สติ สมาธิ ปัญญา

สมาธิเพื่อวิปัสสนา

หลวงพ่อปราโมทย์ : สมาธิยังมีอีกชนิดหนึ่ง สมาธิที่ใช้ในการเจริญปัญญา สมาธิชนิดนี้ไม่ใช่อารัมณูปนิชฌาน แต่เรียกว่า “ลักขณูปนิชฌาน” ลักขณูคือเห็นลักขณะ คำว่าลักขณะนี้คนไทยเรียกว่า “ลักษณะ” ลักขณะเป็นภาษาบาลี แต่คนไทยยืมศัพท์นี้มาใช้นะ ยืมภาษาสันสกฤตมาใช้ เรียกว่า “ลักษณะ” เคยได้ยินคำว่า “ไตรลักษณ์” มั้ย “ไตรลักษณะ” นะ ถ้าเป็นภาษาบาลีก็จะเป็น “ลักขณะ” กอไก่แล้วก็ต่อด้วยขอไข่

สมาธิที่เห็นไตรลักษณ์ ลักษณะของสมาธิชนิดนี้นะ จิตใจเป็นคนดู เป็นสภาวะที่เรียกว่า “ความตั้งมั่น” พวกเราไปเปิดพจนานุกรมดูให้ดีนะ สมาธิไม่ได้แปลว่าสงบ เนี่ยพวกมักง่ายแปลเอาเองว่าสมาธิแปลว่าสงบ ในพจนานุกรมทั้งหลาย ไปดูนะ คำว่า “สมาธิ” จริงๆแล้วแปลว่าความตั้งมั่นของจิต

ความตั้งมั่นของจิตหมายถึงอะไร หมายถึงจิตไม่แส่ส่ายไหลเพลินไปทาง ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ตั้งมั่นอยู่ที่ตัวเอง ไม่ใช่ไปตั้งอยู่ที่ตัวอารมณ์ ถ้าจิตของเราไหลไปตั้งนิ่งอยู่ที่ตัวอารมณ์ เรียกว่า “อารัมณูปนิชฌาน” เพ่งอยู่ในอารมณ์อันเดียว ใช้ทำสมถกรรมฐาน ถ้าจิตตั้งมั่นอยู่กับจิต ไม่ใช่ไปตั้งอยู่ที่อารมณ์นะ ตั้งอยู่กับความรู้สึกตัว รู้สึกกาย รู้สึกใจ ของตัวเอง ใจของเราจะมีความรู้สึกว่า มันเหมือนเป็นคนดูคนหนึ่ง

ร่างกายเดินอยู่ มีใจที่ตั้งมั่นเป็นแค่คนดู เห็นร่างกายเดินใจเป็นคนดู เห็นความสุขความทุกข์เกิดขึ้นในร่างกาย ใจเป็นคนดู เห็นความสุขความทุกข์ความเฉยๆเกิดขึ้นในจิตใจ ใจเป็นคนดู เห็นกิเลสเกิดขึ้นในใจ ใจเป็นคนดู ใจมันจะตั้งมั่นขึ้นมาเป็นแค่คนดู ตัวนี้แหละเอาไว้ทำวิปัสสนากรรมฐาน

งานวิปัสสนากรรมฐานคืองานวิจัยภาคสนามล่ะ ตัว Object ที่เราจะเรียน ในการวิจัยภาคสนาม ก็คือรูปธรรมและนามธรรมที่ประกอบกันขึ้นมาเป็นตัวเรา เราจะเรียนเพื่อให้เห็นความจริงของรูปธรรมและนามธรรมที่ประกอบขึ้นเป็นตัวเรา ความจริงของรูปธรรมและนามธรรมอันนี้ ก็คือ “ไตรลักษณ์” นั่นเอง ร่างกายนี้ไม่เที่ยง ร่างกายนี้เป็นทุกข์ ร่างกายนี้เป็นอนัตตา

หลวงพ่อปราโมทย์ ปาโมชฺโช

บททดสอบ...บารมี ในยามตื่นตัวกลัวภัย

คนที่จิตใจสูง...ปัญญาบารมีมาก

จะป็นผู้เตือนภัย ประกอบด้วยสติปัญญาอุเบกขา...

คนที่จิตใจเมตตาสูง...

จะเป็นผู้เกื้อกูล พร้อมให้กำลังใจ...

คนที่มีทานบารมีสูง

จะเป็นผู้เสียสละ ทุ่มเทกำลังกายแลทรัพย์วัตถุ

คนที่มีศีลสูง...

จะเป็นผู้นิ่งสงบ ไม่เบียดเบียนตนและผู้อื่น

คนที่ภาวนามาสูง...

จะเป็นผู้ส่งกระแสจิต ให้สรรพชีวิตพ้นทุกข์ในยามยาก

คนที่ขันติธรรมสูง...

