สติปัฏฐาน 4

ถ้าเราเล่นบทผู้สังเกต เวทนาก็ไม่มีผลอะไรให้เดือดร้อน

ความติดใจทำให้เกิดการปรุงแต่ง(การกินครั้งต่อไป) เรื่อยไป

เวทนานุปัสสนาเป็นการพิจารณาแง่มุมต่างๆของเวทนาซึ่งเราล้วนคุ้นเคย แต่ไม่ฉุกคิดว่าถูกเวทนาหลอกต้มให้ติดกับอยู่ในวังวนที่หยุดไม่ได้

ยกตัวอย่างเรื่อง ความอร่อยของทุเรียนเป็นเวทนาทำให้เราเสพติดทุเรียน แง่มุมอื่นของเวทนาก็ยังมี เช่น ความรู้สึกที่ไม่อร่อยของของกินบางอย่าง ขมเสียจนไม่อยากกินอีก

》ถ้าเราสามารถปรุงแต่งให้เกิดเวทนาหรือไม่ให้เกิดเวทนาที่เราต้องการได้ดั่งใจ ทุกข์ต่างๆคงไม่เกิดขึ้น คงมีแต่ความสุขสมหวัง แต่ข้อเท็จจริงไม่ใช่อย่างนั้น

แท้ที่จริงเวทนาที่เกิดขึ้น ไม่มีใครเป็นเจ้าของ เป็นแค่ความรู้สึกที่เกิดขึ้นลอยๆ เกิดขึ้น ตั้งอยู่แล้วดับไป

< เวทนานุปัสสนา >

เวทนาเป็นสิ่งสำคัญในชีวิตมนุษย์ในฐานะที่เป็นแรงจูงใจภายในที่เกิดขึ้น ในอันที่จะทำให้เกิดการปรุงแต่งให้เกิดกรรมใหม่แล้วเกิดเวทนาใหม่วนอยู่อย่างนั้นไม่เป็นอันสิ้นสุด ดังนั้นการตัดกรรมใหม่ นอกจากจะต้องทำความรู้จักกับสังขารแล้ว ยังต้องทำความรู้จักกับเวทนาด้วย

จุดที่จะระงับการปรุงแต่งก็คือจุดที่เวทนาจะก่อให้เกิดการปรุงแต่งครั้งต่อไป ต้องมีอวิชชาเป็นปัจจัย ซึ่งสามารถป้องกันด้วยการใช้สติ(และ สัมปชัญญะ) เมื่อสติมาทันก็สามารถบรรเทาการปรุงแต่งลงได้ เป็นกรรมใหม่ที่เป็นไปไม่ใช่สนองตัณหา เวทนาที่เกิดขึ้นก็ไม่ใช่เพื่อการปรุงแต่งต่อไป นั่นคือเป็นกรรมเพื่อความสิ้นไปของกรรม

เวทนา (Feeling) เป็นความรู้สึกที่เกิดขึ้นหลังจากมีการรับรู้สิ่งเร้า ( ผัสสะหรือ Perception) การรับรู้สิ่งเร้าก็เป็นผลผ่านทางอวัยวะในการรับรู้และระบบประสาทสัมผัสซึ่งต้องเลือกจากการปรุงแต่ง(สังขาร)

ยกตัวอย่างการปรุงแต่ง เช่น การกินทุเรียน

ทำให้เกิดการรับรู้ทางรสชาติ(ผัสสะ)

เมื่อรับรู้รสชาติแล้วก็เกิดความอร่อย(เวทนา)

ความอร่อยทำให้เกิดความติดใจ(ตัณหา)

การภาวนานั้น ไม่ใช่ว่าจะนั่งหลับตาภาวนาอย่างเดียว

แต่ต้องทำและทำได้ตลอดเวลา

การยืน การเดิน การนั่ง การนอน ให้มีสติประคับประคองอยู่เสมอ

สมาธินั้น อาตมาไม่เอามากหรอก แต่ให้มีสติอยู่เสมอ

พระโพธิญาณเถร (ชา สุภัทโท)

“สติ” กับ “ปัญญา” ใน“สติปัฏฐาน”

.

“พอได้ “สมาธิ” ที่ถูกต้อง ก็มาเป็นตัวเอื้อแก่ “ปัญญา” จุดหมายของธรรมะในพุทธศาสนานั้น อยู่ในกระบวนการของไตรสิกขา “สมาธิเพื่อเป็นปัจจัยแก่การใช้ปัญญา” เราก็ก้าวจาก “สมถะ” หรือ สมาธิ ไปสู่ “วิปัสสนา”

“วิปัสสนา” มีวิธีปฏิบัติสำคัญที่เรียกว่า “สติปัฏฐาน” คือ การเอาสติมาใช้ในการจับตาประดาปรากฏการณ์ที่ภาษาพระเรียกว่า “อารมณ์”ต่างๆ หรือตามดูรู้ทันสิ่งที่เกิดขึ้นเป็นไปในชีวิตจิตใจของเรา เอาสติไปจับให้ทันหมด แล้วส่งให้ปัญญารู้เห็นเข้าใจ

.

สติ กับ ปัญญา ทำงานคู่กัน (ปัญญาในที่นี้เรียกว่า “สัมปชัญญะ”) ขอเปรียบเทียบให้ฟัง เหมือนกับตาเรานี้เป็นปัญญา เราจะมองอะไร สิ่งนั้นต้องอยู่ต่อหน้า ถ้าสิ่งนั้นหลุดลอยไป เราก็มองไม่ได้ ปัญญาก็ต้องมองสิ่งที่อยู่ต่อหน้าจิต สิ่งนั้นจะอยู่ต่อหน้าจิตได้อย่างไร ก็ต้องจับหรือกำกับไว้ สิ่งที่จับไว้ก็คือสติ สติจับสิ่งนั้นไว้ต่อหน้าแล้ว ปัญญาก็เหมือนตาที่มองดูสิ่งนั้น

.

ในวิธีปฏิบัติวิปัสสนา จะมีสติเป็นตัวสำคัญ เป็นตัวจับสิ่งนั้นไว้ให้ปัญญาดู สติกับปัญญาจึงทำงานคู่กัน สติเป็นองค์ธรรมฝ่ายจิต คืออยู่ในหมวดสมาธิ ก็มาทำงานประสานกับปัญญา เหมือนกับรับใช้ปัญญา

.

สติตามทุกอย่างที่เกิดขึ้นในปัจจุบัน ไม่ให้พลาดไป สติจับ ปัญญาก็ดู ปัญญาดูรู้ตามเป็นจริง ทุกอย่างที่เกิดขึ้นในด้านร่างกาย ความเคลื่อนไหว การยืน การนั่ง การนอน การกิน การดื่ม การรับประทานอาหาร สติจับทันหมด ปัญญาก็ดูรู้ตามเป็นจริง

.

อาการที่เกิดขึ้นเป็นไปในจิตใจ เช่น ความรู้สึกสุขทุกข์ และความคิดอะไรต่างๆ ที่เกิดขึ้นในชีวิตจิตใจของเราทุกอย่าง สติจับให้ปัญญาดูหมดทันกับปัจจุบัน

.

เมื่อดูไปๆ ปัญญาก็เห็นความไม่เที่ยง เห็นความเปลี่ยนแปลง เห็นความเป็น อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา เพราะสิ่งทั้งหลาย เมื่อเรามองตามที่มันเป็น ตามดูต่อเนื่องไปและไม่ขาดตอน ก็จะเห็นการเกิดขึ้น การตั้งอยู่ การดับไป ซึ่งเป็นอาการของอนิจจังตลอดเวลา

.

พอเราดูโดยไม่มีอะไรมาบังตา ก็เห็นตามเป็นจริง เห็นสภาพที่เป็นอย่างนั้น คือเห็นความเปลี่ยนแปลง เป็นต้น ตามที่มันเป็น อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา อันนี้คือเรื่องของ “สติปัฏฐาน”

.

