สติปัฏฐาน ๔ (๒)

< การเจริญสติปัฏฐานสูตร ตอน 1 >

โดย ศิษย์อตุโล

“ภิกษุทั้งหลาย ทางนี้เป็นทางเดียว

< เวทนานุปัสสนา >

เวทนาเป็นสิ่งสำคัญในชีวิตมนุษย์ในฐานะที่เป็นแรงจูงใจภายในที่เกิดขึ้น ในอันที่จะทำให้เกิดการปรุงแต่งให้เกิดกรรมใหม่ แล้วเกิดเวทนาใหม่วนอยู่อย่างนั้นไม่เป็นอันสิ้นสุด ดังนั้นการตัดกรรมใหม่ นอกจากจะต้องทำความรู้จักกับสังขารแล้ว ยังต้องทำความรู้จักกับเวทนาด้วย

จุดที่จะระงับการปรุงแต่งก็คือจุดที่เวทนาจะก่อให้เกิดการปรุงแต่งครั้งต่อไป ต้องมีอวิชชาเป็นปัจจัย ซึ่งสามารถป้องกันด้วยการใช้สติ(และ สัมปชัญญะ) เมื่อสติมาทันก็สามารถบรรเทาการปรุงแต่งลงได้ เป็นกรรมใหม่ที่เป็นไปไม่ใช่สนองตัณหา เวทนาที่เกิดขึ้นก็ไม่ใช่เพื่อการปรุงแต่งต่อไป นั่นคือเป็นกรรมเพื่อความสิ้นไปของกรรม

เวทนา (Feeling) เป็นความรู้สึกที่เกิดขึ้นหลังจากมีการรับรู้สิ่งเร้า ( ผัสสะหรือ Perception) การรับรู้สิ่งเร้าก็เป็นผลผ่านทางอวัยวะในการรับรู้และระบบประสาทสัมผัสซึ่งต้องเลือกจากการปรุงแต่ง(สังขาร)

ยกตัวอย่างการปรุงแต่ง เช่น การกินทุเรียน

เพื่อความบริสุทธิ์ของเหล่าสัตว์เพื่อล่วงโสกะและปริเทวะ

เพื่อดับทุกข์และโทมนัส

เพื่อบรรลุญายธรรม (หมายถึงอริยมรรค)

เพื่อทำให้แจ้งนิพพาน

ทางนี้คือสติปัฏฐาน ๔ ประการ

สติปัฏฐานแปลว่า ธรรมเป็นที่ตั้งแห่งสติ หรือการปฏิบัติมีสติเป็นประธาน

สติปัฏฐาน ๔ ประการ อะไรบ้าง คือ

ภิกษุในธรรมวินัยนี้

๑. พิจารณาเห็นกายในกายอยู่ มีความเพียร มีสัมปชัญญะ มีสติ กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกได้

๒. พิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาทั้งหลายอยู่ มีความเพียร มีสัมปชัญญะ มีสติ กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกได้

๓. พิจารณาเห็นจิตในจิตอยู่ มีความเพียร มีสัมปชัญญะ มีสติ กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกได้

๔. พิจารณาเห็นธรรมในธรรมทั้งหลายอยู่ มีความเพียร มีสัมปชัญญะ มีสติ กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกได้

》กายานุปัสสนา (การพิจารณากาย)

(หมวดลมหายใจเข้าออก)

ภิกษุพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ อย่างไร

คือ ภิกษุในธรรมวินัยนี้ไปสู่ป่าก็ดี ไปสู่โคนไม้ก็ดี ไปสู่เรือนว่างก็ดี นั่งคู้บัลลังก์ ตั้งกายตรง ดำรงสติไว้เฉพาะหน้า มีสติหายใจเข้า มีสติหายใจออก

เมื่อหายใจเข้ายาว ก็รู้ชัดว่า ‘เราหายใจเข้ายาว’

เมื่อหายใจออกยาว ก็รู้ชัดว่า ‘เราหายใจออกยาว’

เมื่อหายใจเข้าสั้น ก็รู้ชัดว่า ‘เราหายใจเข้าสั้น’

เมื่อหายใจออกสั้น ก็รู้ชัดว่า ‘เราหายใจออกสั้น’

สำเหนียกว่า ‘เรากำหนดรู้กองลมทั้งปวง หายใจเข้า’

สำเหนียกว่า ‘เรากำหนดรู้กองลมทั้งปวง หายใจออก’

สำเหนียกว่า ‘เราระงับกายสังขาร หายใจเข้า’

สำเหนียกว่า ‘เราระงับกายสังขาร หายใจออก’

