Απο: Sigmund Freud, "Συμβουλες για τον ιατρο κατα την ψυχαναλυτικη αγωγη"
Εισαγωγικα
Οι τεχνικοι κανονες, τους οποιους προτεινω εδω, μου προεκυψαν απο την μακροχρονη δικη μου εμπειρια, αφοτου, εχοντας πληρωσει το τιμημα, επανεκαμψα απο την πορεια σε αλλους δρομους. [...] Ελπιζω οτι ο αναλυτικα ενεργος ιατρος που θα τους παρει υποψη θα γλυτωσει απο πολυ αχρηστο κοπο και θα προστατευτει απο πολλες παραβλεψεις· ομως πρεπει να το πω ρητα, αυτη η τεχνικη προεκυψε ως η μονη σκοπιμη για την δικη μου ατομικοτητα· δεν τολμω να αμφισβητησω το οτι μια τελειως διαφορετικα συγκροτημενη ιατρικη προσωπικοτητα μπορει να οδηγηθει να προτιμησει μιαν αλλη σταση απεναντι στον ασθενη και απεναντι στο ζητουμενο.[...]
Ο βηματισμος του αρχαριου, του πρωτοπορου, οπου ο ιδιος μαθαινει στο καθε βημα, μαθαινει ο ιδιος, και διαγει την περιπετεια της δικης του ολοδικης μαθητειας. Αυτο σε κανει ταπεινο. Καταμεσις στα αχαρτογραφητα νερα αναζητωντας δρομους, πεφτοντας σε αδιεξοδα, ανοιγοντας δρομους, βρισκεσαι πολυ μακρια απο καθε διαθεση να εκμεταλλευτεις τις σκεψεις σου για να αποκτησεις φημη, εξουσια, δυναμη, βρισκεσαι πολυ μακρια απο καθε προβολη του εαυτου σου, καθε αξιωση γενικης ισχυος αυτων που γνωρισες και στα οποια δοκιμαστηκες.
(e) [...] Για τον ψυχαναλυτη υπο τις σημερινες συνθηκες η πλεον επικινδυνη συναισθηματικη εφεση ειναι η θεραπευτικη φιλοδοξια, με το νεο του και απο πολλους αμφισβητουμενο μεσο να επιτυχει κατι το οποιο να μπορει να επιδρασει στους αλλους πειστικα. Μ' αυτο οχι μονον φερνει τον εαυτο του σε μια διαθεση δυσμενη για την εργασια, αλλα και εκτιθεται αοπλος σε ορισμενες αντιστασεις του ασθενους, απο την δυναμικη των οποιων εν πρωτοις εξαρταται η υγιανση. [...] Ενας παλαιος χειρουργος ειχε ως ρητο του τα λογια: Je le pansai, Dieu le guerit [Εγω το επεδεσα, ο θεος το θεραπευσε]. Σε κατι παρομοιο πρεπει να αρκειται ο αναλυτης.
"υπο τις σημερινες συνθηκες…" γραφει ο Freud. Αναφερεται σ' εκεινη την εποχη οπου η ψυχαναλυση ηταν ενα "νεο μεσο" "αμφισβητουμενο απο πολλους". Ειναι λοιπον σ' αυτην την τεταμενη ατμοσφαιρα, οπου ο κοσμος εχει στραμμενα τα ματια του καταπανω σου και περιμενει αποτελεσματα για να σε υμνησει, η να σε θαψει, ειναι ακριβως σ' αυτην την ωρα που ο Freud ζητα την παραιτηση απο την "θεραπευτικη φιλοδοξια"! Και βεβαια ποσο μαλλον θα ισχυει η αναγκη της παραιτησης σημερα, στις πλεον καθημερινες περιστασεις οπου οι προσδοκιες κινουνται σε πολυ πιο περιορισμενη κλιμακα καθως δεν αφορουν πλεον την εγκυροτητα της ιδιας της ψυχαναλυσης αλλα τον πελατη μου κι εμενα, τον θεραποντα του. Ομως τοτε! Τι ακλονητη προσηλωση στο εργο περιμενε ο δασκαλος απο εσενα, ποια εμπεδωση σου στον ρυθμο του εργου, εναν ρυθμο ακατελυτο, σαν της βαρκουλας που αρμενιζει οταν χανονται καραβια!
Και τι ειναι αυτο που καθιστα την "θεραπευτικη φιλοδοξια" τοξικη; Ο Freud διακρινει δυο στοιχεια. Ο θεραπων, πρωτον:
φερνει τον εαυτο του σε μια διαθεση δυσμενη για την εργασια
O εμφορουμενος απο την θεραπευτικη φιλοδοξια αναλυτης δεν βρισκεται στη διαθεση αυτου που ο Freud αποκαλεσε "ελευθερα [αλλου: "ομοιομορφα"] μετεωρη προσοχη", και που εννοει εκεινη την παραδοξη προσοχη του θεραποντος κατα την οποια αυτος ειναι φευγατος. Ο φιλοδοξος αναλυτης, που ειναι στραμμενος προς την επιτυχια της θεραπειας, ακουει με κριτηριο την επιτυχια της θεραπειας. Ετσι συνεχως υποβαλλει τα λεγομενα του αναλυομενου σε μια κριση, τα αξιολογει συμφωνα με την παρασταση του της επιτυχημενης θεραπειας. Επιπλεον ειναι εκτεθειμενος στον καταναγκασμο να "κανει", να προβαινει σε ενεργειες που θα ωθησουν, καλυτερα, που θα βιασουν τον πελατη του προς το νομιζομενο "καλο" του. Περισσοτερα παρακατω.