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ ( ป. อ. ปยุตฺโต )

ที่มา : ธรรมบรรยายหัวข้อเรื่อง “สมาธิแบบพุทธ”

💥สติปัฏฐานคืออะไร

นี่ !!ไม่ใช่ นั่น หรอก

คือ หัวใจของสติปัฎฐานทั้งหมด

มีแต่การเดิน แต่ไม่มีผู้เดิน

การเดินรู้ว่าเดิน ยืนรู้ว่ายืน นั่งรู้ว่านั่ง นอนรู้ว่านอน กินรู้ว่ากิน นั้น

แม้แต่แมวหรือสัตว์อย่างอื่น มันก็รู้ตามสัญชาติญาน

....ส่วนพระพุทธภาษิตนี้ ท่านหมายความว่า

สิ่งที่กำลังเดินนี้ไม่ใช่ตัวตน สัตว์ เรา เขา สัตว์ บุคคล

เป็นเพียงกลุ่มของสิ่งที่มีเหตุปัจจัย

ที่ตกอยู่ใต้อำนาจบังคับของเหตุ เปลี่ยนแปลงไปตามอำนาจปัจจัย นั้นๆ

ไม่ควรยึดถือเอาว่าเป็น..การเดิน ยืน นอน นั่งเหล่า นั้นเป็นของเรา

ดังนั้น แม้กิน ดื่ม อุจจาระ ปัสสาวะอะไรก็ตาม ให้เต็มไปด้วยความรู้สึกเหล่านี้ คือ

"กลุ่มสังขารทั้งหมดนั่น ที่กำลังเดิน นั่ง นอน

หาใช่ เรา ไม่ !!!

มันเป็นแต่สังขาร คือการปรุงแต่งตามธรรมชาติ ตามเหตุ ตามปัจจัย

กล่าวคือ เราตั้งหน้า ตั้งตา "ปล่อยวาง"กันท่าเดียว โดยไม่ต้องลังเล

เมื่อทำได้ ก็จะไม่จับฉวยเอาอารมณ์ หรือเวทนา อันเกิดแต่อารมณ์ นั้นๆมา

เป็นอภิชชา(ความยินดี)

หรือโทมนัส(ความยินร้าย)

นี่คือหัวใจหรือความหมายที่แท้จริง ของสติปัฐฐาน

< สรุป ทางสายเอก (เอกายมรรค)​ >

พวกเราสังเกตไหม ในมหาสติปัฏฐาน พระพุทธเจ้าบอกว่าเป็นทางสายเอกสายเดียว เพิ่อความพ้นทุกข์ เรื่องที่เราต้องเรียนนะ

- เรื่องหนึ่งคือเรื่องอริยสัจ

- เรื่องหนึ่งเรื่องสติปัฏฐาน

- เรื่องหนึ่งเรื่องไตรลักษณ์

เรื่องหลักๆ ที่ต้องเรียน ถ้าเรียนเรื่องเหล่านี้แล้วเข้าใจ การภาวนาจะง่ายที่สุดเลย พูดได้ว่าไม่ได้ทำอะไร ทำตัวเป็นแค่คนสังเกตการณ์ พวกเราสังเกตไหม ในมหาสติปัฏฐาน พระพุทธเจ้าบอกว่าเป็นทางสายเอกสายเดียว เพื่อความพ้นทุกข์

ลองดูกิริยาในสติปัฏฐาน มีกิริยาหลักอยู่คำเดียวคือคำว่า "รู้" ท่านบอกว่าหายใจออกก็รู้ หายใจเข้าก็รู้ ท่านไม่ได้บอกว่าหายใจออก ให้กำหนดไว้หกฐานเจ็ดฐานห้าฐานสิบฐาน ไม่มีนะ บางทีใช้คำว่ารู้ชัด เช่น ยืนอยู่ก็รู้ชัด เดินอยู่ก็รู้ชัด

คำว่ารู้ ที่ท่านพูดมีความหมายนะ มีความสุขก็รู้ มีความทุกข์ก็รู้ จิตใจเป็นกุศลก็รู้ มีความโลภก็รู้ มีความโกรธก็รู้ มีความหลงก็รู้ ฟุ้งซ่านก็รู้ หดหู่ก็รู้ สังเกตให้ดีนะ มีแต่คำว่ารู้เต็มไปหมดเลยในสติปัฏฐาน จิตมีกามฉันทนิวรณ์ก็รู้ชัด มีพยาบาทนิวรณ์ก็รู้ จิตมีอะไรขึ้นมาก็รู้

ดังนั้น กิริยาที่เป็นหัวใจของการภาวนา ในทางสายเอกทางสายเดียว คือคำว่า "รู้" นี่เอง คำว่า "รู้" มีสองนัยยะ

- อันแรก มีสติ รู้สภาวธรรมที่กำลังปรากฏ คือ รูปธรรม และนามธรรมที่กำลังปรากฏ

- อันที่สอง มีปัญญา รู้ความจริงของสภาวะรูป และนามอันนั้น ความจริงของสภาวะรูปและนาม ก็คือ ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ ไม่ใช่ตัวเรา

ฉะนั้น คำว่ารู้ครอบคลุมนัยยะสองประการ

- อันแรก รู้ว่ามีอะไรเกิดขึ้น

- อันที่สอง รู้ว่าสิ่งที่เกิดขึ้นนั้นไม่ใช่ตัวเรา รู้อย่างนี้แหละถึงเป็นทางสายเอกทางสายเดียวเพื่อการพ้นทุกข์

ดังนั้น เราต้องฝึกจนสติแท้ๆ คือความระลึกได้เกิดขึ้นมา สติแท้ๆ เกิดจากจิตจำสภาวะได้ จิตจำสภาวะได้เพราะหัดตามรู้สภาวะบ่อยๆ

- หัดตาม รู้กาย บ่อยๆ

- หัดตาม รู้เวทนา บ่อยๆ

- หัดตาม รู้จิต บ่อยๆ

- หัดตาม รู้สภาวธรรมทั้งรูปธรรม นามธรรม บ่อยๆ

ดังนั้นสติปัฏฐานนี่จริงๆ แล้วมีสองขั้นตอน

- ขั้นตอนที่หนึ่ง รู้กาย เวทนา จิต ธรรม ไปเรื่อยๆ เพื่อให้จิตจำสภาวะได้ แล้วสติจะเกิดขึ้นเอง ดังนั้น สติปัฏฐานในเบื้องต้นทำให้เกิดสติ เรารู้เห็นร่างกายยืนเดินนั่งนอน คอยรู้สึกไป อย่าใจลอย แล้วอย่าเพ่งอยู่ที่กาย ดูจิตใจไป ก็อย่าใจลอย แล้วอย่าเพ่งอยู่ที่จิต รู้เวทนาก็อย่าใจลอยไป แล้วอย่าไปเพ่งเวทนา

สิ่งที่ผิด มีสองอัน คือ เผลอไปกับเพ่งเอาไว้ เพ่งแล้วจะนิ่ง ไม่สามารถรู้สภาวะตรงตามความเป็นจริงได้

ดังนั้น สติปัฏฐานเบื้องต้นก็รู้กาย เวทนา จิต ธรรมไป แต่แบบไม่เพ่ง แล้วก็ไม่ใจลอย ลืมมันไป รู้บ่อยๆ เท่าที่รู้ได้จนจิตจำสภาวะได้แล้วสติจะเกิดขึ้น นี่เป็นสติปัฏฐานขั้นที่หนึ่ง

- (ขั้นตอนที่สอง) เมื่อสติเกิดขึ้นแล้วจิตใจตั้งมั่น สัมมาสมาธิเป็นสิ่งจำเป็น จิตใจที่ตั้งมั่นตรงนี้ต้องเรียนนะ บทเรียนเรื่องสัมมาสมาธิอยู่ในเรื่องจิตตสิกขา เรื่องสีลสิกขา จิตตสิกขา ปัญญาสิกขา ต้องเรียนให้ครบนะ ต้องเรียนจนกระทั่งจิตใจของเราตั้งมั่นเกิดสัมมาสมาธิ ไม่ใช่มิจฉาสมาธิ สมาธิที่พวกเราฝึกมันเป็นมิจฉาสมาธิเป็นส่วนมาก เป็นสมาธิเพ่งจ้องบังคับ สัมมาสมาธิเป็นสมาธิที่จิตตั้งมั่น สักว่ารู้สักว่าเห็นสภาวธรรม ตั้งมั่นกับตั้งแช่ลงไปไม่เหมือนกันนะ ถ้าจิตใจเราตั้งมั่นมีสติระลึกรู้รูป มีสติระลึกรู้นาม จะเกิดปัญญาขึ้นมาเห็นความจริงของรูปของนาม

