναι "παντα εκπληκτη απο το αποτελεσμα". 

Ειναι ενδιαφερον οτι, απο την πισω πορτα, ερχεται ενας αντιλαλος απο την απωασιατικη παραδοση, την οποια η Kusama ρητα ειχε απορριψει. Υπαρχει μια ιστορια του κινεζου σοφου Τσουαγκ Τσι για εναν μαγειρα:

Ο πριγκηπας Wen Hui ειχε εναν μαγειρα που του τεμαχιζε ενα μοσχαρι. Εβαζε τα χερια του, πιεζε με τον ωμο, στερεωνε τα ποδια, εβαζε κοντρα με το γονατο και: ριτς! ρατς! - το δερμα χωριζονταν και το μαχαιρι περνουσε συριζοντας αναμεσα απο τα κομματια κρεας. Ολα γινοτανε με τον ρυθμο ενος χορευτικου τραγουδιου, και παντα εβρισκε τις αρθρωσεις με ακριβεια.

Ο πριγκηπας Wen Hui ειπε: "Ω, υπεροχα! Αυτο ειναι επιδεξιοτητα!"

Ο μαγειρας αφησε το μαχαιρι, στραφηκε στον πριγκηπα και απαντησε: "Ο Δρομος ειναι αυτο που ο υπηρετης σου αγαπαει. Ειναι περισσοτερρο απο επιδεξιοτητα. Οταν αρχισα να τεμαχιζω μοσχαρια, τοτε εμπρος μου εβλεπα μοσχαρια και μονο. Μετα απο τρια χρονια ειχα φτασει στο σημειο να μην βλεπω τα μοσχαρια πια ατεμαχιστα. Σημερα αφηνομαι ολοτελα στο πνευμα, και οχι πια σ' αυτο που βλεπουν τα ματια μου. Εγκατελειψα την γνωση των αισθησεων και ενεργω πλεον μονο συμφωνα με τις διεγερσεις του πνευματος. Ακολουθω τις φυσικες γραμμες, μπαινω στα μεγαλα μεσοδιαστηματα και προχωρω κατα μηκος των μεγαλων κοιλοτητων. Αφηνομαι στους (ανατομικους) νομους. Επιδεξια ακολουθω και τα πιο μικρα μεσοδιαστηματα αναμεσα στους μυες και τους τενοντες, για να μη μιλησω για τις μεγαλες αρθρωσεις.

Ενας καλος μαγειρας, επειδη κοβει, αλλαζει το μαχαιρι μια φορα τον χρονο. Ενας ασχετος μαγειρας, επειδη σφαζει και μαχαιρωνει, πρεπει να αλλαζει μαχαιρι καθε λιγους μηνες. Εχω το μαχαιρι μου δεκαεννια χρονια τωρα κι εχω ηδη τεμαχισει πολλες χιλιαδες μοσχαρια, κι ομως η κοψη του ειναι σαν φρεσκοακονισμενη. Οι αρθρωσεις εχουν μεσοδιαστηματα, η κοψη του μαχαιριου δεν εχει παχος. Ομως ο,τι δεν εχει παχος, τρυπαει σε μεσοδιαστηματα - ανεμποδιστα, σαν σε παιχνιδι, ετσι που η κοψη εχει αφθονο χωρο. Γι' αυτο και εχω το μαχαιρι ηδη δεκαεννια χρονια και η κοψη ειναι σαν φρεσκοακονισμενη. Και παλι, καθε φορα που φτανω σε μια αρθρωση, βλεπω τις δυσκολιες, προσεχω που πρεπει να σταματησω, και προχωρω πολυ αργα και κουνω το μαχαιρι σχεδον απαρατηρητα - ξαφνικα εχει χωρισει στα δυο και πεφτει στο πατωμα σαν ενας σβωλος χωμα. Τοτε στεκω εκει με το μαχαιρι στο χερι μου και κοιταζω παντου τριγυρω. Ευχαριστημενος καθυστερω μια στιγμη ακομα, κατοπιν καθαριζω το μαχαιρι και το αφηνω παραμερα."