ภิกษุทั้งหลาย ช่างกลึงหรือลูกมือช่างกลึงผู้มีความชำนาญ

เมื่อชักเชือกยาว ก็รู้ชัดว่า ‘เราชักเชือกยาว’

เมื่อชักเชือกสั้น ก็รู้ชัดว่า ‘เราชักเชือกสั้น’

แม้ฉันใด ภิกษุก็ฉันนั้นเหมือนกัน

เมื่อหายใจเข้ายาว ก็รู้ชัดว่า ‘เราหายใจเข้ายาว’

เมื่อหายใจออกยาว ก็รู้ชัดว่า ‘เราหายใจออกยาว’

เมื่อหายใจเข้าสั้น ก็รู้ชัดว่า ‘เราหายใจเข้าสั้น’

เมื่อหายใจออกสั้น ก็รู้ชัดว่า ‘เราหายใจออกสั้น’

สำเหนียกว่า ‘เรากำหนดรู้กองลมทั้งปวง หายใจเข้า’

สำเหนียกว่า ‘เรากำหนดรู้กองลมทั้งปวง หายใจออก’

สำเหนียกว่า ‘เราระงับกายสังขาร หายใจเข้า’

สำเหนียกว่า ‘เราระงับกายสังขาร หายใจออก

@ ด้วยวิธีนี้ ภิกษุ

พิจารณาเห็นกายในกายภายในอยู่

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกอยู่

หรือพิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุเกิด (แห่งลมหายใจ)ในกายอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุดับ (แห่งลมหายใจ) ในกายอยู่

หรือพิจารณาเห็นทั้งธรรมเป็นเหตุเกิดทั้งธรรมเป็นเหตุดับ(แห่งลมหายใจ) ในกายอยู่

...ระงับการสังขาร หมายถึงผ่อนคลายลมหายใจหยาบให้ละเอียดขึ้นไปโดยลำดับจนถึงขั้นที่จะต้องพิสูจน์ว่า

มีลมหายใจอยู่หรือไม่ เปรียบเหมือนเสียงเคาะระฆังครั้งแรกจะมีเสียงดังกังวานแล้วแผ่วลงจนถึงเงียบหาย ไปในที่สุด

....กายภายใน ในที่นี้หมายถึงลมหายใจเข้าออกของตน

....กายภายนอก ในที่นี้หมายถึงลมหายใจเข้าออกของผู้อื่น

หรือว่า ภิกษุนั้นมีสติปรากฏอยู่เฉพาะหน้าว่า ‘กายมีอยู่’ ก็เพียงเพื่ออาศัยเจริญญาณ เจริญสติเท่านั้น ไม่อาศัย (ตัณหาและทิฏฐิ) อยู่ และไม่ยึดมั่นถือมั่นอะไร ๆ ในโลก

ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ อย่างนี้แล

》กายานุปัสสนา (หมวดอิริยาบถ)

ภิกษุทั้งหลาย อีกประการหนึ่ง

ภิกษุเมื่อเดิน ก็รู้ชัดว่า ‘เราเดิน’

เมื่อยืน ก็รู้ชัดว่า ‘เรายืน’

เมื่อนั่ง ก็รู้ชัดว่า ‘เรานั่ง’

หรือเมื่อนอน ก็รู้ชัดว่า ‘เรานอน’

ภิกษุนั้น เมื่อดำรงกายอยู่โดยอาการใดๆ ก็รู้ชัดกายที่ดำรงอยู่โดยอาการนั้นๆ

@ ด้วยวิธีนี้ ภิกษุย่อม

พิจารณา เห็นกายในกายภายในอยู่

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกอยู่

หรือพิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุเกิดในกายอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่ หรือ

พิจารณาเห็นทั้งธรรมเป็นเหตุเกิดทั้งธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือว่า ภิกษุนั้นมีสติปรากฏอยู่เฉพาะหน้าว่า

‘กายมีอยู่’ ก็เพียงเพื่ออาศัย เจริญญาณ เจริญสติเท่านั้น ไม่อาศัย (ตัณหาและทิฏฐิ) อยู่ และไม่ยึดมั่นถือมั่นอะไรๆ ในโลก

ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ อย่างนี้แล

...กายภายใน ในที่นี้หมายถึงอิริยาบถ ๔ คือ ยืน เดิน นั่ง นอน ในกายของตน

...กายภายนอก ในที่นี้หมายถึงอิริยาบถ ๔ คือ ยืน เดิน นั่ง นอน ในกายของผู้อื่น

》กายานุปัสสนา (หมวดสัมปชัญญะ)