ดังนั้นสติปัฏฐานเบื้องปลายนี่ทำไปเพื่อให้เกิดปัญญา มีสติระลึกรู้รูปรู้นาม รู้กายรู้ใจ ลงไปด้วยจิตที่ตั้งมั่นเป็นกลางก็จะเกิดปัญญาขึ้นมา ต้องมีจิตที่ตั้งมั่นเป็นกลาง คือสัมมาสมาธิถึงจะเกิดปัญญานะ เพราะสัมมาสมาธิเป็นเหตุใกล้ให้เกิดปัญญา ถ้าขาดสัมมาสมาธิจิตไม่ตั้งมั่นเป็นผู้รู้ผู้ดูละก็ ไม่เกิดปัญญาหรอก จะเป็นผู้เพ่งผู้จ้องผู้บังคับ ปัญญาที่เกิดขึ้นก็คือ การเห็นกายเห็นใจเป็นไตรลักษณ์นั่นเอง

เบื้องต้นเห็นก่อนว่าไม่ใช่เรา พอเห็นตรงนี้นะ จิตบรรลุธรรม เป็นพระโสดาบัน ตัวเราไม่มี รู้กายรู้ใจต่อไป เห็นกายนี้ทุกข์ล้วนๆ เลยนะ จิตปล่อยวางความยึดถือกาย เป็นพระอนาคามี สุดท้ายจิตมันจะรวมลงมาอยู่ที่จิต มารู้อยู่ที่จิต เรียนรู้จนกระทั่งปล่อยวางจิต จะสมมุติเรียกว่าพระอรหันต์ ใช้คำว่าสมมุตินะ พระอรหันต์ไม่เคยรู้สึกว่ามีพระอรหันต์เป็นของสมมุติขึ้นมา

นี่คือเส้นทางแห่งการพ้นทุกข์ เป็นทางสายเอกทางสายเดียวที่เราต้องเรียน แต่ละจุดแต่ละมุมจะมีแง่มุมที่ต้องเรียนเป็นรายๆ ไปนะ นี่หลวงพ่อพูดในภาพรวมให้ฟังไว้ก่อน

หลวงพ่อปราโมทย์ ปาโมชฺโช

< การเจริญสติปัฏฐาน ๔ >

การเจริญสติปัฏฐาน ๔ อันได้แก่ กาย เวทนา จิต ธรรม

หลักการคือ การตามรู้ เพียงแค่รู้ ใช้โยนิโสมนัสสิการ(ดูเหมือนพิจารณาเปลวเทียนที่ไหม้ไปเรื่อยๆ ไม่ต้องคิดแค่รู้) โดยดูรู้อยู่ในอาณาเขตของกายใจตนเท่านั้น

จําดีๆหลักคือแค่ในกายกับแค่รอบๆกายกับใจตนเท่านั้น กายเราเป็นดังธาตุ ๔ มีดินนํ้าลมไฟ นอกกายที่รอบๆกายก็คือ ดินนํ้าลมไฟ เหมือนกัน

ดูการโต้กันของธาตุระหว่างกายกับรอบกาย เป็นการเปิดสัมผัสรู้ เกิดความรู้สึกตัว จิตผู้รู้จะยิ่งเข้มแข็ง ความรู้สึกตัวที่ได้ เกิดเป็นสัมมาสติที่จิตผู้รู้ สติเกิดสมาธิ เกิดปัญญาญาณ เมื่อมีปัญญาญาณ เป็นปัญญาที่เกิดจากรู้ จะเห็นความจริงไปละอวิชชาได้

ในเบื้องต้นตอนหัด ก็มักจะดูทีละฐานไปก่อน(ฐานกายน่าจะง่ายที่สุด) แต่พอปฏิบัติไปมากๆ สติปัฏฐาน ๔ จะเกิดพร้อมกันทั้ง ๔ ฐาน เป็นอัตโนมัติให้เห็น พยายามพัฒนาจิตผู้รู้นะ เมื่อจิตผู้รู้เด่นมีกําลังมากๆ จะเห็นได้มากได้ไวไปเองครับ การพัฒนาจิตผู้รู้ก็คือการหมั่นรู้เจริญสติปัฏฐาน ๔ นี้เองครับ

.... หมั่นเพียรเจริญในสติปัฏฐานกันครับ ….

< สรุปสติปัฏฐาน ๔ >

ธรรมบรรยายของสมเด็จพระญาณสังวร

บัดนี้ จักแสดงธรรมะเป็นเครื่องอบรมในการปฏิบัติอบรมจิต ในเบื้องต้นก็ขอให้ทุก ๆ ท่านตั้งใจนอบน้อมนมัสการพระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น ตั้งใจถึงพระองค์พร้อมทั้งพระธรรมและพระสงฆ์เป็นสรณะ ตั้งใจสำรวมกายวาจาใจ ให้เป็นศีล ทำสมาธิในการฟัง เพื่อให้ได้ปัญญาในธรรม

》สรุปสติปัฏฐาน ๔

การปฏิบัติกรรมฐาน ผู้ปฏิบัติใช้หลักปฏิบัติใน สติปัฏฐาน เป็นส่วนใหญ่ และพระสูตรที่แสดงสติปัฏฐาน ซึ่งเป็นพระสูตรใหญ่ที่เรียกว่า "มหาสติปัฏฐานสูตร" ก็ได้ประมวลข้อกรรมฐานไว้เป็นอันมาก ซึ่งได้ถือเป็นหลักในการอบรมกรรมฐานในสำนักนี้ และสำหรับในพรรษากาลที่แล้วมาจนถึงบัดนี้ ก็ได้ถือหลักสติปัฏฐานดังกล่าว แต่ว่าได้แสดงแทรกธรรมะจากพระสูตรต่าง ๆ ได้อธิบายธรรมะจากพระสูตรต่าง ๆ นั้น มิได้แสดงอธิบายสติปัฏฐาน ๔ โดยตรง โดยพิสดาร เพราะว่าได้เคยอธิบายไว้โดยพิสดารและได้พิมพ์เป็นเล่มไว้ ผู้ต้องการทราบอธิบายในสติปัฏฐานโดยตรง ก็อาจที่จะหาอ่านได้ และแม้ว่าธรรมะที่แสดงอธิบายแทรกเข้ามานั้น จะเป็นธรรมะจากพระสูตรอื่น แต่ก็รวมเข้าได้ในมหาสติปัฏฐานสูตรทั้งสิ้น ดังเช่นที่ได้ยกเอาข้อสัมมาทิฏฐิความเห็นชอบจากสัมมาทิฏฐิสูตรที่ท่านพระสารีบุตรได้แสดง มาอธิบายติดต่อกันมากครั้ง จนจบกระแสความในสัมมาทิฏฐิสูตรนั้น ก็รวมเข้าได้ในมหาสติปัฏฐานสูตรเช่นเดียวกัน เพราะในมหาสติปัฏฐานสูตรนั้น ก็ได้แสดงมรรคมีองค์แปดในหมวดอริยสัจ ๔ มรรคมีองค์แปดนั้นก็มีสัมมาทิฏฐิเป็นข้อแรก เพราะฉะนั้น เมื่อจับแสดงสัมมาทิฏฐิก็เป็นอันว่าได้แสดงข้อธรรมานุปัสสนาสติปัฏฐาน

ในวันนี้จะได้แสดง สรุปสติปัฏฐาน ๔ ตามที่พระพุทธเจ้าได้ตรัสเอาไว้ในพระสูตรหนึ่ง แต่ก่อนที่จะแสดง ก็ขอกล่าวให้ทราบว่า ข้อที่แสดงจากพระสูตรที่กล่าวนี้มิได้ยกข้อต่าง ๆ ตรงกับมหาสติปัฏฐานสูตรทั้งหมด แต่เลือกหยิบยกมาทรงแสดงและทรงแสดงในทางปัญญา และก็พึงทราบว่าแม้ในทางสมาธิก็ย่อมรวมอยู่ในแนวเดียวกัน สติปัฏฐานทั้ง ๔ นี้ที่จะแสดงในวันนี้ จึงอาจจะยากไปสำหรับผู้ที่มาอยู่ใหม่ ผู้ที่เข้ามาใหม่ แต่ว่าให้ถือว่าเป็นการแสดงสรุปในคราวสุดท้ายของพรรษากาลที่แล้ว เมื่อเริ่มแสดงใหม่เมื่อเข้าพรรษานี้แล้วจึงจะได้แสดงตั้งต้น ซึ่งเป็นข้อที่จะฟังได้ง่ายขึ้น

