พุทธทาสภิกขุ 2

"จิต"นั่นเอง ! ที่กำลังถูกอะไรห่อหุ้ม ทำให้เกิดทุกข์ทรมาน

"จงเพ่งกำลังความคิดทั้งหมด ตรงไปยังความหลุดพ้นของจิต ซึ่งกำลังถูกทรมานอยู่ด้วยการหุ้มห่อ..ไม่ต้องเป็นห่วงเรื่องว่าจะไม่มี"ตัวเรา" คือนึกว่ายอมขาดทุน ยอมเสียสละ ไม่ต้องมี"ตัวเรา"สำหรับจะเอานั่น เอานี่ ได้รับสิ่งนั้นสิ่งนี้ โดยตัดใจเสียว่า"ตัวตน"เท่าที่มีอยู่จริงๆในเวลานี้ ก็ทนไม่ไหวแล้ว. เพียงเท่านี้ก็เหลือที่จะแบกจะทนทานได้แล้ว.

จงค้นจนกว่าจะพบความจริงที่ว่า เมื่อดูกันเข้าจริงๆก็เห็นมีแต่ "จิต".นั่นเอง ที่กำลังถูกอะไรห่อหุ้ม ทำให้เกิดทุกข์ทรมานขึ้น.

ถ้าเอาสิ่งที่ครอบงำจิตออกไปเสียได้ มันก็จะเป็นอิสระเอง ภาวะของความทุกข์ก็ไม่มีที่จิตอีกต่อไป. ไม่ต้องมี"ตัวเรา"อะไรที่ไหนเลย ความพ้นทุกข์อย่างเด็ดขาดก็มีได้โดยสมบูรณ์."

พุทธทาสภิกขุ

ทึ่มา : ปาฐกถาธรรม "ภูเขาแห่งวิถีพุทธธรรม" เมื่อวันที่ ๕ มิถุนายน ๒๔๙๑ ที่ "พุทธสมาคมแห่งประเทศไทย"

ภารา หเว ปญฺจกฺขนฺธา

ขันธ์ทั้งห้าเป็นของหนักเน้อ

ภารหาโร จ ปุคฺคโล

บุคคลแหละ เป็นผู้แบกของหนักพาไป

ภาราทานํ ทุกฺขํ โลเก

การแบกถือของหนัก เป็นความทุกข์ในโลก

ภารนิกฺเขปนํ สุขํ

การสลัดทิ้งของหนักลงเสียเป็นความสุข

ภารสุตฺตคาถา

## ท. ส. ปญฺญาวุฑฺโฒ ## รวบรวม.

การควบคุม "ปฏิจจสมุปบาท"

"พูดอย่างวิชาหรืออย่างปรัชญามันก็พูดอย่างหนึ่ง พอถึงปฏิบัติมันก็กลายเป็นอีกอย่างหนึ่ง คำพูดไม่เหมือนกัน จะยกตัวอย่างเรื่องปฏิจจสมุปบาทที่ยืดยาว ที่เราสวดกันยาวๆนั่นนะ อวิชชาเกิดสังขาร สังขารเกิดวิญญาณ วิญญาณตลอดสายนั้นน่ะ มันเป็นรูปแบบของปรัชญา ให้รู้ว่าอย่างนั้นเป็นปรัชญาที่มีเหตุผล ที่พอจะเห็นแจ้งได้ พอที่จะทำให้มันเป็นวิทยาศาสตร์ขึ้นมาได้...

ทีนี้พอมาถึงคราวปฏิบัติ มันมีเพียงแต่ว่า มีสติในเมื่อตากระทบรูป หูกระทบเสียง จมูกกระทบกลิ่น พูดสั้นๆก็ว่ามีสติเมื่ออายตนะทำงาน สั้นๆเท่านี้ มีแค่นี้ก็พอ

ปฏิจจสมุปบาทสำหรับรู้ยาวเฟื้อย พอปฏิจจสมุปบาทสำหรับปฏิบัติ คือมีสติเมื่ออายตนะทำงาน ก็คือควบคุมได้ที่ผัสสะ เป็นผัสสะแห่งวิชชาไว้เสมอ ก็คือปฏิบัติปฏิจจสมุปบาทสำเร็จประโยชน์ทั้งสาย ทุกข์ไม่เกิด มีสติเมื่ออายตนะทั้ง ๖ ทำงาน นั่นแหละคือปฏิบัติ เรียกว่าปฏิบัติปฏิจจสมุปบาท

