หลวงตามหาบัว ญาณสัมปันโน

"สมาธิ เครื่องหนุนปัญญา"

" ..

- ศีล เป็นเครื่องอบรมสมาธิให้สงบได้ง่าย

- สมาธิ เป็นเครื่องหนุนปัญญาให้เดินได้คล่องตัว

- ปัญญา เป็นเครื่องซักฟอกกิเลสทั้งหลายให้หลุดพ้นไปโดยชอบ

๓ ประเภทนี้ "การบำเพ็ญสมาธิขอแต่เพียงเป็นบาทวิปัสสนา คือการพิจารณาก็พอแล้ว" การบำเพ็ญสมาธิเอาแต่เพียงเป็นบาทของวิปัสสนา "วิปัสสนาคือการพิจารณา" ก็พอแล้ว

ส่วนการจะอยู่ในวิหารธรรมนั้น "ก็ให้กำหนดรู้" หมายความว่าอย่างไร "การบำเพ็ญสมาธิคือความสงบใจ ใจเมื่ออิ่มอารมณ์ ไม่หิวโหยในอารมณ์" พาทำงานทำการอะไรก็ทำได้ ไม่โดดโน้นโดดนี้ คือ "จิตที่หิวอารมณ์นี้ แทนที่จะพิจารณาทางด้านปัญญา มันแฉลบออกไปตามอารมณ์ของมันที่ชอบใจ"

จิต "จิตที่มีความสงบแล้วย่อมอิ่มอารมณ์ไม่ดีดไม่ดิ้น" พาทำงานอะไรก็ทำ ๆ นี่ท่านบอก นี่ละเป็นงานที่ชอบธรรม

เราที่ประจักษ์ก็คือ เราเองถูกพ่อแม่ครูจารย์ขนาบเอา ท่านใส่บทไหนนี้แหม ลืมไม่ได้เลย ตอนจิตเป็นสมาธิมีความสงบ ท่านก็ถามเรื่อย "เป็นยังไงท่านมหา จิตสงบดีเหรอ สงบดีอยู่" ก็บอกอย่างนั้น เวลาสงบก็บอกสงบ ดีอยู่ ๆ เรื่อย บทเวลาท่านจะเอานี้โถ ผางเลย เป็นยังไงท่านมหา จิตสงบดีอยู่เหรอ สงบดี "ท่านจะนอนตายอยู่นั่นเหรอ" ขึ้นเลยทันที เห็นไหมล่ะ ต้องเอาหนักๆ ไม่งั้นสมาธิไม่หลุดจากเขียง "มันจะนอนอยู่เหมือนหมูบนเขียง คือสมาธิ"

"ติดสมาธิ ไม่ออกทางด้านปัญญาก็หาความแยบคายแก้กิเลสไม่ได้ เพราะการแก้กิเลสแก้ด้วยปัญญา สมาธิเป็นเครื่องหนุนเท่านั้นเอง" .. "

หลวงตามหาบัว ญาณสัมปันโน

"...กิเลสประเภทแรก คือ

ความยึดถือกาย ว่าเป็นเรา เป็นของเรา

ประเภทกลาง คือ ความยึดถือ

เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ

ว่าเป็นเรา เป็นของเรา

ประเภทที่ละเอียด คือ ความยึดถือจิต

ว่าเป็นเรา เป็นของเรา

ปัญญาจึงต้องตามเข้าไป

ตั้งแต่รูปขันธ์ ให้เห็นอย่างชัดเจน

แล้วอุปาทานถอนตัวไปเอง

เพราะอำนาจของความรู้แจ้ง เห็นจริงด้วยปัญญา

และถอนจาก เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ไปเอง ด้วยอำนาจแห่งความรู้แจ้งด้วยสติปัญญา

กิเลสประเภทละเอียดก็ต้องจมอยู่ภายในจิต

หาที่ยึด หาที่หลบที่ซ่อนตามรูป ตามเวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ไม่ได้แล้ว

เพราะถูกปัญญาตีต้อนหรือตีแหลกละเอียดไปหมด

ไม่มีที่ยึด ก็หดเข้าไปอยู่ภายในจิต

นั้นเป็นกิเลสประเภทที่ละเอียดสุด

ประเภทที่ละเอียดสุดของกิเลส

จะเป็นสิ่งที่หลอกลวง ทำให้ลุ่มหลงได้อย่างสนิทใจเหมือนกัน

เพราะอันนี้เป็นจอมกษัตริย์วัฏจักร

คือ อวิชชา

ตัวอวิชชาแท้เป็นสิ่งที่ละเอียดแหลมคมมากยิ่งกว่าสิ่งอื่นใดในบรรดากิเลสที่เคยผ่านมา