》สติปัฏฐาน ๔ ในมหาสติปัฏฐานสูตร

สติปัฏฐาน ๔ ก็คือ ตั้งสติคือความระลึกได้หรือความระลึกรู้ไว้ ในกาย ในเวทนา ในจิต และ ในธรรม ในมหาสติปัฏฐานสูตรได้รวบรวม ข้อที่พึงพิจารณาในกายไว้ ก็คือข้อว่าด้วยลมหายใจเข้าออก ข้อว่าด้วยอิริยาบถทั้งสี่ ยืน เดิน นั่ง นอน ข้อว่าด้วยสัมปชัญญะ ความรู้ตัวในความเยื้องกรายอิริยาบถทั้งสี่นี้และอิริยาบถประกอบทั้งหลาย ข้อว่าด้วยกายนี้จำแนกออกเป็นอาการทั้งหลาย มี ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เป็นต้น ข้อว่าด้วยธาตุสี่ ดิน น้ำ ไฟ ลม ข้อว่าด้วยป่าช้าเก้า คือพิจารณาศพที่เขาทิ้งไว้ในป่าช้า แยกออกเป็น ๙ ข้อ ตั้งต้นแต่ศพที่ตายแล้ววันหนึ่งสองวันสามวันเป็นต้นไปจนถึงเป็นกระดูกผุป่น

ตั้งสติพิจารณาเวทนา ก็คือตั้งสติกำหนดเวทนา ความรู้เป็นสุขเป็นทุกข์ หรือเป็นกลาง ๆ ไม่ทุกข์ไม่สุข ทั้งที่เป็นสามิสคือมีกิเลสเป็นเครื่องล่อให้เกิดขึ้น ทั้งที่เป็นนิรามิสคือไม่มีกิเลสเป็นเครื่องล่อหรือเป็นเครื่องนำให้เกิดขึ้น

ตั้งสติพิจารณาจิต ก็คือตั้งสติกำหนดดูจิตใจนี้ ที่มีราคะ ความติดใจยินดีหรือปราศจากราคะ ความติดใจยินดี ที่มีโทสะหรือปราศจากโทสะ ที่มีโมหะความหลง หรือปราศจากโมหะความหลง เป็นต้น

ตั้งสติพิจารณาธรรม ก็คือตั้งจิตกำหนดดูธรรมะทั้งหลายที่บังเกิดขึ้นในจิต ตั้งต้นแต่

กำหนดดูนิวรณ์ทั้งห้า คือกิเลสที่เป็นเครื่องกั้นจิต บังเกิดขึ้นกลุ้มรุมจิต มีกามฉันท์ ความพอใจรักใคร่อยู่ในกาม พยาบาท ความมุ่งร้ายปองร้าย เป็นต้น

กำหนดดูขันธ์ ๕ คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ

กำหนดดูความเกิดของขันธ์ ๔ ความดับของขันธ์ ๕

ตั้งสติกำหนดดูอายตนะภายในทั้ง ๖ ที่รับอายตนะภายนอกทั้ง ๖ อายตนะภายในภายนอกที่รับกัน ก็คือตากับรูปที่ประจวบกัน หูกับเสียงที่ประจวบกัน จมูกกับกลิ่นที่ประจวบกัน ลิ้นกับรสที่ประจวบกัน กายและสิ่งถูกต้องทางกายที่ประจวบกัน มโนคือใจกับธรรมะคือเรื่องราวที่ประจวบกัน เกิดสังโยชน์คือความผูกใจ และก็ให้รู้จักความเกิดของสังโยชน์ ความดับของสังโยชน์ และสังโยชน์ที่ดับแล้วจะไม่เกิดขึ้น

ตั้งสติกำหนดดูโพชฌงค์ทั้ง ๗ มีสติโพชฌงค์ องค์แห่งความรู้ คือ สติธรรมวิจยโพชฌงค์ องค์แห่งความรู้คือธรรมวิจัย ความเลือกเฟ้นธรรมเป็นต้น

ตั้งสติกำหนดดูอริยสัจทั้ง ๔ คือทุกข์ เหตุเกิดทุกข์ ความดับทุกข์ ทางปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์

ก็รวมเป็นตั้งสติในกาย ในเวทนา ในจิต ในธรรม ที่ตรัสไว้ในมหาสติปัฏฐานสูตร

》สติปัฏฐาน ๔ ในบางพระสูตร

และได้ตรัสสรุปไว้ในพระสูตรอีกแห่งหนึ่ง ซึ่งได้ตรัสอธิบายวิธีปฏิบัติตั้งสติในกาย ในเวทนา ในจิต ในธรรม รวมความเข้ามาว่าให้ปฏิบัติ

ตั้งสติ คือความระลึกได้ ความกำหนดได้ในกาย ก็คือใน ปฐวีกาย กายที่เป็นส่วนดิน อาโปกาย กายที่เป็นส่วนน้ำ เตโชกาย กายที่เป็นส่วนไฟ วาโยกาย กายที่เป็นส่วนลม เกสากาย กายที่เป็นส่วนผม โลมากาย กายที่เป็นส่วนขน ฉวิกาย กายที่เป็นส่วนผิว จมฺมกาย กายที่เป็นส่วนหนัง มงฺสกาย กายที่เป็นส่วนเนื้อ นหารูกาย กายที่เป็นส่วนเส้นเอ็น อฏฺฐิกาย กายที่เป็นส่วนกระดูก อฏฺฐิมิญฺชกาย กายที่เป็นส่วนเยื่อในกระดูก

ตั้งสติกำหนดเวทนา ก็คือ ในสุขเวทนา เวทนาความรู้ที่เป็นสุข ทุกขเวทนา ความรู้ที่เป็นทุกข์ อทุกขมสุขเวทนา เวทนาที่มิใช่สุขมิใช่ทุกข์ ตั้งสติกำหนดเวทนาที่เกิดทาง สัมผัสทางตา เวทนาที่เกิดจาก สัมผัสทางหู เวทนาที่เกิดจาก สัมผัสทางจมูก เวทนาที่เกิดจาก สัมผัสทางลิ้น เวทนาที่เกิดจาก สัมผัสทางกาย เวทนาที่เกิดจาก สัมผัสทางมโนคือใจ

ตั้งสติกำหนดจิตใจ ก็คือกำหนดดูจิตที่มีราคะคือความติดใจยินดี หรือที่ปราศจากราคะคือความติดใจยินดี จิตที่มีโทสะหรือจิตที่ปราศจากโทสะ จิตที่มีโมหะ หรือจิตที่ปราศจากโมหะ จิตที่ฟุ้งซ่านหรือจิตที่หดหู่ จิตที่ถึงความใหญ่ด้วยเมตตาภาวนาสมาธิเป็นต้นหรือจิตที่ไม่ถึงความใหญ่ จิตที่ยิ่งคือยิ่งด้วยสมาธิปัญญาวิมุตติหลุดพ้น หรือจิตที่ไม่ยิ่ง จิตที่มีสมาธิหรือจิตที่ไม่มีสมาธิ จิตที่หลุดพ้นหรือจิตที่ไม่หลุดพ้น

ตั้งสติกำหนดดูธรรม คือธรรมะที่เป็นกุศลหรือเป็นอกุศลหรือที่เป็นกลาง ๆ ต่าง ๆ อันนอกไปจากข้อที่กล่าวแล้วในกายในเวทนาและในจิตทั้งสามข้างต้น

》ทางปฏิบัติสติปัฏฐาน

และได้ตรัส ทางปฏิบัติ เพื่ออะไรหรือโดยวิธีอย่างไรไว้ว่า ในการปฏิบัติตั้งสติดังกล่าวนั้น ก็ให้ปฏิบัติพิจารณากาย เวทนา จิต ธรรม ทั้งหมด

▪โดยเป็นอนิจจะ คือไม่เที่ยง เป็นสิ่งที่เกิดดับมิใช่โดยนิจจะ คือเป็นของเที่ยง

▪โดยเป็นทุกข์ คือเป็นสิ่งที่ต้องแปรปรวนเปลี่ยนแปลง ไม่ตั้งอยู่คงที่ มิใช่โดยเป็นสุขต้องดับไปในที่สุด

▪โดยเป็นอนัตตา มิใช่ตัวตน มิใช่เป็นเรามิใช่เป็นของเรา ไม่ใช่โดยอัตตา คือโดยเป็นตัวตนเป็นตัวเราเป็นของเรา