ตัวปฏิจจสมุปบาทตั้งสิบสองอาการ สิบเอ็ดอาการนั่นน่ะ ยาวเฟื้อย และก็มีเรื่องมาก แล้วก็มันเป็นเรื่องของธรรมชาติที่จะเป็นไปอย่างนั้นตามธรรมชาติ เมื่อเราจะควบคุมมัน เรื่องเหลือนิดเดียว ให้มีสติเมื่ออายตนะทั้ง ๖ ทำหน้าที่เท่านั้นแหละ ก็ควบคุมปฏิจจสมุปบาททั้งหมดได้"

#พุทธทาสภิกขุ

"การเห็นแจ้ง" หรือ "การรู้แจ้ง" หรือ "การเห็นธรรม" จะต้องขนาดไหน? อย่างไร?

"การคำนึงคำนวณตามหลักแห่งเหตุผลนั้น ไม่ใช่ "การเห็นแจ้ง" อย่างที่เรียกว่า "เห็นธรรม" การคำนวณตามเหตุผลนั้นต้องอาศัยอยู่กับเหตุผล เมื่อเหตุผลเปลี่ยนแปลง เพราะความไม่เที่ยง เป็นต้น สิ่งนั้นก็พลอยเลือนไปด้วย เลือนไปตามเหตุผล หรือโยกเยกไปตามอำนาจแห่งเหตุผล

"การเห็นธรรม" จึงไม่อาจจะเห็นได้ด้วยการคำนวณตามเหตุผล แต่ต้องเห็นแจ้งด้วยความรู้สึกในใจแท้จริง คือ เห็นด้วยใจจริงๆ

ขอยกตัวอย่าง เช่น บุคคลที่พิจารณาเห็นสิ่งใดสิ่งหนึ่งที่ทำความเจ็บปวดให้แก่ตนผู้เข้าไปหลงรักอย่างสาสมกันแล้ว ดังนี้ เป็นต้น นี้เห็นได้ว่า เป็นการเห็นที่ไม่ต้องอาศัยเหตุผล แต่อาศัยการที่ได้กระทบกันจริงๆ และได้เกิดผลเป็นความรู้สึกแก่จิตใจขึ้นมาจริงๆ จนเกิดความเบื่อหน่าย คลายกำหนัด ความสลดสังเวช ขึ้นมาจริงๆ อย่างนี้จึงเรียกว่า "เห็นธรรม" หรือ "เห็นแจ้ง"

การเห็น อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา หมายถึงการเห็นโดยวิธีนี้"

พุทธทาสภิกขุ

ที่มา : ธรรมบรรยาย หัวข้อเรื่อง "ไตรลักษณ์" เมื่อ ๔ พฤษภาคม ๒๔๙๙ ณ ห้องบรรยายของเนติบัณฑิตยสภา

------------------------------

ความรู้ ความเข้าใจ “ความรู้แจ้ง” หรือ “ความเห็นแจ้ง” ในธรรม หมายถึงอย่างไร?

"สิ่งที่เรียกว่า "ความรู้" "ความเข้าใจ" และ "ความเห็นแจ้ง" ทั้ง ๓ อย่างนี้ ไม่ใช่เป็นของอย่างเดียวกัน

อย่างแรก อาศัยการได้ยินได้ฟังก็พอแล้ว อาศัยความจำได้เป็นส่วนใหญ่

ส่วนอย่างที่ ๒ ต้องอาศัยการทบทวนด้วยเหตุผล หรือการใช้เหตุผลขจัดปัญหาต่างๆที่เกิดขึ้นให้หมดเสียก่อน

ส่วนอย่างหลังนั้น หมายถึงความรู้สึกอีกชนิดหนึ่ง ซึ่งเกิดมาจากการที่ได้ผ่านสิ่งเหล่านั้นมาแล้วจริงๆ มีความรู้แจ้งในสิ่งเหล่านี้ด้วยใจของตนเอง ซึ่งยิ่งไปกว่าลำพังความรู้ หรือเพียงแต่ความเข้าใจไปตามเหตุผล อย่างที่กล่าวแล้วนั้น.