เพราะฉะนั้น ผู้ปฏิบัติถ้าไม่ได้รับคำแนะนำจากครูจากอาจารย์ที่เคยผ่านมาก่อน

ต้องติดอวิชชา ถือว่าเป็นเราเป็นของเรา

#ถือจิตว่าเป็นเราเป็นของเรา

เพราะมีความสง่าผ่าเผย

มีความองอาจ กล้าหาญ

มีความเป็นสง่าราศี

แสดงความอัศจรรย์อย่างเต็มที่

เกินกว่าที่เราจะเห็นโทษของมัน

แต่ยังไงก็ตาม ขึ้นชื่อว่าสติปัญญาอัตโนมัติ หรือมหาสติ มหาปัญญาแล้ว

แม้จะเผลอตัวหรือยึดเป็นอุปาทานในจิตก็ไม่นาน

#เนื่องจากจิตประเภทนั้นมันยังเป็นสมมติ

จะต้องแสดงอากัปกิริยาละเอียดตามส่วนของมัน ให้สติปัญญาอัตโนมัติ หรือมหาสติปัญญารู้จนได้ จับเงื่อนจนได้

แล้วก็เอาเงื่อนที่สงสัยนั้นแลเป็นเหตุให้พิจารณากิเลสประเภทละเอียดนั้น

#โดยถือจิตเป็นสนามรบ

หรือเป็นเป้าหมายแห่งการพิจารณา

หรือเป็นเวที ฟาดฟันหั่นแหลกกันที่ตรงนั้นอีก เช่นเดียวกันกับขันธ์ 5 นี้

โดยความเป็น อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา เช่นเดียวกัน

จนกระทั่งจอมกษัตริย์วัฏจักรนี้พังทลายลงไปจากจิตแล้ว

นั่นแล ทีนี้ ความเกิดจะไปเกิดที่ไหนอีก

ตัวพาให้เกิดเหนียวแน่นที่สุดก็คือตัวนี้

ได้พังทลายลงไปจากจิตแล้ว

เหลือแต่ความบริสุทธิ์ล้วนๆ ไม่มีเงื่อนใดสืบต่อเลย..."

พระธรรมเทศนา

ท่านหลวงตาพระมหาบัว ญาณสัมปันโน

17 กรกฎาคม 2522

อบรมภาวนา ณ วัดป่าบ้านตาด จ.อุดรธานี

“…ผู้รู้” เป็นสักแต่ว่า “เรือนร่างของจิต” แต่ “ไม่ใช่จิต

” เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ทั้งทาง ร่างกาย และ จิตใจ

ก็เป็นแต่เพียงว่า “อาการอันหนึ่ง” ที่ “เกิดขึ้น”จาก “จิต”

แต่ไม่ใช่ “จิต”

รู้ชัดเจน ก็เหลือแต่ “ความรู้” นี่เรียกว่า “วัฏจิต”

“เชื้อ” ที่จะพาให้ “จิต” ไปเกิด ไปตาย ในภพชาติน้อยใหญ่นั้น

ก็คือ “ตัวรู้” ที่อยู่กับ “จิต” กลมกลืนเป็น “อันเดียวกัน” อยู่นั้นแล

เมื่อขาดจากความ “สืบต่อ” กับ “สิ่งภายนอก”

จนกระทั่ง “ในขันธ์” เรียบร้อยแล้วยังเหลือแต่ “จิต”

นั่นคือยังเหลือแต่ “อวิชชา” …

“อวิชชา” นี้ท่านเรียกว่า “เชื้อ” ….