Γραφει σχετικα ο Byung-Chul Han:

Ο περιφημος μαγειρας του Zhuangzi τεμαχιζει το μοσχαρι κατευθυνοντας το μαχαιρι μεσα απο τα ηδη υπαρχοντα μεσοδιαστηματα στις αρθρωσεις. Ο Zhuangzi επιχειρει να παρουσιασει τον τεμαχισμο του ζωου ως κατι το οποιο απλα συμβαινει, λες και ηδη αυτο το ακοπο κοψιμο να κατεδεικνυε υπερβολικα πολλη ενεργητικοτητα. Ετσι ο μαγειρας του Zhuangzi βασικα φροντιζει απλα ωστε το μοσχαρι να γινει κομματια σαν απο μονο του. Σαν βωλοι απο χωμα πεφτουν τα κομματια του στη γη (zhe ran yi jie, ru tu wei di, xxx, Z. Buch 3). Ειναι ενδιαφερον πως zhe ran ειναι μια λεξη ηχομιμητικη. Σχηματιζεται συμφωνα με τον ηχο που προκυπτει οταν κατι γινεται κομματια που πεφτουν. Ειναι ενας ηχος που παραπεμπει σ' ενα συμβαν. Μεταμορφωνει την πραξη του τεμαχισμου σ' ενα ανυποκειμενικο συμβαν. Αφου το μοσχαρι τεμαχιστηκε σαν απο μονο του, ο μαγειρας κοιταζει τριγυρω και στεκεται σαν χαμενος. Απορει και ο ιδιος με το συμβαν το οποιο ελαβε χωρα, σχεδον διχως τη συμβολη του.

Η Kusama απορει, οπως απορει ο μαγειρας.

Μπροστα στα πινελα και τον καμβα, τα χερια μου αντιδρουν σ' αυτα και κανουν το εργο μου πριν σκεφτω ο,τιδηποτε. Κατοπιν, οταν το κομματι εχει τελειωσει, το κοιταζω, και μενω εκπληκτη απο το αποτελεσμα - παντα. 

VIDEO

Οταν η Frances Morris την επισκεφθηκε, η Kusama της προτεινε να την δει ενω ζωγραφιζε. Η εντυπωση της:

Ειχε εναν λευκο καμβα, καθησε και απλα εκλεισε τα ματια της για ενα λεπτο, ισως και λιγοτερο, για λιγες στιγμες, κι αρχισε να ζωγραφιζει, και ηταν τοσο θαυμαστο, γιατι εμοιαζε πραγματικα σαν αυτοματη ζωγραφικη. Δεν μιλουσε, δεν κοιταζε, εκανε κατι στην μια πλευρα, μετα στην αλλη πλευρα, κι αυτο ηταν η αρχη, γιατι την επομενη μερα που ηρθαμε, ειχε τελειωσει. Και ανακαλυψα οτι ηταν κατι πολυ ενδιαφερον σ' αυτες τις ζωγραφικες, δεν ηταν αριστουργηματα, αν και καποιες απ' αυτες ηταν εκπληκτικες, αλλα ηταν ενα ειδος παραγωγη, απλα απειρη επαναληψη VIDEO αυτων των πραγματων, εικονων, που αναβλυζαν απο το μυαλο της ...

VIDEO

Η τρελα της Kusama... Σε οσους ετυχε να συναναστραφουν τρελους, π.χ. στα ψυχιατρεια, ειναι γνωστη μια αλλοκοτη εμπειρια: καποιες φορες η τρελα τους εχει κατι που σε καθησυχαζει, σε ταξιδευει. Οπως στα ονειρα, τα πραγματα, στα λογια και στις πραξεις τους, προβαλλουν με εναν τελειως αλλο τροπο.

Αυτο το τελειως Αλλο αποσπα απο την καθηλωση στο προσιδιο, μεταθετει σε αλλον χωρο και χρονο. Ανασαινεις.