เมื่อผู้ศึกษาได้ทราบถึงความตื้นลึกของการจำแนกธรรม ว่ามีอยู่เป็นชั้นๆ ดังนี้แล้ว ก็ควรพยายามอย่างยิ่งที่จะให้การศึกษาของตนดำเนินไปจนถึงขั้นสุดท้าย โดยการ"เพ่งพิจารณาอรรถะแห่งธรรมะ"นั้นๆให้ลึกเข้าไป จนเกินระดับแห่ง"ความรู้"และ"ความเข้าใจ" คือให้ถึงระดับแห่ง "ความเห็นแจ้ง" ให้จนได้.

ความสำเร็จประโยชน์อันแท้จริงของธรรมะนั้น ย่อมขึ้นอยู่ในขั้นที่มีการเห็นแจ้งเท่านั้น ส่วนที่เราจะได้รับๆกันอยู่นั้น เป็นเพียงความรู้ ความเข้าใจ เท่านั้น จึงสำเร็จประโยชน์แต่เพียงในแง่ของ"ปริยัติ" คือ ได้แต่ พูดๆ สอนๆ ฟังๆ ทุ่มเถียง วิพากษ์วิจารณ์ กันไปตามเรื่อง อย่างไม่มีที่สิ้นสุดเท่านั้น"

พุทธทาสภิกขุ

ธรรมบรรยายเรื่อง"ว่าด้วยการจำแนกธรรม สำหรับศึกษาและปฏิบัติ"

เมื่อ วันที่ ๘ สิงหาคม ๒๕๐๐

--------------------------------

“นักปฏิบัติควรจะสังเกตให้ดีๆ ว่า “ความรู้” มีอยู่ต่างกันเป็น ๓ ชั้น(ระดับ) คือ...

๑. รู้ตามที่ได้ยินได้ฟัง (เรียกว่ารู้อย่าง..ปริยัติ)

๒. รู้อย่างเจนจัดด้วยใจ จากการปฏิบัติ

๓. ครั้นต่อมา เห็นผลเกิดขึ้นจากการที่ละกิเลสได้สำเร็จ จึงรู้จักความมีขึ้นแห่งกิเลสและความสิ้นไปแห่งกิเลสจากใจตนเองล้วนๆ (รู้อย่าง..ปฏิเวธ) เป็นความรู้แจ้งแทงตลอด

“วิชชา” หรือ การรู้ “อริยสัจ” มุ่งหมายอย่างนี้”

พุทธทาสภิกขุ

ที่มา : จากหนังสือ “วิธีปฏิบัติธรรมทางลัด” บทที่ ๖ หัวข้อ “วิธีลดอัตตา”

----------------------------

“ สันทิฏฐิโก ” เห็นได้ด้วยตนเอง

.....พุทธทาสภิกขุ...

“ สันทิฏฐิโก ” มีความหมายว่า “อันบุคคลเห็นได้ด้วยตนเอง” เป็นคุณบทของพระธรรม ถ้าไม่มีความเป็นสันทิฏฐิโก พระธรรมที่แท้จริงก็ไม่มีแก่บุคคลนั้น...

เรามาทำความเข้าใจเรื่อง "สันทิฏฐิโก" กันให้ถึงที่สุด สันทิฏฐิโก แม้ว่าจะแปลว่า "เห็นได้ด้วยตนเอง" คำว่า “เห็น” ในที่นี้ มันใช้แทนคำพูดอื่นๆ เช่นคำว่า “รู้สึก” ธรรมที่รู้สึกอยู่กับใจนั่นแหละ เรียกว่าเห็น หรือเห็นเอง รู้สึกอยู่เอง ก็เรียกว่า "เห็นเอง"

เพราะว่าธรรมะในที่นี้ ไม่ได้หมายถึงสิ่งที่เห็นด้วยตา หรือดูด้วยตาธรรมดา แต่ดูด้วยตาธรรมะ ธรรมจักษุ ดู เห็น นั่นคือ "รู้สึกด้วยใจ" ปัญญาจักษุ ธรรมจักษุ ญาณทัสสนะ อะไรนี้ มันดู แล้วก็เห็น แล้วก็รู้สึก