จะเป็นผู้อดทน ต่อสิ่งปฎิปักษ์ความคิดร้ายทั่วไป

คนที่มีวิริยะบารมีสูง

จะเป็นผู้คุมใจ ให้ไม่ตกต่ำหดหู่เศร้าหมองจมลง

คนที่มีสัจจะสูง...

จะเป็นผู้เปิดเผยความดี ความจริงในทุกๆด้าน สันติทุกกรณี

คนที่อธิษฐานบารมีมาสูงมาก

จะเป็นผู้แสดงอตีตังสญาณ อดีตที่ตั้งใจเอาไว้กำจัดทุกข์ภัย

คนที่มีอุเบกขาธรรมบารมี...

จะเป็นผู้ทดสอบจิตใจแห่งความมั่นคง ในสิ่งยินร้ายนานาประการ

//.. สมาธิก้อนหิน..//

ก้อนหิน ภูผา ภูเขา ท่อนไม้ วัตถุ ล้วนนั่งเงียบๆ..เพราะไม่มีจิตวิญญาณ จึงไม่รู้อะไร

การนั่งเงียบๆ โดยไม่รู้อะไร ไม่รู้ไตรลักษณ์ ไม่รู้การเกิด-ดับ ไม่รู้อริยสัจ๔ ไม่รู้ทุกข์ ไม่รู้หนทางดับทุกข์

การนั่งเช่นนั้น จึงไม่ผิดอะไรกับก้อนหิน ท่อนไม้ที่ตายแล้วเพราะวัตถุเหล่านี้ก็นั่งเงียบๆ เหมือนกัน

การนั่ง ที่มีสติ ระลึก รู้ตัวตื่นตัว และรู้เท่าทันกิเลส ที่ผ่านเข้ามาทุกวินาที และไม่ไหลตามกิเลส

และยังกำหราบกิเลสเหล่านั้นลงไปได้ สมาธิเช่นนี้ จึงเป็นหนทางแห่งการพ้นทุกข์โดยแท้

มโนธาตุ โพธิญาณ

รักใคร เราก็รู้ โกรธเกลียดใคร เราก็รู้

แต่ที่ไม่รู้คือความรัก ความโกรธเกลียด

เป็นสิ่งที่ถูกรู้ ไม่ใช่เรา มีความแปรปรวน

ไม่คงทน บังคับไม่ได้จริง

ให้สังเกตให้ดี ถ้ารู้เข้าใจบ้างแล้ว

ทั้งรัก ทั้งโกรธ จะมีน้ำหนัก

ในจิตใจน้อยลงเรื่อยๆ

ยิ่งไม่ต้องพูดถึงความเกลียดเลย

จะมีผลพวงคือความทุกข์ในใจนั้น

ก็ลดน้อยลงด้วย ใจจะเป็นอิสระมากขึ้นๆ

...ไร้การเกาะเกี่ยวผูกพัน

เหลือก็เพียง เมตตาและปัญญา

พระเจษฎา คุตฺตจิตฺโต

กิเลสมาร หมายถึงจิตใจที่เรายังเลิกละ

ปลดปล่อย กิเลส ราคะ ตัณหาไม่ได้

ราคะ ตัณหานั่นแหละคือตัวมาร

ที่คอยหลอกลวงอยู่ในใจนั้น

ถ้าผู้ใดใจไม่มั่นคง ก็หลงใหลไป

ตามการหลอกลวงของมารกิเลส

ไม่ยอมละ ไม่ยอมเลิก ไม่ยอมปล่อยวาง

กิเลสก็ติดอยู่ในตัว ติดอยู่ในกาย ในวาจา ในจิตในใจ

คือ ใจเราไปติดกิเลส ไม่ใช่กิเลสมาติดอยู่ในใจของเรา

จิตใจของเราไม่ภาวนาละกิเลส แต่ภาวนาเอากิเลส

กิเลสก็มาอยู่ในกาย ในวาจา ในจิตในใจของเราเต็มไปหมด

___________________________

หลวงปู่สิม พุทธาจาโร

< สติ จิต กาย >

สติ ความรู้ที่ตั้งมั่น ตั้งมั่นในการกระทำในสิ่งนั้นๆ เช่นมีสติตั้งมั่นในการขับรถจากกรุงเทพฯ มาที่หนองคาย จิตใจตั้งมั่นอยู่กับการขับรถบนถนน พอมาถึงบ้านตัวเองก็ขับเลยบ้านไปเสียอย่างนั้น พอรู้ตัวเข้าถึงรู้ว่าขับเลยหน้าบ้านมาแล้ว

สติสัมปชัญญะ คือมีสติรู้ตัวทั่วพร้อมอยู่กับปัจจุบัน อย่างนี้ไม่ขับรถเลยหน้าบ้านตัวเองแน่นอน