▪มีความหน่าย มิใช่มีความเพลิดเพลิน

▪มีความคลายความติดใจ มิใช่ติดใจ

▪มีความดับ คือดับตัณหาความดิ้นรนทะยานอยากของใจ มิใช่ก่อตัณหา

▪มีความสละวาง มิใช่มีความยึดถือ

การปฏิบัติตั้งสติก็โดยวิธีดังที่กล่าวมานี้ เพื่อให้เห็นว่าไม่เที่ยง ต้องเกิดดับเป็นทุกข์ ต้องมีความแปรปรวนเปลี่ยนแปลง เป็นอนัตตามิใช่ตัวเราของเรา และเบื่อหน่ายไม่เพลิดเพลิน เพื่อคลายความติดใจ มิใช่ติดใจ เพื่อดับตัณหาดับทุกข์ มิใช่ก่อให้เกิดตัณหา ก่อทุกข์ เพื่อปล่อยวางมิใช่เพื่อยึดถือ

》วิธีปฏิบัติสติปัฏฐานคือภาวนา

และได้ตรัสสอนถึง วิธีปฏิบัติ ว่าการปฏิบัตินั้นเรียกว่า ภาวนา ที่แปลว่า ทำให้เกิดขึ้น ทำให้มีขึ้น และภาวนานั้นจะทำอย่างไร ก็ได้ตรัสสอนเอาไว้อีกว่า ภาวนาอันหมายถึงปฏิบัตินั้น ก็คือปฏิบัติทำสติความระลึกได้ หรือความกำหนดทำญาณความหยั่งรู้ ที่เป็นตัวปัญญาให้บังเกิดขึ้นให้มีขึ้นทันในธรรมะที่เกิดขึ้นในเวลานั้น โดยไม่ให้พลาดไม่ให้ล่วงเลยเผลอเรอในธรรมะที่บังเกิดขึ้นในเวลานั้น

ยกตัวอย่างเช่นว่า เมื่อตั้งจิตกำหนดดูกาย เช่นลมหายใจเข้า ลมหายใจออก ก็หมายถึงว่ากำหนดลมหายใจเข้า ลมหายใจออกที่บังเกิดขึ้นอยู่ในปัจจุบัน ดังเช่นกำหนดลมหายใจเข้า ลมหายใจออกที่บังเกิดอยู่ในบัดนี้ หายใจเข้าในบัดนี้ ก็มีสติ มีญาณกำหนดรู้ หายใจออกในบัดนี้ ก็มีสติ มีญาณกำหนดรู้ มิใช่ว่าเผลอ หายใจเข้าหายใจออกอยู่ในบัดนี้ แต่ว่าจิตมิได้กำหนดหรือกำหนดไม่ทัน จึงไม่มีสติ ไม่มีญาณอยู่ในลมหายใจเข้า ลมหายใจออกนั้น เพราะว่าเผลอสติ หรือว่าจิตไม่ตั้งกำหนด ไม่ตั้งเพื่อที่จะรู้

》หน้าที่ของภาวนา

ฉะนั้น หน้าที่ของภาวนา คือการปฏิบัติประการแรก ก็คือ

กำหนดให้มีสติ ให้มีปัญญาหรือญาณ กำหนดทันต่อธรรมะที่เกิดขึ้นในเวลานั้น นี่เป็นหน้าที่ของภาวนา ประการหนึ่ง

และให้รวมอินทรีย์ทั้งหลายมาปฏิบัติกิจคือหน้าที่พร้อมกัน ได้แก่รวมตา หู จมูก ลิ้น กาย และมนะคือใจ ให้มาปฏิบัติหน้าที่กำหนดอยู่ในธรรมะที่เกิดขึ้นอยู่ในเวลานั้น สุดแต่ว่าจะยกเอาข้อไหน กายข้อไหน เวทนาข้อไหน จิตข้อไหน ธรรมะข้อไหนขึ้นมา ก็ให้ทั้งตา ทั้งหู ทั้งจมูก ทั้งลิ้น ทั้งกาย ทั้งมนะคือใจ มาปฏิบัติหน้าที่กำหนดรู้พร้อมกัน ไม่ใช่ว่าทั้งหกนี้จะแยกย้ายกันไปทำงานทำหน้าที่ต่าง ๆ กัน ตาไปดูเสียทางหนึ่ง หูไปฟังเสียทางหนึ่ง จมูก ลิ้น กาย มนะคือใจไปเสียทางหนึ่ง ๆ ต้องรวมกัน กล่าวย่อก็คือว่าต้องรวมกายใจนี้ทั้งหมดเข้ามาเป็นอันเดียวกัน นี่เป็นหน้าที่ของภาวนา ประการที่สอง

และนำความเพียรพยายามปฏิบัติ โดยเริ่มดำเนิน และก้าวหน้าไปจนบรรลุถึงเป้าหมายบรรลุถึงความสำเร็จ เป็นสติเป็นญาณกำหนดรู้อยู่ในธรรมะที่เกิดขึ้นอยู่ในเวลานั้นคือในกายในเวทนาในจิตในธรรมที่กำหนดนั้น นี่เป็นหน้าที่ของภาวนาเป็น ประการที่สาม

และใช้ความเพียรปฏิบัติส้องเสพอยู่ในข้อปฏิบัตินี้เนือง ๆ เสมอ ๆ ให้สม่ำเสมอ ไม่ทอดทิ้ง และความส้องเสพนี้ก็หมายความว่า ให้รับเอาข้อที่ปฏิบัตินี้เข้าไปให้ถึงใจ ให้ตั้งอยู่ในใจ เหมือนอย่างบริโภคอาหาร ส้องเสพอาหาร บริโภคอาหารก็ให้นำเข้าปากเคี้ยวกลืนเข้าไปให้เข้าถึงในท้อง เพื่อย่อยไปเลี้ยงร่างกาย ในการปฏิบัติก็เช่นเดียวกันต้องรับเอาข้อที่ปฏิบัติกรรมฐานที่ปฏิบัติ ให้เข้าไปถึงใจ เหมือนอย่างบริโภคอาหารเข้าไปย่อยเลี้ยงร่างกายให้ร่างกายอิ่มเอิบ ก็ส้องเสพเอาข้อที่ปฏิบัตินี้เข้าไปให้ถึงใจให้ใจอิ่มเอิบเป็นปีติเป็นสุขขึ้น เป็นผลที่ได้รับ ดั่งนี้เป็นหน้าที่ของภาวนาเป็น ประการที่สี่ ซึ่งพระพุทธเจ้าได้ทรงสั่งสอนเอาไว้

ก็เป็นอันว่าจบสรุปในสติปัฏฐาน

***********************************

ธรรมบรรยายของสมเด็จพระญาณสังวร

ในการปฏิบัติอบรมจิต ทุกวันธรรมสวนะและวันหลังวันธรรมสวนะ

ระหว่างเดือนตุลาคม ๒๕๒๗ ถึงกรกฎาคม ๒๕๒๘

ณ ตึก สว. วัดบวรนิเวศวิหาร

ที่มา...http://www.bloggang.com/m/viewblog.php…

ถาม : ในเวลาที่กระแสอารมณ์และความคิดพรั่งพรูออกมา จะเฝ้าสังเกตมันอย่างมีอุเบกขาได้อย่างไร

ท่านอาจารย์ : ไม่จำเป็นต้องไปเฝ้าสังเกตความคิดและอารมณ์ ขอเพียงแต่ยอมรับความจริงว่า ตอนนี้กำลังมีความปั่นป่วนอยู่ในใจ แค่นั้นก็พอแล้ว ไม่มีความคิดหรืออารมณ์ใดเกิดขึ้นในใจได้โดยปราศจากเวทนาที่ร่างกาย เมื่อท่านเฝ้าสังเกตเวทนา เท่ากับท่านกำลังลงลึกถึงจิตในระดับรากเหง้า ท่านกำลังชำระจิตให้บริสุทธิ์ในระดับรากเหง้า

ฉะนั้น จงอยู่กับ"เวทนา" และเพียงแต่"ยอมรับความจริง"ว่ากำลังมีสิ่งรบกวนหรืออารมณ์บางอย่างเกิดขึ้น เท่านั้นก็พอ อย่าลงไปในรายละเอียดของมัน