ฉะนั้น คำว่า "สันทิฏฐิโก" คือ " รู้สึก-อย่างแท้จริง-อย่างเต็มที่ " ราวกับว่า เราเห็นด้วยตา พอใครพูด หรือออกชื่อสิ่งนั้น ก็รู้จักได้ดี เหมือนกับเราพูดว่า "เกลือ" คนที่ไม่เคยเห็นเกลือ มันก็ไม่มีทางที่จะนึกไปได้ว่า เกลือเป็นอย่างไร? นี้ดีแต่ว่าทุกคนเคยเห็นเกลือ เคยกินเกลือ พอพูดว่าเกลือ ก็รู้ว่าเกลือเป็นอย่างไร แต่ถ้าไปพูดกับคนที่ไม่เคยเห็นเกลือ เขาก็ฟังไม่ถูกว่าเกลือนั้นคืออะไร ทีนี้ คนที่เคยกินเกลือแล้ว รู้จักเกลือดี พอพูดว่าเกลือ ก็รู้จักเกลือมากกว่าพวกที่"เพียงแต่เคยเห็น - แต่ไม่เคยกินเกลือ"

ธรรมะนี้ก็เหมือนกัน ที่จะพูดว่าเป็น มรรค ผล นิพพาน หรือเป็นอะไรที่ล้วนแต่จะดับทุกข์ได้นั้น ก็ไม่เป็นที่เข้าใจ เพราะไม่เคยแม้แต่เห็น อย่าพูดถึงว่าจะได้เคยชิมรส นี่ขอให้เอาตัวอย่างนี้ ไปจับดู เป็นเครื่องเทียบเคียงว่า คำว่า "เห็นเอง" มันมีความหมายอย่างไร...

ทีนี้ จะพูดฝ่ายตรงกันข้าม ที่มันเป็นอันตราย เช่น "เสือ" สำหรับคนที่ไม่เคยเห็นเสือ เราจะพูดว่า "เสือ" เขาก็ไม่สะดุ้งสะเทือนอะไร เพราะไม่รู้ว่าอะไร แต่ถ้าเราพูดกับคนที่เคยเห็นเสือ ก็พอจะนึกออกและรู้สึกกลัว แต่ถ้าเราพูดกับคนที่ "เคยถูกเสือกัดมาก่อนแล้ว" ล่ะก็ ยิ่งดีมาก เขาจะรู้จักความหมายของคำว่าเสือถึงที่สุดได้...”

พุทธทาสภิกขุ

ที่มา : ธรรมบรรยาย เรื่อง " สันทิฏฐิโก " เมื่อวันที่ ๔ เมษายน ๒๕๒๔

## ท. ส. ปัญญาวุฑโฒ รวบรวม. ##

ตัณหา กาม ภพ

กาม เป็นที่ตั้งแห่งความยึดถือว่า "ของเรา"

ภพ เป็นที่ตั้งแห่งความยึดถือว่า "ตัวเรา"

“ในตัณหาทั้ง ๓ ประการ คือ กามตัณหา ภวตัณหา และ วิภวตัณหา นั้น ตัณหาประการแรก มีกามเป็นอารมณ์ และตัณหา ๒ ประการข้างหลังนั้น หาได้มีกามเป็นอารมณ์ไม่ เราจึงอาจจะแยกตัณหาออกเป็น ๒ ประเภท คือ ตัณหาที่เนื่องด้วยกาม และไม่ได้เนื่องด้วยกาม ทำให้กล่าวได้ว่า ศัตรูหรืออันตรายของมนุษย์เรา สำหรับในทางฝ่ายจิตแล้ว ก็มีอยู่ ๒ อย่างนี้ และนิยมเรียกกันสั้นๆ ว่า "กาม" และ "ภพ" ซึ่งเป็นคำบัญญัติขึ้นเฉพาะที่พวกโยคีหรือมุนีใช้พูดกันว่า "สิ่งที่น่าเกลียดน่ากลัวก็คือ กาม หรือ ภพ" เขาจึงออกแสวงหาหนทางรอดพ้น ด้วยการทำความเพียรอย่างยิ่ง ส่วนคนในปัจจุบันนี้แทบจะไม่รู้จักสิ่งทั้ง ๒ นี้ว่าเป็นอะไร และไม่สนใจที่จะรู้จัก มีแต่บากบั่นพยายามเพื่อจะให้ได้กามและภพตามความต้องการ และไม่มองเห็นว่าเป็นสิ่งที่เป็นอันตรายอย่างที่เรียกว่า "เห็นงูเป็นปลา" แล้วก็เก็บเอามากอดรัดยึดถือไว้ด้วยอุปาทาน คือ ความรู้สึกเป็น "ตัวเรา-ของเรา" ทั้งนี้ โดยไม่รู้ว่าตนกำลังหลงรักสิ่งที่เป็นอันตราย เพราะเราควรจะอยู่โดยไม่ต้องมีความหลงรักในสิ่งใดเลย คือ อยู่ด้วยจิตที่บริสุทธิ์ ไม่มีความรู้สึกว่า "เป็นตัวเรา หรือ เป็นของเรา" ในสิ่งใด และสามารถปฏิบัติต่อสิ่งต่างๆ ไปได้ด้วยจิตที่บริสุทธิ์