ภิกษุทั้งหลาย อีกประการหนึ่ง

ภิกษุทำความรู้สึกตัวในการก้าวไป การถอยกลับ

ทำความรู้สึกตัวในการแลดู การเหลียวดู

ทำความรู้สึกตัวในการคู้เข้า การเหยียดออก

ทำความรู้สึกตัวในการครองสังฆาฏิ บาตร และจีวร

ทำความรู้สึกตัวในการฉัน การดื่ม การเคี้ยว การลิ้ม

ทำความรู้สึกตัวในการถ่ายอุจจาระและปัสสาวะ

ทำความรู้สึกตัวในการเดิน การยืน การนั่ง การนอน การตื่น การพูด การนิ่ง

@ ด้วยวิธีนี้ ภิกษุ...

พิจารณาเห็นกายในกาย ภายในอยู่

พิจารณาเห็นกายในกาย ภายนอกอยู่

หรือพิจารณาเห็นกายในกาย ทั้งภายใน ทั้งภายนอกอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุเกิดในกายอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือพิจารณาเห็นทั้งธรรมเป็นเหตุเกิดทั้งธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือว่า ภิกษุนั้นมีสติปรากฏอยู่เฉพาะหน้าว่า ‘การมีอยู่’ ก็เพียงเพื่ออาศัยเจริญญาณ เจริญสติเท่านั้น ไม่อาศัย (ตัณหาและทิฏฐิ) อยู่ และไม่ยึดมั่นถือมั่นอะไร ๆ

ในโลก

ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ อย่างนี้แล

...กายภายใน ในที่นี้หมายถึงสัมปชัญญะ ๔ ในกายของตน คือ

(๑) สาตถกสัมปชัญญะ (รู้ชัดว่ามีประโยชน์)

(๒) สัปปายสัมปชัญญะ (รู้ชัดว่าเป็นสัปปายะ)

(๓) โคจรสัมปชัญญะ (รู้ชัดว่าเป็นโคจร)

(๔) อสัมโมหสัมปชัญญะ (รู้ชัดว่าไม่หลง) ในกายของตน

...กายภายนอก ในที่นี้หมายถึงสัมปชัญญะ ๔ ในกายของผู้อื่น

》กายานุปัสสนา (หมวดมนสิการสิ่งปฏิกูล)

ภิกษุทั้งหลาย อีกประการหนึ่ง ภิกษุพิจารณาเห็นกายนี้

ตั้งแต่ ฝ่าเท้าขึ้นไปเบื้องบน

ตั้งแต่ปลายผมลงมาเบื้องล่าง

มีหนังหุ้มอยู่โดยรอบ เต็มไปด้วยสิ่งที่ไม่สะอาดชนิดต่าง ๆ ว่า

‘ในกายนี้ มีผม ขน เล็บ ฟัน หนัง

เนื้อ เอ็น กระดูก เยื่อใน กระดูก ไต

หัวใจ ตับ พังผืด ม้าม ปอด

ลำไส้ใหญ่ ลำไส้เล็ก อาหารใหม่ อาหารเก่า

ดี เสลด หนอง เลือด เหงื่อ มันข้น

น้ำตา เปลวมัน น้ำลาย น้ำมูก ไขข้อ มูตร’

ภิกษุทั้งหลาย ถุงมีปาก ๒ ข้าง เต็มไปด้วยธัญพืชชนิดต่าง ๆ คือ ข้าวสาลี ข้าวเปลือก ถั่วเขียว ถั่วเหลือง เมล็ดงา ข้าวสาร คนตาดีเปิดถุงยาวนั้นออก

พิจารณาเห็นว่า ‘นี้เป็นข้าวสาลี นี้เป็นข้าวเปลือก นี้เป็นถั่วเขียว นี้เป็นถั่วเหลือง นี้เป็นเมล็ดงา นี้เป็นข้าวสาร’

แม้ฉันใด ภิกษุก็ฉันนั้นเหมือนกัน พิจารณาเห็นกายนี้

ตั้งแต่ฝ่าเท้าขึ้นไปเบื้องบน ตั้งแต่ปลายผมลงมาเบื้องล่าง มีหนังหุ้มอยู่โดยรอบ เต็มไปด้วยสิ่งที่ไม่สะอาดชนิดต่าง ๆ ว่า

‘ในกายนี้ มีผม ขน เล็บ ฟัน หนัง

เนื้อ เอ็น กระดูก เยื่อในกระดูก ไต

หัวใจ ตับ พังผืด ม้าม ปอด

ลำไส้ใหญ่ ลำไส้เล็ก อาหารใหม่ อาหารเก่า

ดี เสลด หนอง เลือด เหงื่อ มันข้น

น้ำตา เปลวมัน น้ำลาย น้ำมูก ไขข้อ มูตร’

ด้วยวิธีนี้ ภิกษุ...

