การทำกรรมฐาน

< สมถกรรมฐาน​ >

#ความรู้ทั่วไปเกี่ยวกับสมถกรรมฐาน

– กรรมฐาน หมายถึง ที่ตั้งแห่งการงาน หมายเอาอุบายทางใจ มี 2 ประการ คือ

1) สมถกรรมฐาน (เป็นอุบายสงบใจ) และ

2) วิปัสสนากรรมฐาน (เป็นอุบายเรื่องปัญญา)

– สมถกรรมฐาน หมายถึง ที่ตั้งของการเพ่งเพื่อให้จิตเกิดความสงบ

– คุณลักษณะของสมาธิ มี 4 ประการ คือ

o มีความไม่ฟุ้งซ่าน​ เป็นลักษณะ

o มีการกำจัดความฟุ้งซ่าน​ เป็นกิจ

o มีความไม่หวั่นไหว​ เป็นเครื่องปรากฏ(ผล)​

o มีความสุข​ เป็นเหตุใกล้

– สมาธิเป็นกรรมวิธีที่ใช้กำจัดกิเลสอย่างกลาง คือ นิวรณ์ 5 เพราะขณะที่เข้าสมาธิจนเข้าถึงความสงบ (ฌาน) นั้นย่อมประกอบด้วยองค์ฌาน 5 ซึ่งเป็นคู่ปรับของนิวรณ์ 5 ได้แก่

o วิตก หมายถึง การยกจิตขึ้นสู่อารมณ์กรรมฐาน เป็นคู่ปรับของถีนะมิทธะ

o วิจาร หมายถึง การประคองจิตไว้ให้อยู่ในอารมณ์กรรมฐาน เป็นคู่ปรับของวิจิกิจฉา

o ปีติ หมายถึง ความอิ่มเอิบใจ เป็นผลที่เกิดจากความสงบของจิต เป็นคู่ปรับของพยาปาทะ

o สุข หมายถึง ความสบายกายและใจ เป็นคู่ปรับของอุทธัจจะกุกกุจจะ

o เอกัคคตา หมายถึง การที่จิตมีอารมณ์เป็นหนึ่ง ซึ่งเป็นองค์ฌานที่เป็นตัวอัปปนาสมาธิโดยตรง เป็นคู่ปรับของกามราคะ

#หลักการปฏิบัติสมถกรรมฐาน

– การปฏิบัติสมถกรรมฐานมีหลักสำคัญ 4 ประการ ได้แก่

1) อารมณ์ของสมถกรรมฐาน 40 อย่าง

2) กรรมฐานที่เหมาะกับจริตและอุปนิสัย

3) ประเภทของสมาธิ

4) ขั้นตอนของการปฏิบัติสมถกรรมฐาน

– อารมณ์ของสมถกรรมฐาน มีถึง 7 หมวด 40 อย่าง ดังนี้

o กสิณ 10 เป็นกรรมฐานว่าด้วยสิ่งทั้งปวง 10 ประการ คือ ดิน น้ำ ไฟ ลม สีเขียว สีแดง สีเหลือง สีขาว แสงสว่าง และช่องว่าง (อากาศ)

o อสุภ 10 กรรมฐานว่าด้วยความไม่งาม หมายถึง ซากศพที่มีลักษณะต่าง ๆ 10 ประการ

o อนุสติ 10 กรรมฐานว่าด้วยการระลึกถึง พุทธานุสติ (ระลึกถึงคุณของพระพุทธเจ้า) ธัมมานุสติ (ระลึกถึงคุณขอวพระธรรม) สังฆานุสติ (ระลึกถึงคุณของพระสงฆ์) สีลานุสติ (ระลึกถึงศีล) จาคานุสติ (ระลึกถึงการบริจาคของตน) เทวตานุสติ (ระลึกถึงธรรมที่ทำให้เป็นเทวดา) มรณานุสติ (ระลึกถึงความตาย) กายคตานุสติ (ระลึกถึงร่างกายให้เห็นเป็นของไม่งาม เป็นปฏิกูล) อานาปานสติ (การกำหนดลมหายใจ) อุปสมานุสติ (ระลึกถึงพระนิพพาน)

o อัปมัญญา 4 กรรมฐานว่าด้วยแผ่เมตตาจิตไปไม่มีประมาณ เป็นการระลึกถึงธรรม 4 ประการ คือ เมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา

o อาหาเรปฏิกูลสัญญา การกำหนดพิจารณาอาหารให้เห็นว่าน่าเกลียด เป็นปฏิกูล

o จตุธาตุวัฏฐานะ พิจารณาร่างกายให้เห็นเป็นพียงธาตุ 4

o อรูป 4 ว่าด้วยอรูปกรรมฐาน

– ต้องรู้จักเลือกกรรมฐานที่เหมาะกับจริต

o ราคะจริต คือ ลักษณะนิสัยหนักไปทางรักสวยรักงาม ควรเจริญอสุภะ 10 และกายคตาสติ

o โทสะจริต คือ ลักษณะนิสัยหนักไปทางโกรธง่าย ใจร้อน ควรเจริญอัปมัญญา 4 และ กสิณ 4 (สีน้ำเงิน เหลือง แดง ขาว อย่างใดอย่างหนึ่ง)