“เชื้อแห่งวัฏจักร” มีอยู่ที่ “จิตนี้”

“ปัญญา” พิจารณาลงไปที่ “จุดนั้น”…

ความสว่างคืออะไร ดูให้ดี ว่าความสุข-สุขอะไร

เป็น “สุขอวิชชา” หรือเป็น “สุขวิชชา”

“สุขสมมุติ” หรือ “สุขวิมุตติ” “สงบตัวจากความคิด”

ลงไปสู่ “ความรู้” อันเป็น “อันหนึ่งอันเดียวกันกับกิเลส”

“กิเลสเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันกับจิต”

“เชื้อ”ที่พาให้ เกิด แก่ เจ็บ ตาย ได้ถูก “ถอนพรวด”ขึ้นมาแล้วจาก “จิต”

เหลือแต่ “วิมุตติจิต” เท่านั้นที่นี่ เป็น “จิตที่บริสุทธิ์ล้วน ๆ”

เมื่อ “ดับอวิชชา” แล้ว มัน “ดับไปหมด”

“จิต” ที่นอกเหนือไปจากกฎ “อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา” แล้ว

นั่นคือ “ผู้พ้นภัย” … พ้นโลกพ้นตรงนี้

“จิต” เป็น “ธรรม”… “ทั้งดวง” …

“ธรรมกับจิต” เป็นอันเดียวกันแล้ว

ท่านจึงว่า “ธมฺโม ปทีโป ความสว่างกระจ่างแจ้งในจิต

ที่ปราศจากแล้วจากกิเลส เป็นความสว่างกระจ่างแจ้ง

ไม่มีสิ่งใดเสมอเหมือนในโลกทั้งสามนี้…”

หลวงตาพระมหาบัว ญาณสัมปันโน

วัดป่าบ้านตาด อ.เมือง จ.อุดรธานี

รูปสัมผัสตา เสียงสัมผัสหู กลิ่นสัมผัสจมูก รสสัมผัสลิ้น เย็นร้อนอ่อนแข็งสัมผัสกาย แล้วก็นำสิ่งเหล่านี้ไปเป็นอารมณ์ของใจที่เรียกว่าธรรมารมณ์ สิ่งเหล่านี้เป็นสาเหตุที่จะให้กิเลสแสดงตัวออกมาให้เห็นอย่างชัดเจน จนเป็นเรื่องเป็นราวขึ้นมา เพราะรูป เสียง กลิ่น รส เครื่องสัมผัสหรืออารมณ์กับสิ่งนั้น ๆ เกิดขึ้นจากสิ่งที่เคยสัมผัสสัมพันธ์เป็นอดีตล่วงไปแล้วนั่นแหละเข้ามาฝังอยู่ภายในจิตใจ ทำให้ครุ่นคิดตั้งแต่เรื่องกิเลสตัณหาอาสวะ ผูกมัดตัวเองเข้าไปเรื่อย ๆ จนหาทางแก้ไขไม่ได้

ผู้ปฏิบัติจึงต้องสังเกตเรื่องของจิต ในขณะที่มีสิ่งต่าง ๆ เข้ามาสัมผัสสัมพันธ์ จะเป็นทางรูป เสียง กลิ่น รส ทางใดก็ตามต้องจดจ้องอยู่ที่จิต การแสดงอากัปกิริยาต่าง ๆ ไปตามเหตุการณ์ที่มาเกี่ยวข้อง จะปรากฏขึ้นที่จิต มีสติเป็นผู้คอยจดจ้องมองดู ให้ทราบว่าดีชั่วผิดถูกประการใด มีปัญญาเป็นเครื่องใคร่ครวญพินิจพิจารณาแยกแยะกันออกหรือตัดกันออกในสิ่งที่เห็นว่าไม่ดี นี่เราตามปฏิบัติตัวเองตามรักษาตัวเอง รักษาอย่างนี้ปฏิบัติอย่างนี้อยู่ทุกอิริยาบถ ผู้นั้นชื่อว่าเป็นผู้รักษาตัวด้วยดี

นี่ได้ปฏิบัติมานานผ่านมาพอสมควร พอรู้เรื่องรู้ราวสิ่งเหล่านี้ทั้งโทษทั้งคุณ ไม่มีสิ่งใดที่จะเหนียวแน่นยิ่งกว่ากิเลสที่ฝังจมอยู่ภายในใจ เพราะฉะนั้นงานอันนี้จึงต้องทุ่มเทกำลังลงไปเต็มที่เต็มฐาน ถึงกับต้องเอาชีวิตเข้าแลกก็มีในบางครั้ง ถ้าไม่เช่นนั้นก็หาความชนะไม่ได้ เข้าอกเข้าใจในสิ่งที่เราต้องการไม่ได้ จึงต้องอาศัยความหนักเบาทุ่มเทกันลงในบางกาลบางเวลา ถ้าจิตใจกำลังผาดโผนโลดเต้น นั่นยิ่งเป็นเวลาที่เราจะต้องฝึกทรมานกันอย่างหนัก เราอย่าออมกำลังอย่าสงวนกำลังไว้ ซึ่งเป็นการโอนอ่อนต่อเรื่องของกิเลส