พิจารณาเห็นกายในกายภายในอยู่

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกอยู่

หรือพิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุเกิดในกายอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือพิจารณาเห็นทั้งธรรมเป็นเหตุเกิดทั้งธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือว่า ภิกษุนั้น มีสติปรากฏอยู่เฉพาะหน้าว่า ‘กายมีอยู่’ ก็เพียงเพื่ออาศัย

เจริญญาณ เจริญสติเท่านั้น ไม่อาศัย(ตัณหาและทิฏฐิ)อยู่ และไม่ยึดมั่นถือมั่น

อะไร ๆ ในโลก

ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ อย่างนี้แล

》กายานุปัสสนา (หมวดมนสิการธาตุ)

ภิกษุทั้งหลาย อีกประการหนึ่ง ภิกษุพิจารณาเห็นกายนี้ตามที่ตั้งอยู่ ตามที่ดำรงอยู่โดยความเป็นธาตุว่า...

‘ในกายนี้ มีธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุไฟ ธาตุลมอยู่’

ภิกษุทั้งหลาย คนฆ่าโคหรือลูกมือของคนฆ่าโคผู้มีความชำนาญ ครั้นฆ่าโคแล้วแบ่งอวัยวะออกเป็นส่วน ๆ นั่งอยู่ที่หนทางใหญ่สี่แพร่ง แม้ฉันใด ภิกษุก็ฉันนั้น เหมือนกัน พิจารณาเห็นกายนี้ตามที่ตั้งอยู่ ตามที่ดำรงอยู่ โดยความเป็นธาตุว่า...

‘ในกายนี้ มีธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุไฟ ธาตุลมอยู่’

ด้วยวิธีนี้ ภิกษุ...

พิจารณาเห็นกายในกายภายในอยู่

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกอยู่

หรือพิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุเกิดในกายอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือพิจารณาเห็นทั้งธรรมเป็นเหตุเกิดทั้งธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือว่า ภิกษุนั้นมีสติปรากฏอยู่เฉพาะหน้าว่า ‘กายมีอยู่’ ก็เพียงเพื่ออาศัย เจริญญาณ เจริญสติเท่านั้น ไม่อาศัย (ตัณหาและทิฏฐิ) อยู่ และไม่ยึดมั่นถือมั่นอะไร ๆ ในโลก

ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ อย่างนี้แล

》กายานุปัสสนา (หมวดป่าช้า ๙)

ภิกษุทั้งหลาย อีกประการหนึ่ง

๑. ภิกษุเห็นซากศพอันเขาทิ้งไว้ในป่าช้าซึ่งตายแล้ว ๑ วัน ตายแล้ว ๒ วัน หรือตายแล้ว ๓ วัน เป็นศพขึ้นอืด ศพเขียวคล้ำ ศพมีน้ำเหลืองเยิ้ม แม้ฉันใด ภิกษุนั้นนำกายนี้เข้าไปเปรียบเทียบให้ เห็นว่า ‘ถึงกายนี้ก็มีสภาพอย่างนั้น มีลักษณะอย่างนั้นไม่ล่วงพ้นความเป็นอย่างนั้นไปได้’ ฉันนั้น

ด้วยวิธีนี้ ภิกษุ

พิจารณาเห็นกายในกายภายในอยู่

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกอยู่

หรือพิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุเกิดในกายอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือพิจารณาเห็นทั้งธรรมเป็นเหตุเกิดทั้งธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือว่า ภิกษุนั้นมีสติปรากฏอยู่เฉพาะหน้าว่า ‘กายมีอยู’ ก็เพียงเพื่ออาศัย เจริญญาณ เจริญสติเท่านั้น ไม่อาศัย (ตัณหาและทิฏฐิ)อยู่ และไม่ยึดมั่นถือมั่นอะไรๆ ในโลก

ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ อย่างนี้แล

๒. ภิกษุเห็นซากศพอันเขาทิ้งไว้ในป่าช้าซึ่งถูกกา จิกกิน นกตะกรุม จิกกิน แร้งทึ้งกิน สุนัขกัดกิน สุนัขจิ้งจอกกัดกิน หรือสัตว์เล็ก ๆ หลายชนิดกัดกินอยู่ แม้ฉันใด ภิกษุนั้นนำกายนี้เข้าไปเปรียบเทียบให้เห็นว่า ‘ถึงกายนี้ก็มีสภาพอย่างนั้น มีลักษณะอย่างนั้น ไม่ล่วงพ้นความเป็นอย่างนั้นไปได้’ ฉันนั้น