~ เอส เอ็น โกเอ็นก้า ~

ธรรมคีรี กันยายน 2555

“…สำหรับอาตมา มีประสบการณ์ว่า

การเจริญสติ…ไม่จำเป็นต้องนั่งหลับตา

หลวงพ่อเคยทำวิธีหลับตามาแล้ว…แต่ไม่เกิดปัญญา

พอมาทำวิธีใหม่ วิธีของหลวงพ่อนี้…มันเกิดปัญญา

ทำให้รู้สึกว่าถูกต้องกับตำรับตำราของคนสมัยใหม่

วิธีของหลวงพ่อนี้…บางคนอาจจะคิดว่าเป็นของใหม่ก็ได้

เพราะยังไม่เคยได้ยิน

แต่ความจริงแล้วเป็นของเก่าตั้งแต่สมัยพระพุทธเจ้าสอนนั่นแหละ

การเจริญสติที่อาตมาทำมา และกำลังเล่าให้ฟังอยู่นี้ทำดังนี้ :

สมมติว่า เรากำลังนั่งพับเพียบ หรือ กำลังนั่งเก้าอี้

หรือ กำลังนอน หรือ ยืนก็ได้

ให้เอาสติมาจับความเคลื่อนไหวของมือ

พลิกมือขึ้น-คว่ำมือลง ยกมือขึ้น-เอามือลง

ให้มีสติรู้ทุกอิริยาบถ

ทำอย่างนี้บ่อย ๆ นี่เป็นการเจริญสติอย่างหยาบ ๆ

พูดง่าย ๆ คือ ให้มีสติอยู่ทุกอิริยาบถ

ไม่ว่าจะนั่ง-นอน-ยืน-เดิน ‘จะทำอะไรอยู่ก็ตาม…ให้รู้สึก’

การทำวิธีใคร ๆ ก็ทำได้

จะนับถือศาสนาอะไร…ก็นำเอาไปทำได้ทั้งนั้น

ไม่ว่าชนชาติใดก็ทำได้…เพราะทุกคนมีกายกับใจด้วยกันทั้งนั้น

ทุกศาสนาก็สอนเหมือนกันหมด คือ ให้ละความชั่ว ทำความดี

เมื่อเจริญสติจนชำนาญแล้ว

ให้เอา"สติ"...เข้าไปจับ..."ความรู้สึก" ของจิตใจ

คือ "รู้"..ตามอารมณ์ ไม่ว่าจะคิดอะไร…ก็ให้ "รู้"...ให้"เห็น"

ให้คอยจับ"ดู"...ความคิด ของตัวเองอยู่ตลอดเวลา

คือ ดูจิตดูใจของตัวเองตลอดเวลา…ไม่ว่าจะทำอะไร

จะอ่านหนังสือ เขียนหนังสือ ขุดดิน ฟันหญ้า อาบน้ำ

ทำอะไรก็ตาม…ให้คอยเฝ้าดูจิตดูใจของตัวเองตลอดเวลา

ว่าเกิดความรู้สึกอย่างไรขึ้น

พอใจ ไม่พอใจ กังวล สงสัย…ซึ่งเป็นความคิด เป็นอารมณ์

ก็ให้เราเฝ้าดูความคิด ดูอารมณ์ นั้น…แล้วเราจะเห็นความคิดต่าง ๆ เช่น ความดีใจ เสียใจ อยากได้ อยากไม่ได้ โกรธ เกลียด มันไม่ได้มีอยู่ตลอดเวลา

มัน.."เกิดขึ้น"..แล้วมันก็.."ดับไป"…

เปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา

กล่าวคือ เราไม่ได้ดีใจ หรือเสียใจอยู่ตลอด ๒๔ ชั่วโมง

การเปลี่ยนแปลง นี่แหละ…ที่พระพุทธเจ้าท่านบอกว่า

เป็น อนิจจัง-ทุกขัง-อนัตตา

ฉะนั้น เราอย่าไปตามอารมณ์

ถ้าเราไปตามอารมณ์…เราก็จะเกิดทุกข์

เราเพียงแต่คอยดูมัน

พอคิดอะไรวูบขึ้นมา…ก็ให้รู้ ให้เห็น

พอเรารู้…มันจะหยุด

‘การหยุด’ ก็เท่ากับว่า ‘เราได้ทำลายกิเลสนั่นเอง’…”

หลวงพ่อเทียน จิตฺตสุโภ

#สติปัฏฐาน ๔ แบบง่ายๆ

การภาวนา เท่าที่ได้ข้อมูลมานี่ง่ายสุด ไม่ต้องไปนึกอะไร อย่างดีก็ พุทโธ ธัมโม สังโฆ ๓ จบ แล้วทำสติกำหนดรู้จิตเฉยอยู่ พอจิตว่างอยู่ ปล่อยให้ว่าง ถ้าจิตคิด ปล่อยให้คิด เอาสติตามรู้

ทีนี้ ถ้าหากว่าจิตยังไม่มีพลัง พอคิดปั๊บ เรากำหนดรู้ เขาจะหยุดคิด มันก็เป็นความว่าง ว่างแล้วเราก็รู้อยู่ที่จิต

- การรู้อยู่ที่จิต เป็น "จิตตานุปัสสนา"

- เมื่อจิตคิดขึ้นมา เรากำหนดรู้ ก็ "ธัมมานุปัสสนา"

- พร้อมๆ กันนั้น สุขทุกข์เกิดขึ้น จิตของเราก็รู้เองโดยไม่ได้ตั้งใจ ก็เป็น "เวทนานุปัสสนา"

- กิริยา อาการ ที่กำหนดหมายรู้สิ่งต่างๆ ได้ มันเกิดจากประสาทสมอง ก็เป็นเรื่องของ "กายานุปัสสนา"

พอนั่งพั๊บลงไป เราก็รู้ว่าเรามีกาย นั่งไปนั่งมา

* มีสุข มีทุกข์ เราก็รู้ จิตว่างเราก็รู้ จิตคิดเราก็รู้ เวลาจิตว่าง เป็นจิตตานุปัสสนา

* ถ้าจิตคิด เป็นธัมมานุปัสสนา

* เมื่อจิตว่างอยู่เฉยๆ พอรู้อยู่ที่ความว่าง คือมันไม่มีอารมณ์อะไรเกิดขึ้น จิตรู้อยู่ที่จิต ก็เป็นจิตตานุปัสสนา

* แต่ถ้ามันคิดขึ้นมาปั๊บ เรื่องที่คิดเป็น ธัมมานุปัสสนา

กำหนดหมายเอาอย่างนี้ง่ายดี

ถ้าเรายังอยู่ในความคิดอันนั้น ก็เป็นธัมมานุปัสสนาเรื่อยไป

(ถึงแม้เรื่องที่คิดจะไม่เกี่ยวกับธรรมะ) ...

อันนี้นักธรรมะเราคงจะเข้าใจผิดว่า ความคิดเรื่องราวต่างๆ เรื่องโลก เรื่องธรรม เรื่องอะไรจิปาถะ ถ้านอกจากคัมภีร์แล้ว ถือว่าไม่ใช่ธรรมะ

แต่ความจริง สิ่งที่เป็น"อารมณ์จิต"ทั้งหมด ที่เรารู้ด้วย ตา หู จมูก ลิ้น กาย และใจทั้งหมด ทั้งเรื่องธรรมะ ทั้งเรื่องวิชาการทางโลก ทั้งธรรมศาสตร์ รัฐศาสตร์ วิทยาศาสตร์ เป็นเรื่องของธรรมะทั้งนั้น ธรรมะทั้งหลายเหล่านี้ เป็นสิ่งระลึกของจิต สิ่งระลึกของสติ

เพราะฉะนั้น จิตของเราจะคิดถึงเรื่องอะไรก็ตาม เป็นเรื่องของธรรมะทั้งนั้น

"คิด"เรื่องบาปก็เป็นธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน คิดเรื่องบุญก็ธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน คิดเรื่อง นรก สวรรค์ นิพพาน ก็ธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน คิดเรื่องครอบครัวก็ธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน

เมื่อจิตคิดไป ไม่ต้องบังคับให้จิตกลับมาบริกรรม พุทโธ ปล่อยให้เป็นไปตามธรรมชาติ แต่เอาสติจ่อเอาไว้

ทีนี้มันสังเกตง่าย ถ้าจิตของเรายังไม่มีพลังเพียงพอ พอคิดขึ้นมา เรากำหนดรู้ เขาจะว่าง นี่แสดงว่าจิตยังไม่มีพลัง

พอ

จิตมีพลัง เราฝึกไปเรื่อยๆ เขาคิดขึ้นมา เรากำหนดรู้ เขาไม่ยอมหยุด จะให้หยุดก็ไม่ยอมหยุด อันนี้เรียกว่า จิตมีพลังงาน