Το δευτερο τοξικο στοιχειο που αναφερει ο Freud: Ο θεραπων
εκτιθεται σε ορισμενες αντιστασεις του ασθενους.
Η φιλοδοξια του θεραποντος τον οδηγει στο να παιρνει συνεχως μια σταση - ενθαρρυνει, αποτρεπει, αναλογα με την αξιολογηση του της εκαστοτε καταστασης. O αναλυτης εχει κανει την αναλυση λιγοτερο η περισσοτερο υποθεση του. Αντιστοιχα η σχεση του ιδιου του αναλυομενου με την θεραπεια του ερχεται σε δευτερη μοιρα. Ο αναλυομενος ωθειται στην αναγκη να παρει θεση απεναντι στην σταση του θεραποντος, ωθειται σε μια αντι-σταση (ρητη η αρρητη υποταγη, η διαμαρτυρια, η και τα δυο) προς την ρητη η αρρητη κηδεμονευση της αναλυσης απο τον αναλυτη του.
Η αναγκη συγκρατημου του αναλυτη απεναντι στη θεραπευτικη φιλοδοξια δεν ειναι απλα "τεχνικη". Καθε τεχνικη, οταν ειναι μονο "τεχνικη" και δεν ανταποκρινεται στο ζωντανο παραδειγμα του θεραπευτη, στρεβλωνει, η ακομα και ματαιωνει την πορεια της αναλυσης. Διοτι αυτο που καποιες φορες διαπιστωνουμε στους πελατες μας, αφορα κι εμας: το ποιος ειμαι ειναι παντα ανωτερο απο το ποιος θελω, πρεπει, μου αρεσει να ειμαι. Η παραιτηση απο την θεραπευτικη φιλοδοξια, εφοσον συμβει, θα ειναι αυτοπαθης. Θα συμβει εφοσον το παθημα γινει μαθημα, εφοσον δοκιμαστω στην τοξικοτητα της, εφοσον αναγνωρισω το κακο που κανει στον πελατη μου και στον εαυτο μου, και με πονεσει, εφοσον ερθει η ωρα που θα πω - οχι αλλο!
Στην προσδοκια της φιλοδοξιας πρωταγωνιστει το Εγω του θεραπευτη. Η θεραπεια γινεται δικη του υποθεση. Ετσι τελικα τοξικο ειναι το ιδιο το Εγω, που σφετεριζεται την θεραπεια για υποθεση του. Το αυτοπαθες της παραιτησης σημαινει τελικα την παραιτηση απο το Εγω. Ο Freud κλεινει την παραγραφο με τα λογια
Ενας παλαιος χειρουργος ειχε ως ρητο του τα λογια: Je le pansai, Dieu le guerit [Εγω το επεδεσα, ο θεος το θεραπευσε]. Σε κατι παρομοιο πρεπει να αρκειται ο αναλυτης.
Το ρητο αποδιδεται στον γαλλο ιατρο Ambroise Paré.
Το ρητο λεει: Δεν περνουν ολα απ' τα δικα μου τα χερια, εγω επιδενω, ομως η ιαση ειναι εργο του θεου. Διακρινουμε την χριστιανικη μεταλλαγη της αριστοτελικης νοησης, για την οποια η ιατρικη τεχνη (ἰάτρευσις), μενει εμπεδωμενη, και τελικα επαφιεται, στην φύσιν (ὑγίανσις). Εδω η φύσις εχει δωσει τη θεση της στον χριστιανικα παραστηθεντα θεο.
Η συντομη μνημονευση αυτης της παραδοσης για τα ορια του ανθρωπου εμπρος σε κατι που τον ξεπερνα, μπορει τωρα να θυμισει σ' εμας, τους κατοικους ενος κοσμου οπου "ο θεος ειναι νεκρος" (Nietzsche), τα ορια μας, τα οποια ομως δεν τιθενται πλεον ως ορια του αδυναμου ανθρωπου απεναντι στον παντοδυναμο θεο αλλα ως το οριο του Ακαταληπτου - Ως το οριο, περαν του οποιου η συνθηκη αιτιο-αποτελεσμα, δηλαδη η δυνατοτητα υπολογισμου και προγραμματισμου, παυει να ισχυει.