ด้วยวิธีนี้ ภิกษุ

พิจารณาเห็นกายในกายภายในอยู่

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกอยู่

หรือพิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุเกิดในกายอยู่ พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือพิจารณาเห็นทั้งธรรมเป็นเหตุเกิดทั้งธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือว่า ภิกษุนั้นมีสติปรากฏอยู่เฉพาะหน้าว่า ‘กายมีอยู’ ก็เพียงเพื่ออาศัยเจริญญาณ เจริญสติเท่านั้น ไม่อาศัย (ตัณหาและทิฏฐิ)อยู่ และไม่ยึดมั่นถือมั่นอะไรๆ ในโลก

ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ อย่างนี้แล

๓. ภิกษุเห็นซากศพอันเขาทิ้งไว้ในป่าช้า เป็นโครงกระดูกยังมีเนื้อและเลือด มีเอ็นรึงรัดอยู่ แม้ฉันใด ภิกษุนั้นนำกายนี้เข้าไปเปรียบเทียบให้เห็นว่า ‘ถึงกายนี้ก็มีสภาพอย่างนั้น มีลักษณะอย่างนั้น ไม่ล่วงพ้นความเป็นอย่างนั้นไปได้’ ฉันนั้น

ด้วยวิธีนี้ ภิกษุ...

พิจารณาเห็นกายในกายภายในอยู่

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกอยู่

หรือพิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุเกิดในกายอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือพิจารณาเห็นทั้งธรรมเป็นเหตุเกิดทั้งธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือว่า ภิกษุนั้นมีสติปรากฏอยู่เฉพาะหน้าว่า‘กายมีอยู’ ก็เพียงเพื่ออาศัยเจริญญาณ เจริญสติเท่านั้น ไม่อาศัย (ตัณหาและทิฏฐิ) อยู่ และไม่ยึดมั่นถือมั่นอะไรๆ ในโลก

ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ อย่างนี้แล

๔. ภิกษุเห็นซากศพอันเขาทิ้งไว้ในป่าช้า เป็นโครงกระดูกไม่มีเนื้อแต่ยังมีเลือดเปื้อนเปรอะ มีเอ็นรึงรัดอยู่ แม้ฉันใด ภิกษุนั้นนำ กายนี้เข้าไปเปรียบเทียบให้เห็นว่า ‘ถึงกายนี้ก็มีสภาพอย่างนั้น มีลักษณะอย่างนั้น ไม่ล่วงพ้นความเป็นอย่างนั้นไปได้’ ฉันนั้น

ด้วยวิธีนี้ ภิกษุ...

พิจารณาเห็นกายในกายภายในอยู่

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกอยู่

หรือพิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุเกิดในกายอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือพิจารณาเห็นทั้งธรรมเป็นเหตุเกิดทั้งธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือว่า ภิกษุนั้นมีสติปรากฏอยู่เฉพาะหน้าว่า ‘กายมีอยู’ ก็เพียงเพื่ออาศัยเจริญญาณ เจริญสติเท่านั้น ไม่อาศัย (ตัณหาและทิฏฐิ) อยู่ และไม่ยึดมั่นถือมั่นอะไรๆ ในโลก

ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ อย่างนี้แล

๕. ภิกษุเห็นซากศพอันเขาทิ้งไว้ในป่าช้า เป็นโครงกระดูกไม่มีเลือดและเนื้อ แต่ยังมีเอ็นรึงรัดอยู่ แม้ฉันใด ภิกษุนั้นนำ กายนี้เข้าไปเปรียบเทียบให้เห็นว่า ‘ถึงกายนี้ก็มีสภาพอย่างนั้น มีลักษณะอย่างนั้น ไม่ล่วงพ้นความเป็นอย่างนั้นไปได้’ ฉันนั้น

ด้วยวิธีนี้ ภิกษุ

พิจารณาเห็นกายในกายภายในอยู่

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกอยู่

หรือพิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุเกิดในกายอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือพิจารณา

เห็นทั้งธรรมเป็นเหตุเกิดทั้งธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือว่า ภิกษุนั้นมีสติปรากฏอยู่เฉพาะหน้าว่า ‘กายมีอยู่’ ก็เพียงเพื่ออาศัยเจริญญาณ เจริญสติเท่านั้น ไม่อาศัย (ตัณหาและทิฏฐิ) อยู่ และไม่ยึดมั่นถือมั่นอะไรๆ ในโลก

ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ อย่างนี้แล

๖. ภิกษุเห็นซากศพอันเขาทิ้งไว้ในป่าช้า เป็นโครงกระดูกไม่มีเอ็น รึงรัดแล้ว กระจุยกระจายไปในทิศใหญ่ ทิศเฉียง คือ

กระดูกมืออยู่ทางทิศหนึ่ง

กระดูกเท้าอยู่ทางทิศหนึ่ง

กระดูกแข้งอยู่ทางทิศหนึ่ง

กระดูกขาอยู่ทางทิศหนึ่ง

กระดูกสะเอวอยู่ทางทิศหนึ่ง

กระดูกหลังอยู่ทางทิศหนึ่ง

กระดูกซี่โครงอยู่ทางทิศหนึ่ง

กระดูกหน้าอกอยู่ทางทิศหนึ่ง

กระดูกแขนอยู่ทางทิศหนึ่ง

กระดูกไหล่อยู่ทางทิศหนึ่ง

กระดูกคออยู่ทางทิศหนึ่ง

กระดูกคางอยู่ทางทิศหนึ่ง

กระดูกฟันอยู่ทางทิศหนึ่ง

กะโหลกศีรษะอยู่ทางทิศหนึ่ง

แม้ฉันใด ภิกษุนั้นนำกายนี้เข้าไปเปรียบเทียบ ให้เห็นว่า ‘ถึงกายนี้ก็มีสภาพอย่างนั้น มีลักษณะอย่างนั้น ไม่ล่วงพ้นความเป็นอย่างนั้นไปได้’ ฉันนั้น

ด้วยวิธีนี้ ภิกษุ...

พิจารณาเห็นกายในกายภายในอยู่

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกอยู่

หรือพิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุเกิดในกายอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือพิจารณาเห็นทั้งธรรมเป็นเหตุเกิดทั้งธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือว่า ภิกษุนั้นมีสติปรากฏอยู่เฉพาะหน้าว่า

‘กายมีอยู’ ก็เพียงเพื่ออาศัยเจริญญาณ เจริญสติเท่านั้น ไม่อาศัย (ตัณหาและทิฏฐิ) อยู่ และไม่ยึดมั่นถือมั่นอะไรๆ ในโลก

ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ อย่างนี้แล

๗. ภิกษุเห็นซากศพอันเขาทิ้งไว้ในป่าช้า ซึ่งเป็นท่อนกระดูกสีขาวเหมือนสีสังข์ แม้ฉันใด ภิกษุนั้นนำกายนี้เข้าไปเปรียบเทียบให้ เห็นว่า ‘ถึงกายนี้ก็มีสภาพอย่างนั้น มีลักษณะอย่างนั้นไม่ล่วงพ้นความเป็นอย่างนั้นไปได้’ ฉันนั้น

ด้วยวิธีนี้ ภิกษุ...

พิจารณาเห็นกายในกายภายในอยู่

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกอยู่

หรือพิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุเกิดในกายอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือพิจารณาเห็นทั้งธรรมเป็นเหตุเกิดทั้งธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือว่า ภิกษุนั้นมีสติปรากฏอยู่เฉพาะหน้าว่า ‘กายมีอยู่’ ก็เพียงเพื่ออาศัยเจริญญาณ เจริญสติเท่านั้น ไม่อาศัย (ตัณหาและทิฏฐิ) อยู่ และไม่ยึดมั่นถือมั่นอะไรๆ ในโลก

ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ อย่างนี้แล

๘. ภิกษุเห็นซากศพอันเขาทิ้งไว้ในป่าช้า ซึ่งเป็นท่อนกระดูกกอง อยู่ด้วยกันเกินกว่า ๑ ปี แม้ฉันใด ภิกษุนั้นนำกายนี้เข้าไป เปรียบเทียบให้เห็นว่า ‘ถึงกายนี้ก็มีสภาพอย่างนั้น มีลักษณะอย่างนั้น ไม่ล่วงพ้นความเป็นอย่างนั้นไปได้’ ฉันนั้น

ด้วยวิธีนี้ ภิกษุ...