มันจะเป็นไปทั้งฝ่ายดีและฝ่ายชั่ว จิตจะปรุงแต่ง ดีชั่ว บาปบุญ ไม่สำคัญ อย่าไปสนใจ เพียงแต่รู้อย่างเดียวเท่านั้น

สิ่งใดที่จิตเราแต่งขึ้นมาเอง เราไม่ได้เจตนาที่จะแต่งขึ้นมา มันไม่เป็นบุญไม่เป็นบาป "มันเป็นกลางๆ"

บุญบาปนี่"ต้องมีเจตนา"...ถ้าเจตนาไม่พร้อม คิดปรุงแต่ง อย่างไร ก็ไม่มีบาป...ไม่มีบุญ

หลวงพ่อพุธ ฐานิโย

วิธีทำความรู้สึกตัว (สัมปชัญญะบัพพะ)

(ทุกคนสามารถทำความรู้สึกตัวให้เกิดขึ้นได้ตลอด 24 ชั่วโมงในขณะที่ตื่นอยู่

"ทั้งกลางวัน และ กลางคืน" ด้วย "ปีติ และ ปราโมทย์")

ดูกรภิกษุท้้งหลาย อีกข้อหนึ่ง

ภิกษุย่อมทำความรู้สึกตัวในการก้าว

ในการถอย ในการแล ในการเหลียว

ในการคู้เข้า ในการเหยียดออก

ในการทรงผ้าสังฆาฏิบาตรและจีวร

(หรือการแต่งกายของฆราวาส)

ในการฉัน การดื่ม การเคี้ยว การลิ้ม

ในการถ่ายอุจจาระและปัสสาวะ

ย่อมทำความรู้สึกตัวในการเดิน การยืน การนั่ง การหลับ การตื่น การพูด การนิ่ง ดังพรรณนามา ฉะนี้

(นั่นคือ รวม "อิริยาปถบัพพะ" คือ ยืน เดิน นั่ง นอน หรือ มีสติในอิริยาบถใหญ่ ซึ่งเป็นวิธีสร้างสติให้เกิดมีขึ้น

แต่"สัมปชัญญะบัพพะ" หรือรู้ตัวในอิริยาบถย่อย ทำให้เกิดความรู้สึกตัวขึ้นอย่างโดดเด่น นอกเหนือจากการเกิดสติ

ดังนั้น พระพุทธองค์จึงทรงแยกแยะออกมาเป็นอีกวิธีหนึ่งต่างหากโดยเฉพาะ

และทรงแนะนำให้ปฏิบัติ

"ทั้งกลางวัน และ กลางคืน" นั่นคือ 24/7 และ

"ด้วยปีติ และ ปราโมทย์" เพราะ ปราโมทย์ ทำใจให้ร่าเริง บันเทิง

▪"ปราโมทย์" จะนำให้เกิด ปีติ

▪"ปีติ" จะนำให้เกิด ปัสสัทธิ หรือ สงบ

▪"ปัสสัทธิ" จะนำให้เกิด สุข

▪"สุข" จะนำให้เกิด สมาธิ นั่นคือ รวมลงเป็น "ธรรมสมาธิ 5"

▪"สมาธิ" จะนำให้เกิด "ยถาภูตญาณทัสสนะ" คือ เห็นความจริงตามความเป็นจริง

นั่นคือเห็น "ไตรลักษณ" - อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา

▪จิตจะเบื่อหน่าย

▪คลายกำหนัด และ

▪จิตย่อมหลุดพ้น

ภิกษุย่อมพิจารณาเห็นกายในกายภายในบ้าง

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกบ้าง

พิจารณาเห็นกายในกายท้้งภายในทั้งภายนอกบ้าง

พิจารณาเห็นธรรมคือความเกิดขึ้นในกายบ้าง

พิจารณาเห็นธรรมคือความเสื่อมในกายบ้าง

พิจารณาเห็นธรรมคือท้้งความเกิดขึ้น ทั้งความเสื่อมในกายบ้าง ย่อมอยู่ อีกอย่างหนึ่ง

สติของเธอที่ตั้งมั่นอยู่ว่า กายมีอยู่ ก็เพียงสักว่า

ความรู้เพียงสักว่าอาศัยระลึกเท่าน้้น

เธอเป็นผู้อันตัณหาและทิฐิไม่อาศัยอยู่แล้ว

และไม่ถือมั่นอะไรๆ ในโลก

ดูกรภิกษุท้้งหลายอย่างนี้แล

ภิกษุชื่อว่าพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ ฯ

< สติปัฏฐาน ๔ >

การทำจิตใจของเราให้สงบก็คือการทำจิตใจของเราให้มีอารมณ์อันเดียว จดจ่ออยู่กับอารมณ์อันเดียวได้นานๆ ซึ่งท่านเรียกว่า การฝึกสตินั่นเอง หรือ สติปัฏฐาน ๔ มี

๑. กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน คือการดูกายในกาย ดูอย่างไร การดูจะต้องมีผู้ดูก่อน และผู้ที่ถูกดู แยกผู้ดูออกจากผู้ถูกดูก่อนจึงจะเกิดสติปัญญาขึ้นได้ เช่น บางท่านถนัดการดูลมหายใจเข้าและออก...! การหายใจเข้าและการหายใจออกนั้นเป็นผู้ที่ถูกดู...! การที่เราไปเห็นลมหายใจเข้าและหายใจออกนั้นเป็นผู้ที่ไปดู...! แยกออกให้ได้อย่างนี้ตลอดเวลาอย่าไปหลง...! ถ้าหลงแล้ว ผู้ถูกดูจะเป็นตัวกูของกูไปหมด...! บางท่านถนัดดูโครงกระดูกตัวเอง...! บางท่านถนัดการดูอสุภะคือความไม่งามในตัวเอง...! บางท่านให้ดู ผม ขน เล็บ ฟัน หนังฯ...! อื่นๆอีกมากมายหลายวิธี อย่าไปสนใจเลย หลายสำนักหลายวิธีการ

ในที่นี้จะให้ดูลมหายใจเข้า – ลมหายใจออก เมื่อทำไปนานๆจิตไม่วอกแวกไปสู่อารมณ์อื่นจิตจะสงบ เมื่อสงบแล้ว กาย ใจก็เบาสบาย ไม่สั่นไหว ใช้สติพิจารณาสังเกต ดูลมหายใจที่เรากระทำอยู่...

▪มันก็จะสงบบ้าง ไม่สงบบ้าง นั่นแหละเราจะเห็น "ความไม่เที่ยง" ของจิต

▪จิตก็จะเป็นทุกข์ขึ้น เพราะความอยากที่จะให้มันสงบ นั่นแหละ"ทุกขัง"

▪ให้มันสงบนานๆก็ไม่ได้ คือความทนอยู่ได้ยากและ บังคับบัญชาได้ยาก นั่นคือ"อนัตตา"

พิจารณาสิ่งอื่นๆในโลกนี้ ในร่างกายอันนี้ก็เป็นเช่นเดียวกัน เห็นอนิจจัง ทุกขัง อนัตตา จิตก็เบื่อหน่าย คลายความกำหนัดยินดีในสิ่งเหล่านี้ จิตก็จะปล่อยวางไปทีละน้อยๆ จิตก็จะตั้งมั่นเป็นสมาธิ เกิดปัญญาเห็นแจ้งในสัจธรรมเหล่านี้ นี่แหละคือตัวปัญญา ที่ไปเห็น อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา กฎไตรลักษณ์ของโลก.