ต้องเข้มแข็ง เป็นก็เป็น ตายก็ตาย ขึ้นชื่อว่าโทษแล้วจะไม่เป็นคุณแต่อย่างใดเลย นี่ก็คือว่าขึ้นชื่อว่ากิเลสแล้ว จะทำคุณประโยชน์ให้เราไม่ได้ จะมีแต่เสี้ยนแต่หนามทิ่มแทงขึ้นมา เพราะฉะนั้นแม้จะรักจะชอบจะพอใจขนาดไหน ก็ต้องฝืนจิตฝืนใจต่อสู้ แยกแยะกันออกเต็มสติกำลังความสามารถ ด้วยสติปัญญาของตนที่มีอยู่ สติปัญญาที่ยังไม่มีก็ให้พยายามฝึกหัด พยายามบำรุง พยายามคิดค้นให้แตกแขนงออกไปเรื่อย ๆ

คำว่าปัญญา ไม่ใช่จะเกิดขึ้นเองโดยที่เจ้าตัวไม่คิดค้นไตร่ตรอง หรือไม่มีเหตุมาสัมผัสมากระทบกระเทือนจิตใจเลย ต้องอาศัยเหตุมากระทบกระเทือนจิตใจหนึ่ง อาศัยการคิดค้นกับหาเหตุหาผลหนึ่ง ปัญญาเกิดขึ้นได้ เมื่อได้ใช้อยู่เสมอก็ย่อมมีทางเจริญก้าวหน้าและแตกแขนงออกไปเรื่อย ๆ เหมือนกับต้นไม้ถ้าได้บำรุงลำต้นอยู่เสมอ เมื่อปรากฏต้นขึ้นมาแล้ว กิ่งก้านสาขาดอกผลก็ปรากฏขึ้นเอง ปัญญาก็เหมือนกัน ความจริงแท้ตามหลักแห่งการปฏิบัติ ปัญญาจะไม่เกิดเองโดยที่อยู่เฉย ๆ หรือปัญญาจะไม่เกิดเองเมื่อมีสมาธิแล้ว ให้พึงทราบด้วยดีและทราบอย่างถึงใจด้วย

สมาธิคือความสงบ เป็นเรื่องของสมาธิ เป็นประเภทหนึ่งหรือเป็นอาการหนึ่งของจิต หรือเป็นคุณสมบัติอันหนึ่งของจิต ปัญญาเป็นคุณสมบัติอันหนึ่งของจิต เป็นคนละประเภท ถ้าหากเราไม่สนใจกับปัญญาเลย มัวแต่สนใจทางด้านความสงบหรือสมาธิอย่างเดียว จิตของเราจะอยู่เพียงแค่นั้น จะก้าวไม่ออกถ้าไม่นำปัญญามาใช้ในกาลที่ควรใช้ หรือเหตุการณ์ที่ควรใช้ ปัญญาจะไม่แสดงตัวออกมาเลย นี่ได้เคยแสดงให้หมู่เพื่อนฟังหลายครั้งหลายหนซึ่งเป็นเรื่องของตัวเอง เมื่อได้เคยรู้เคยเห็นกันมาแล้ว สิ่งที่เคยรู้เคยเห็นนั้นก็เป็นอาจารย์ของเราได้ดี แม้จะแสดงให้แก่ผู้ใดฟังก็ไม่เป็นความผิด เพราะเรื่องมันเป็นอย่างนั้น