จิต ผู้รู้ เมื่อมีกิเลส ก็จะเป็นผู้คิดผู้ปรุงแต่งไปตามกิเลสนั้นๆด้วย กิเลสที่คอบงำสัตว์โลกให้วนเวียนอยู่ในวัฏสงสาร คือสังโยชน์ ๑๐ เป็นเจตสิก หรือกิเลสตามนอน อยู่กับจิต เกิดกับจิต อาศัยจิตเกิด ถ้าไม่มีจิตก็เกิดไม่ได้ เดินทางไปพร้อมๆกับจิตจึงเรียกว่า กิเลสตามนอน

กาย คือร่างกาย เป็นสัจธรรมอันหนึ่ง ไม่มีกิเลส และไม่ใช่กิเลส เป็นอนัตตา ไม่รู้ความหมายในตัวของมันเอง

》สัจธรรมของชีวิต

๑. จิตสั่งกายทำงาน จิตเป็นนาย กายเป็นบ่าว เมื่อจิตคือสฬายตนะภายใน คือผู้รู้(จิตที่มีเจตสิก)ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ไปกระทบ(ผัสสะ)สฬายตนะภายนอก เช่น รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ และธรรมารมณ์ ก็จะเกิดการรับรู้ของจิตขึ้นเจตสิกที่มาพร้อมๆกับจิตก็จะเริ่มทำงานทันทีขณะที่ผัสสะ มีการปรุงแต่ง ปรุงแต่งได้ ๒ ทาง คือ

▪ปรุงแต่งทางจิต จิตจะเกิดความคิดปรุงแต่ไปในอดีต หรือไม่ก็คิดปรุงแต่งไปในอนาคต ฟุ้งซ่านไป เรียกอาการเหล่านี้ว่าจิตสังขาร การปรุงแต่งของจิต

▪ปรุงแต่งทางร่างกาย เช่น มีการแสดงออกของกาย คอหมุน คอเอียง เงยหน้า หงายหลัง ศรีษะก้มลงเลื้อยไปเหมือนงู ง่วงนอนอ่อนเพลียมืดตื้อเล่านี้ สิ่งเหล่านี้เราเรียกว่าการปรุงแต่งของสังขารร่างกาย

ในขนะเราทำความเพียรนั่งสมาธิ จิตเราปรุงแต่งไปในทางใด ปรุงแต่งทางจิต หรือปรุงแต่งทางกาย เราควรจะรับทราบจริตของเรา

๒. สติสัมปัชญญะมีหน้าที่ดูและควบคุมจิต ให้ทำงานที่ถูกต้อง เมื่อจิตฟุ้งซ่านอาจจะทางจิตหรือทางกาย สติสัมปชัญญะต้องไปสกัดกันจิตไม่ให้ฟุ้งซ่านทันที ว่าความฟุ้งซ่านเหล่านี้เป็นเพียงจิตสังขารหรือกายสังขารเท่านั้น เกิดขึ้นแล้วดับไป ไม่เที่ยง ยึดมั่นก็เป็นทุกข์ ปล่อยวางไป เป็นธรรมดาของสังขารทั้งหลาย

สติสัมปชัญญะต้องเท่าทันจิตและเจตสิก เพราะเจตสิกเคลื่อนที่ตามนอน สติสัปชัญญะของเราก็จะต้องเคลื่อนที่ตามนอนเหมือนกันถึงจะเท่าทันกัน เช่น ตาไปกระทบรถยนต์ชนกันหน้าบ้าน เจตสิกจะทำงานปรุงแต่งทันทีเลยว่า ตายกี่คน บาดเจ็บกี่คน ตื่นเต้น ตกใจ ถ้าเราฝึกสติสัมปชัญญะตามนอนได้ เมื่อเจตสิกเริ่มจะปรุงแต่ง สติสัมปชัญญะรู้ตัวทั่วพร้อมทันทีว่า มันเป็นเรื่องธรรมดาของโลก ไม่เที่ยง เท่านี้ก็หยุดการปรุงแต่ง ทุกข์ของเราก็จะไม่เกิด

ดังนั้นการฝึกสติสัมปชัญญะให้ตามนอนได้ ต้องฝึกให้เป็นนิสัยเคยชิน จนเป็นอัตโนมัติ เช่นการฝึกสติให้เกิดสมาธิของเราต้องฝึกทุกวัน อย่าเว้นวัน เมื่อไม่เว้นวัน สติก็เกิดความเคยชินเป็นนิสัยตามนอนไปเอง สติสัมปชัญญาก็จะตามนอน ไปพร้อมๆกับจิต และเจตสิก สติสัมปชัญญะตัดเจตสิกไม่ให้ปรุงแต่งก็เหลือแต่จิตคือผู้รู้ รู้เฉยๆ จึงเป็นการรู้ที่ไม่มีกิเลส สติสัมปชัญญะจึงเป็นตัวบังคับบัญชาจิตที่มีเจตสิกไม่ให้สั่งกาย(กายสังขาร)หรือจิต(เจตสิก) จิตสังขาร ทำงาน

......ขออวยพร......

บรรยายธรรมโดย คุณตานิพนธ์ ทอดทอง