๒. เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน หมายถึงการมีสติจดจ่ออยู่กับเวทนา เวทนาเป็นนามธรรม เช่นอารมณ์ที่เกิดจากการปวดแข็ง ปวดขาในเวลานั่งสมาธิ แยกผู้ดูออกมา...! แล้วดู...! และสังเกตเวทนาใดที่เกิดขึ้น มีไหม เมื่อเรานั่งสมาธิไป ตอนแรกๆอาจจะยังไม่มีเวทนาเกิดขึ้น จิตของเราก็จะสงบ...! เป็นสุขบ้าง...! เป็นอุเบกขาบ้าง...! หรืออาจเป็นทุกข์บ้าง...! เพราะเวลานั่งเมื่อเริ่มนานเข้า เราจะเห็นว่าเวทนาเริ่มเกิดขึ้นเช่นปวดขา เมื่อเราสังเกตเห็นแล้ว เราก็ใช้สติปัญญาพิจารณาว่าทำไมมันปวด...! ก็เรานั่งนาน...! การนั่งนานเป็นการทนในสภาพเดิมได้ยาก...! การทนอยู่ในสภาพเดิมได้ยากนั้นจึงทำให้เกิดทุกข์ขึ้น ดังนั้นเราก็เห็นทุกข์...! เมื่อทุกข์เกิดขึ้นเราก็อยากให้ทุกข์นั้นมันดับไป ให้สังเกตให้ดี เมื่อยิ่งอยากให้ทุกข์ดับเท่าใด ยิ่งทำให้ทุกข์นั้นเพิ่มมากขึ้น

ดังนั้นจะเห็นว่าความอยากเป็น"สมุทัย" ...! เป็นเหตุให้เกิดทุกข์ ความอยากเป็น ตัณหา พยายามละความอยาก ให้ทุกข์หายไป โดยวางอุเบกขาจิต คือทำให้จิตนั้นสงบเป็นกลางๆ ไม่คิด ไม่นึกถึงเวทนา เวทนาก็จะค่อยๆเบาลงไปได้ แต่เมื่อทำบ่อยๆมันจะละเวทนาไม่ได้ขาด จะเป็นการหลบเวทนาชั่วครั้งชั่วคราวเท่านั้น

จึงอยากให้พิจารณาดูเวทนาต่อไปว่า เวทนาที่เกิดขึ้นนั้นเกิดขึ้นที่ใด ทำไมถึงเกิด เช่นปวดขา ทำไมถึงเกิด ขาเป็นผู้ปวด จิตเราเป็นผู้ดู ผู้ดูปวดไหม (ต้องแยกผู้ดูกับผู้ถูกดูออกจากกันก่อนให้ได้ จึงจะไม่หลง) จิตไม่ปวด แต่ขาปวด ดังนั้นขาไม่ใช่จิต จิตไม่ใช่ขา ความปวดอยู่ที่ขา ไม่ใช่อยู่ที่จิต ขาปวดห้ามไม่ให้เกิดไม่ได้เพราะเรานั่งนานหรือบังคับบัญชามันไม่ได้ แสดงว่ามันอยู่นอกเหนืออำนาจของเรา มันไม่ใช่เรา มันไม่ใช่ของของเรา มันไม่ใช่ตัวตนของเรา ซึ่งท่านเรียกลักษณะอย่างนี้ว่า อนัตตา สิ่งใดเป็นอนัตตาเราจงละมันเสีย มันจะเป็นประโยชน์และความสุขแก่เรา เกิดความเบื่อหน่ายในเวทนา หรือทุกข์

เมื่อจิตเรารวม สามารถละได้เราจะสังเกตเห็นจิตของเราตัดเวทนาเพียงแวบเดียวเท่านั้นแหละเพียงเสี้ยววินาที หลังจากนั้นทุกข์หรือเวทนาก็จะหายไปไม่กลับมาอีกเลย ตัดแล้วตัดเลย ท่านเรียกว่า นิโรธ...! จิตจะรวมเป็นสุข จิตก็จะสงบสุขอยู่อย่างนั้น เห็นเวทนาอยู่โน่น อยากจะเรียกมันเข้ามาให้จิตเป็นทุกข์เหมือนเดิมบ้างมันก็ไม่มา ถึงแม้ทุกข์จะเกิดขึ้นอย่างแสนสาหัสเท่าใดก็ตามก็ไม่มาแสดงให้จิตเป็นทุกข์อีกเลย นี่แหละท่านเรียกว่าการข้ามเวทนาได้แล้ว .แต่ถ้าจิตยังไม่รวมเราก็เกิดปัญญาเพิ่มขึ้นๆในแต่ละวันในที่สุดก็จะตัดเวทนาได้ขาด.

๓. จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน หมายถึงการมีสติจดจ่ออยู่กับความคิดความนึก อารมณ์ต่างๆที่เกิดขึ้นกับจิต ติดตามเฝ้าดูจิต การเคลื่อนไหวของจิต ส่วนใหญ่แล้วก็จะเป็นสัญญาคือความจำในอดีต จะเป็นจำรูปบ้าง เสียงบ้าง กลิ่นบ้าง รสบ้าง ธรรมารมณ์บ้าง อารมณ์เหล่านี้จะฟุ้งออกมาโดยอัตโนมัติ ท่านเรียกว่าเจตสิก

อารมณ์ของจิต มันจะตามนอน คือ เกิดปุบไหลไปเลย สติตามไม่ทัน มันไปนานแล้วสติเราค่อยตามเห็น เพราะเป็นกิเลสที่ละเอียดมาก จะตามทันได้ต้องเป็นสติของพระอริยะ ต้องเป็นมวยรุ่นใหญ่ ถึงจะต่อยกันได้

เมื่อพิจารณาความเคลื่อนไหวของจิต จะเห็นว่าอารมณ์ของจิตเกิดขึ้นแล้วก็เสื่อมและดับไปตลอดเวลา

เกิดเป็นต้นเหตุของ ทุกข์ เพราะเราไม่อยากให้มันเกิด เราต้องการความสงบ ดังนั้นเกิดเป็น สมุทัย เมื่อเกิดแล้วอยู่นานๆไม่ได้ต้องมีการแปรเปลี่ยน เป็นอนิจจังคือความไม่เที่ยง เสื่อมสลายแล้วก็ดับไป ความดับเป็น นิโรธ

การที่เราพิจารณาอยู่อย่างนี้ก็คือเรากำลังเดินมรรค ๘ อยู่นั่นเอง ดังนั้นเราจะเห็นอริยสัจ ๔ ครบคือ เห็นทุกข์ เห็นเหตุแห่งทุกข์ คือสมุทัย เห็นความดับทุกข์คือนิโรธ เห็นแนวทางปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์คือมรรค ๘ เมื่อสติปัญญาเราแก่กล้าขึ้นมา จะเห็นเพียงเกิด กับดับเท่านั้น เกิดเป็นทุกข์ – ดับเป็นนิโรธ จิตจะรวมใหญ่เห็นสามแดนโลกธาตุ ดับหมด วัตถุ ข้าวของ ดวงดาว กาแลกซี่ ดวงอาทิตย์ ทุกสิ่งทุกอย่างดับหมด จิตจะว่างไม่มีที่สิ้นสุดน่าอัศจรรย์มาก.

๔. ธรรมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน หมายถึงการมีสติจดจ่ออยู่กับ การเกิดขึ้น ตั้งอยู่ และดับไปของ รูปและนาม

รูปคืออะไร...? รูป คือลมหายใจเข้าและออกของเรานี่แหละ

นามคืออะไร...? นามก็คือเห็นเวทนา สัญญา สังขารความคิดความปรุงที่เกิดขึ้นตามสัญญาอารมณ์ต่างๆ พิจารณาให้เห็นความเกิดขึ้น ความตั้งอยู่ และความดับไปของสิ่งเหล่านี้ เมื่อเห็นสิ่งเหล่านี้เกิดขึ้น ไม่เที่ยงแปรเปลี่ยนไป ในที่สุดก็ดับไป หายไป เกิดอารมณ์ใหม่ขึ้น เมื่อมันเกิดแล้วก็ดับไป แสดงว่าไม่ใช่เรา ไม่ใช่ตัวเรา และไม่ใช่ของของเรา เพราะเรายังมีอยู่ ไม่ดับไปตามอารมณ์นั้น ยังเห็นอารมณ์ใหม่ที่เกิดขึ้นอีก

เราเรียกลักษณะการเกิด เสื่อม แล้วดับไปนี้ว่า อนัตตา เกิดความเบื่อหน่ายในความเกิด-ดับๆ แล้วเราก็จะปล่อยวางสิ่งที่เกิดขึ้นเหล่านี้ได้ สิ่งใดเกิดขึ้น แล้วก็ดับ ปล่อยวาง ไวเท่ากระพริบตา ท่านว่าเป็นผู้มีอินทรีย์ภาวนาชั้นเลิศ พระอรหันต์ท่าน สิ่งใดเกิดขึ้นดับ เกิดขึ้นดับเป็นไปอย่างอัตโนมัติเลย ท่านจึงไม่มีอุปาทานความยึดมั่นถือมั่น ท่านจึงไม่เป็นทุกข์นั่นเอง.

.....ขออวยพร.....

บรรยายธรรมโดย คุณตานิพนธ์ ทอดทอง