ท่านว่า สีลปริภาวิโต สมาธิ มหปฺผโล โหติ มหานิสํโส สมาธิเมื่อศีลอบรมแล้วย่อมมีผลมากมีอานิสงส์มาก สมาธิปริภาวิตา ปญฺญา มหปฺผลา โหติ มหานิสํสา ปัญญาอันสมาธิอบรมแล้วย่อมมีผลมากมีอานิสงส์มาก ปญฺญาปริภาวิตํ จิตฺตํ สมฺมเทว อาสเวหิ วิมุจฺจติ จิตเมื่อปัญญาได้อบรมแล้วย่อมหลุดพ้นจากกิเลสทั้งปวงโดยชอบ ท่านกล่าวไว้อย่างนี้เป็นหลักธรรมอันตายตัว แต่ผู้ปฏิบัติทั้งหลายมักจะคิดว่า เมื่อมีศีลแล้วสมาธิจะมีขึ้นมา เมื่อมีสมาธิแล้วปัญญาจะเกิด เมื่อปัญญาเกิดแล้วจิตก็หลุดพ้น นี่เป็นความคิดความคาดเอาเฉย ๆ ไม่ใช่ความจริง

ความจริงนั้น ศีลเราก็รักษาให้เป็นศีล คือความปกติของกาย วาจา ไม่คะนองทางกาย วาจา และไม่เสริมโดยทางใจ เราก็ไม่เดือดร้อนวุ่นวาย ไม่เป็นอารมณ์ให้เกิดความวุ่นวาย อันเป็นการก่อกวนการทำสมาธิเพื่อความสงบของใจ ใจเมื่อไม่มีเครื่องก่อกวนให้เดือดร้อนแล้ว การทำสมาธิก็ย่อมมีทางสงบได้เพราะไม่เป็นนิวรณ์ เป็นอย่างนี้ต่างหาก ไม่ใช่มีศีลแล้วจะเป็นการสร้างสมาธิขึ้นในตัว มีสมาธิแล้วจะสร้างปัญญาขึ้นในตัวอย่างนั้นหาไม่ เราต้องทำเอง

การจะทำจิตให้เป็นสมาธิด้วยอุบายวิธีใดที่เป็นสมถวิธี ที่ท่านแสดงไว้หลายแง่หลายกระทง เพื่อให้เหมาะกับจริตจิตใจของผู้ปฏิบัติธรรมซึ่งมีแปลกต่างกัน ท่านกล่าวไว้ว่ากรรมฐาน ๔๐ ห้องมีอนุสสติ ๑๐ เป็นต้น รวมกันทั้งหมดเป็น ๔๐ คำว่า ๔๐ นี้ไม่ใช่เราจะกว้านเอามาประพฤติปฏิบัติหมด เมื่อชอบในธรรมบทใดใน ๔๐ วิธีการนั้น ก็นำวิธีที่ตนชอบนั้นมาอบรมจิตใจ อันเป็นแนวทางเครื่องช่วยกัน ใจเมื่อได้รับการอบรมด้วยความถูกต้อง และธรรมที่เหมาะกับจริตจิตใจ จิตใจของตนย่อมมีความสงบได้ การสงบได้นั้นได้ด้วยวิธีสมถวิธีต่างหาก ไม่ใช่วิธีมีศีลหรือวิธีรักษาศีลแล้วสมาธิเกิดขึ้น มันเป็นคนละอย่าง พากันเข้าใจ

ทีนี้เมื่อจิตได้รับความสงบตามวิธีที่ทำโดยถูกต้องและเป็นความสงบขึ้นโดยลำดับแล้ว การที่จะเคลื่อนไหวทางสติทางปัญญาเราควรจะให้มี เคลื่อนไหวทางปัญญาก็ถือเอาไตรลักษณ์ในสกลกายของเรานี้ทั้งหมดเป็นสถานที่ทำงาน ถือไตรลักษณ์และอสุภะอสุภังความไม่สวยไม่งามแห่งร่างกายเป็นทางเดิน ไตรลักษณ์คืออะไร คือ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา แน่ะ และที่กล่าวว่า อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา นี้ก็มีเต็มไปหมดในร่างกายของเราทุกส่วนหรือในขันธ์ ๕ นี้ เป็นกองแห่งไตรลักษณ์และอสุภะอสุภังทั้งนั้น แยกแยะพิจารณาตามส่วนของร่างกายส่วนต่าง ๆ เช่นแยกขยายทำลายจากส่วนผสมลงเป็นธาตุดิน น้ำ ลม ไฟ ตามความถนัดของปัญญา

พระธรรมวิสุทธิมงคล (หลวงปู่ใหญ่พระมหาบัว ญาณสมฺปนฺโน)

เทศน์อบรมพระ ณ วัดป่าบ้านตาด

เมื่อวันที่ ๑๓ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๕๒๑

ฝึกจิตให้มีคุณค่า