พิจารณาเห็นกายในกายภายในอยู่

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกอยู่

หรือพิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุเกิดในกายอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือพิจารณาเห็นทั้งธรรมเป็นเหตุเกิดทั้งธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือว่า ภิกษุนั้นมีสติปรากฏอยู่เฉพาะหน้าว่า ‘กายมีอยู่’ ก็เพียงเพื่ออาศัยเจริญญาณ เจริญสติเท่านั้น ไม่อาศัย (ตัณหาและทิฏฐิ)อยู่ และไม่ยึดมั่นถือมั่นอะไรๆ ในโลก

ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ อย่างนี้แล

๙. ภิกษุเห็นซากศพอันเขาทิ้งไว้ในป่าช้า ซึ่งเป็นกระดูกผุป่นเป็นชิ้นเล็กชิ้นน้อย แม้ฉันใด ภิกษุนั้นนำกายนี้เข้าไปเปรียบเทียบให้เห็นว่า ‘ถึงกายนี้ก็มีสภาพอย่างนั้น มีลักษณะอย่างนั้น ไม่ล่วงพ้นความเป็นอย่างนั้นไปได้’ ฉันนั้น

ด้วยวิธีนี้ ภิกษุ...

พิจารณาเห็นกายในกายภายในอยู่

พิจารณาเห็นกายในกายภายนอกอยู่

หรือพิจารณาเห็นกายในกายทั้งภายในทั้งภายนอกอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุเกิดในกายอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือพิจารณาเห็นทั้งธรรมเป็นเหตุเกิดทั้งธรรมเป็นเหตุดับในกายอยู่

หรือว่า ภิกษุนั้นมีสติปรากฏอยู่เฉพาะหน้าว่า ‘กายมีอยู่’ ก็เพียงเพื่ออาศัยเจริญญาณ เจริญสติเท่านั้น ไม่อาศัย (ตัณหาและทิฏฐิ) อยู่ และไม่ยึดมั่นถือมั่นอะไรๆ ในโลก

ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ อย่างนี้แล

กายานุปัสสนา จบ

ทำให้เกิดการรับรู้ทางรสชาติ(ผัสสะ)

เมื่อรับรู้รสชาติแล้วก็เกิดความอร่อย(เวทนา)

ความอร่อยทำให้เกิดความติดใจ(ตัณหา)

ความติดใจทำให้เกิดการปรุงแต่ง(การกินครั้งต่อไป) เรื่อยไป

เวทนานุปัสสนาเป็นการพิจารณาแง่มุมต่างๆของเวทนาซึ่งเราล้วนคุ้นเคย แต่ไม่ฉุกคิดว่าถูกเวทนาหลอกต้มให้ติดกับอยู่ในวังวนที่หยุดไม่ได้

ยกตัวอย่างเรื่อง ความอร่อยของทุเรียนเป็นเวทนาทำให้เราเสพติดทุเรียน แง่มุมอื่นของเวทนาก็ยังมี เช่น ความรู้สึกที่ไม่อร่อยของของกินบางอย่าง ขมเสียจนไม่อยากกินอีก

》ถ้าเราสามารถปรุงแต่งให้เกิดเวทนาหรือไม่ให้เกิดเวทนาที่เราต้องการได้ดั่งใจ ทุกข์ต่างๆคงไม่เกิดขึ้น คงมีแต่ความสุขสมหวัง แต่ข้อเท็จจริงไม่ใช่อย่างนั้น

แท้ที่จริงเวทนาที่เกิดขึ้น ไม่มีใครเป็นเจ้าของ เป็นแค่ความรู้สึกที่เกิดขึ้นลอยๆ เกิดขึ้น ตั้งอยู่แล้วดับไป

ถ้าเราเล่นบทผู้สังเกต เวทนาก็ไม่มีผลอะไรให้เดือดร้อน

แต่หากเราเล่นบทผู้เสวยเวทนาเสียเอง การปรุงแต่งก็เกิดขึ้นต่อไปทันที ผลก็เป็นไปตามปฏิจจสมุปบาทคือ ทุกข์

》 เวทนานุปัสสนาจึงดูจะง่ายกว่ากายานุปัสสนา ความสำเร็จของการปฏิบัติวัดที่ความเร็วของสติ ที่ต้องฝึกบ่อยๆ ก่อนที่ปรุงแต่งครั้งต่อๆไป

< การเจริญสติปัฏฐานสูตร ตอน 2 >

โดย ศิษย์อตุโล

》 เวทนานุปัสสนา (การพิจารณาเวทนา)

ภิกษุพิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาทั้งหลายอยู่ อย่างไร

คือ ภิกษุในธรรมวินัยนี้

เมื่อเสวยสุขเวทนา ก็รู้ชัดว่า ‘เราเสวยสุขเวทนา’

เมื่อเสวยทุกขเวทนา ก็รู้ชัดว่า ‘เราเสวยทุกขเวทนา’

เมื่อเสวยอทุกขมสุขเวทนาที่มีอามิส ก็รู้ชัดว่า ‘เราเสวยอทุกขมสุขเวทนาที่ มีอามิส’

เมื่อเสวยอทุกขมสุขเวทนาที่ไม่มีอามิส ก็รู้ชัดว่า ‘เราเสวยอทุกขมสุขเวทนา ที่ไม่มีอามิส’

ด้วยวิธีนี้ ภิกษุ...

พิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาทั้งหลายภายในอยู่

พิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาทั้งหลายภายนอกอยู่ หรือ

พิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาทั้งหลายทั้งภายในทั้งภายนอกอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุเกิดในเวทนาทั้งหลายอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุดับในเวทนาทั้งหลายอยู่ หรือ

พิจารณาเห็นทั้งธรรมเป็นเหตุเกิด ทั้งธรรมเป็นเหตุดับในเวทนาทั้งหลายอยู่

*เวทนาทั้งหลายภายใน หมายถึงสุขเวทนาเป็นต้นของตน

*เวทนาทั้งหลายภายนอก หมายถึงสุขเวทนาเป็นต้นของผู้อื่น

หรือว่า ภิกษุนั้นมีสติปรากฏอยู่เฉพาะหน้าว่า ‘เวทนามีอยู่’ ก็เพียงเพื่ออาศัยเจริญญาณ เจริญสติเท่านั้น ไม่อาศัย (ตัณหาและทิฏฐิ) อยู่ และไม่ยึดมั่นถือมั่นอะไรๆ ในโลก

ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาทั้งหลายอยู่ อย่างนี้แล

เวทนานุปัสสนา จบ

< การเจริญสติปัฏฐานสูตร ตอน 3 >

โดย ศิษย์อตุโล

》 จิตตานุปัสสนา (การพิจารณาจิต)

ภิกษุพิจารณาเห็นจิตในจิตอยู่ อย่างไร

คือ ภิกษุในธรรมวินัยนี้

จิตมีราคะ ก็รู้ชัดว่า ‘จิตมีราคะ’

จิตปราศจากราคะ ก็รู้ชัดว่า ‘จิตปราศจากราคะ’

จิตมีโทสะ ก็รู้ชัดว่า ‘จิตมีโทสะ’

จิตปราศจากโทสะ ก็รู้ชัดว่า ‘จิตปราศจากโทสะ’

จิตมีโมหะ ก็รู้ชัดว่า ‘จิตมีโมหะ’

จิตปราศจากโมหะ ก็รู้ชัดว่า ‘จิตปราศจากโมหะ’

จิตหดหู่ ก็รู้ชัดว่า ‘จิตหดหู่’

จิตฟุ้งซ่าน ก็รู้ชัดว่า ‘จิตฟุ้งซ่าน’

จิตเป็นมหัคคตะ ก็รู้ชัดว่า ‘จิตเป็นมหัคคตะ’

จิตไม่เป็นมหัคคตะ ก็รู้ชัดว่า ‘จิตไม่เป็นมหัคคตะ’

จิตมีจิตอื่นยิ่งกว่า ก็รู้ชัดว่า ‘จิตมีจิตอื่นยิ่งกว่า’

จิตไม่มีจิตอื่นยิ่งกว่า ก็รู้ชัดว่า ‘จิตไม่มีจิตอื่นยิ่งกว่า’

จิตเป็นสมาธิ ก็รู้ชัดว่า ‘จิตเป็นสมาธิ’

จิตไม่เป็นสมาธิ ก็รู้ชัดว่า ‘จิตไม่เป็นสมาธิ’

จิตหลุดพ้นแล้ว ก็รู้ชัดว่า ‘จิตหลุดพ้นแล้ว’

จิตไม่หลุดพ้น ก็รู้ชัดว่า ‘จิตไม่หลุดพ้น’

ด้วยวิธีนี้ ภิกษุ...

พิจารณาเห็นจิตในจิตภายในอยู่

พิจารณาเห็นจิตในจิตภายนอกอยู่

หรือพิจารณาเห็นจิตในจิตทั้งภายในทั้งภายนอกอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุเกิดในจิตอยู่

พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุดับในจิตอยู่

หรือพิจารณาเห็นทั้งธรรมเป็นเหตุเกิด ทั้งธรรมเป็นเหตุดับในจิตอยู่

หรือว่า ภิกษุนั้นมีสติปรากฏอยู่เฉพาะหน้าว่า ‘จิตมีอยู่’ ก็เพียงเพื่ออาศัยเจริญญาณ เจริญสติเท่านั้น ไม่อาศัย (ตัณหาแลทิฏฐิ) อยู่ และไม่ยึดมั่นถือมั่น อะไรๆ ในโลก

ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุพิจารณาเห็นจิตในจิตอยู่อย่างนี้แล

จิตตานุปัสสนา จบ