(d) [...] Δεν ειναι καλο να επεξεργαζεσαι ενα περιστατικο επιστημονικα οσο η αγωγη του δεν εχει ολοκληρωθει, να συνθετεις την δομη του, να θελεις να μαντεψεις την προοδο του, απο καιρου εις καιρο να κανεις ληψεις της παρουσας καταστασης, οπως θα το απαιτουσε το επιστημονικο ενδιαφερον. Η επιτυχια πασχει σε περιστατικα τα οποια κανεις προοριζει εκ των προτερων για επιστημονικη αξιοποιηση και τα χειριζεται συμφωνα με τις αναγκες της· αντιθετως ευοδωνονται περισσοτερο εκεινα τα περιστατικα στα οποια κανεις προχωρα σαν ασκοπα, επιτρεπει στον εαυτο του να εκπλαγει με καθε τροπη, και τα οποια κανεις αντιμετωπιζει παλι και παλι απροκαταληπτα και απροϋποθετα. Για τον αναλυτη η ορθη συμπεριφορα συνισταται στο να περνα ελευθερα, αναλογα με την περισταση, απο την μια ψυχικη σταση στην αλλη, να μην προσβλεπει σε κατι και να μην το παιδευει στον νου του, οσο αναλυει, και να υποβαλλει το υλικο που αποκτηθηκε σε συνθετικη νοητικη διεργασια αφου πρωτα η αναλυση εχει ολοκληρωθει.[...]
Η ψυχαναλυση ανασαινει στον αερα μιας παραδοξοτητας: Ο αναλυτης, λεει ο Freud, σε πληρη και κραυγαλεα αντιθεση με τον γιατρο, ξεχνα οτι ειναι θεραπευτης και ο ασθενης, με τον καιρο, λιγοτερο η περισσοτερο, ξεχνα οτι ειναι ασθενης. H ψυχαναλυτικη συναντηση ειναι τοσο πιθανοτερο να ευτυχησει, οσο περισσοτερο οι συμμετεχοντες ειναι, με την παραπανω εννοια, φευγατοι.
"Σαν ασκοπα", γραφει ο Freud. Στον βαθμο που σκοπος του θεραπευτη ειναι να θεραπευει και του ασθενους που προσφευγει σ' αυτον να γινει καλα, ο αναλυτης ειναι και δεν ειναι θεραπευτης, ο ασθενης ειναι και δεν ειναι ασθενης.
Στην αρχαια μας γλωσσα η λεξη δόξα σημαινει "γνωμη", "αποψη". Στο πεδιο της δόξας, εκει δηλαδη οπου κινουμαστε σε ορους γνωμων και αποψεων, "ειναι και δεν ειναι", "Ναι και Οχι" υφιστανται μονο ως η αμφιθυμια οπου γνωμες και αποψεις: "ειναι / δεν ειναι", "ναι / οχι" αντιτιθενται και συγκρουονται μεταξυ τους.
Παρὰ δόξαν, παραδοξο, ειναι το "ελευθερα μετεωρο". Εκει μπορουν Ναι και Οχι να ειναι αδιασπαστα, μια δυνατοτητα που επισημαινεται εμφατικα απο την Anne Carson και, με αλλοτε αλλον τροπο, εχει κατατεθει στον Ηρακλειτο και στον Παρμενιδη, στον Celan, στον Hölderlin και αλλου. Μια δυνατοτητα την οποια υποψιαζομαι και στα λογια του Freud που παρατεθηκαν.
Η συνθηκη, στην οποια το παραδοξο ανασαινει, ειναι ο,τι οι Αρχαιοι αποκαλουσαν "σχολή". Byung-Chul Han, Ευωδια του χρονου:
Η ελληνικη σχολή δεν εχει τιποτε να κανει με 'ανεση' η 'ελευθερο χρονο' με τη σημερινη εννοια. Ειναι μια κατασταση ελευθεριας που ειναι διχως καταναγκασμο και αναγκαιοτητες, χωρις κοπο και εγνοια. Αντιθετα η εργασια κανει καποιον ανελευθερο γιατι βρισκεται υπο το κρατος των αναγκων της ζωης. Σε αντιθεση με τη σχολή δεν μενει στον εαυτο της γιατι πρεπει να παραγει το χρησιμο και το αναγκαιο.
Η σχολή ηταν η ατμοσφαιρα στην οποια ηταν δυνατο το φιλοσοφειν. Ομως ειναι και η ατμοσφαιρα στην οποια ειναι δυνατη η γεννηση ενος εργου τεχνης, ενος εργου του λογου αλλα και μια συναντηση, οπως αυτη που καποτε-καποτε πραγματωνεται στην ψυχοθεραπεια.
Martin Heidegger, Σημειωσεις απο το εργαστηρι
Βιαση και εκπληξη:
Εκεινη την απεργαζομαστε.
Αυτη μας βρισκει.
Εκεινη φτιαχνεται στον υπολογισμο.
Αυτη ερχεται απο το ανυποπτο.
Εκεινη ακολουθει ενα πλανο.
Αυτη επισκεπτεται μια σχολη.