o โมหะจริต คือ ลักษณะนิสัยหนักไปทางหลงลืม เซื่องซึม วิตกจริต และฟุ้งซ่าน ควรเจริญอานาปานสติ

o สัทธาจริต คือ ลักษณะนิสัยหนักไปทางศรัทธา ซาบซึ้ง ควรเจริญพุทธานุสสติ ธัมมานุสสติ สังฆานุสสติ จาคานุสสติ และเทวตานุสสติ

o พุทธจริต คือ ลักษณะนิสัยหนักไปในทางปัญญา มีความคล่องแคล่ว ชอบคิดพิจารณาหาเหตุผล ควรเจริญ มรณานุสสติ อุปสมานุสติ อาหาเรปฏิกูลสัญญา และ จตุธาตุวัฏฐานะ

o ส่วนที่เหลืออีก 10 คือ อรูป 4 กับกสิณที่เหลือ คือ ดิน น้ำ ไฟ ลม อากาศ แสงสว่าง เหมาะแก่ทุกจริต

– ประเภทของสมาธิ

o ขณิกสมาธิ คือ สมาธิเป็นขณะ ๆ มั่นคงเป็นขณะ เพ่งอารมณ์เดียว มีเอกัคคตาทำหน้าที่รู้เฉพาะอารมณ์เดียวที่เกิดขึ้นทุกขณะ

o อุปจารสมาธิ คือ สมาธิเกือบ ๆ จะแนบนาน ใกล้ความเป็นฌานเข้าไปอีก

o อัปปนาสมาธิ คือ สมาธิแนบแน่น เรียกว่า เป็นสมาธิในขั้นฌาน คือเป็นสมาธิที่มั่นคง แน่วแน่ ข้ามโคตรกามเป็นฌานแล้ว หมายถึง หมดความรู้สึกทางกามารมณ์ 6

– ขั้นตอนของการปฏิบัติสมถกรรมฐาน

o สมาทานศีล

o ระลึกถึงคุณพระรัตนตรัย

o แผ่เมตตา

o ตัดกังวล

o กำหนดเวลาในการฝึก

o ลงมือฝึก

#ผลที่ได้จากการปฏิบัติสมถกรรมฐาน

– ผลที่ได้จากการปฏิบัติสมถกรรมฐาน จำแนกเป็น 2 ประเภท ตามอำนาจสมาธิ คือ

o ผลเบื้องต้น คือ จิตใจสงบ มีสติคอยกำกับให้รู้สึกตัวอยู่เสมอ มีความตั้งมั่นในการงานได้เพิ่มขึ้น มีผลดีต่อสุขภาพร่างกาย มีความสุขใจ ทำให้อยู่ในสังคมอย่างปกติสุข มีจิตใจที่เข้มแข็งหนักแน่น

o ผลเบื้องสูง คือ สามารถกำจัดสิ่งที่รบกวนจิตใจ ฌานสมาบัติ (จิตที่เข้าอยู่ในฌานได้นาน) อภิญญา (อำนาจพิเศษทางจิต) เป็นพื้นฐานโดยตรงที่จะก้าวไปสู่การเจริญวิปัสสนากรรมฐาน

– ลำดับอำนาจของสมาธิ

o การเกิดนิมิต 3 ประการ คือ

 บริกรรมนิมิต เป็นนิมิตที่ผู้ปฏิบัติสร้างขึ้น กรรมฐาน 40 อย่างใดอย่างหนึ่ง

 อุคคหนิมิต เป็นนิมิตที่เกิดต่อจากบริกรรมนิมิต เป็นนิมิตติดตา คือ กรรมฐานที่ปรากฏเด่นชัดทั้งลืมตาและหลับตา

 ปฏิภาคนิมิต เป็นนิมิตที่ชัดเจนมาก สามารถขยายเล็กหรือใหญ่ได้ ผู้ที่จะได้ฌานจะต้องปฏิบัติจนถึงปฏิภาคนิมิตจึงจะผ่านเข้าสู่อัปปนาสมาธิได้

o การเกิดฌาน ผู้ใดที่ปฏิบัติถึงขั้นอัปปนาสมาธิเท่ากับขณะนั้นมีองค์ฌาน 5 เกิดขึ้นสมบูรณ์ องค์ฌานทั้ง 5 นี้ เป็นธรรมที่ทำหน้าที่ข่มนิวรณ์ 5

 รูปฌาน (ปฐมฌาน ทุติยฌาน ตติยฌาน จตุตถฌาน ปัญจมฌาน) ปฐมฌาน มีองค์ฌานครบ 5 คือ วิตก วิจาร ปีติ สุข และเอกัคคตา และจะละออกไปขั้นละ 1 อย่าง ตามลำดับ

 การเข้าฌานสมาบัติ ผู้ที่จะเข้าฌานสมาบัติได้ต้องเป็นผุ้ที่มีวสี 5 (วสี หมายถึง ความคล่องแคล่วในการเข้าฌาน)

o การเกิดอภิญญา ผู้ที่ได้ปัญจมฌานอันเป็นฌานชั้นสูง ที่เรียกกันว่า อภิญญา หมายถึง จิตที่มีอำนาจในการรู้อารมณ์ 6 เป็นพิเศษ เป็นอำนาจของสมาธิที่มีกำลังแก่กล้า

San Nirvana