สำหรับสิ่งที่เราเรียกว่า กาม และ ภพ นั้น เมื่อเรารู้จักมันดีแล้ว เราจะเห็นได้เองว่า กามเป็นที่ตั้งแห่งความยึดถือว่า "ของเรา" ส่วนภพนั้น เป็นที่ตั้งแห่งความยึดถือว่า "ตัวเรา" แต่เราต้องไม่ลืมหลักที่มีอยู่ว่า ถ้ามีความรู้สึกว่า"ของเรา"เมื่อใด ก็ต้องมีความรู้สึกว่าเป็น"ตัวเรา"ซ่อนลึกอยู่ในนั้นด้วย มนุษย์ตกเป็นเหยื่อ เป็นทาสของความหลอกลวง ของสิ่งที่เรียกว่า "ตัวเรา-ของเรา" นั้น โดยไม่มีความรู้สึกตัวแม้แต่น้อย นี่แหละ คือข้อที่ถือกันเป็นหลักในหมู่ผู้รู้ว่าซาตานหรือพญามารนั้น จะต้องมาหรือมีอยู่ในลักษณะที่ไม่มีใครรู้จักตัวเสมอไป หรืออีกอย่างหนึ่งก็คือ รู้ผิด เห็นเป็นไม่ใช่พญามารหรือศัตรู แต่เห็นเป็น "ตัวเรา" เสียเอง พญามารจึงทำอันตรายเราได้ตามชอบใจ เป็นความเสียหายเหลือที่จะพรรณนาได้ แต่พอเกิดรู้จักเข้าเท่านั้น พญามารก็จะหายหน้าไปทันที หรือที่ชอบพูดเป็นสำนวนปุคคลาธิษฐานว่า "พญามารจะขาดใจตาย หรือปักหัวหักคอตัวเองตายลงทันที" นี่แหละ คือ อวิชชา ที่คิดว่าเป็น "ตัวเรา" ถ้าว่างจาก "ตัวเรา" ก็คือ จิตที่บริสุทธิ์ แต่ชาวโลกไม่มีประสีประสาต่อสิ่งที่เรียกว่าพญามารนี้เลย จึงมี "ตัวเรา" ที่ทำความเผาลนให้แก่ตัวเองด้วยความสนุกสนาน หรือด้วยความสมัครใจอย่างเป็นกิจประจำวัน คือซ้ำซากไม่มีที่สิ้นสุด จนกระทั่งหนักเข้าๆ ตัวเองก็ตอบไม่ได้ว่า นี่จะทำไปทำไมกัน ทั้งหมดนี้เป็นโทษของการที่ไม่รู้จักสิ่งที่เรียกว่า กาม และ ภพ หรือ "ตัวเรา-ของเรา" อย่างเดียวเท่านั้น

การที่มนุษย์เป็นทุกข์กันอยู่ในโลกกระทั่งถึงวันนี้ ก็มีมูลมาจากกามและภพ เป็นมาไม่รู้กี่แสนกี่ล้านปีแล้ว ความเปลี่ยนแปลงไม่ได้มีแก่สิ่งที่เรียกว่า กาม และ ภพ แต่มีอยู่ที่วัตถุหรือสิ่งที่เป็นอารมณ์ภายนอก

โลกแห่งปัจจุบันนี้เป็นโลกของวัตถุนิยมยิ่งขึ้นทุกที เป็นโลกของกามขึ้นทุกที แม้จะทำให้ละเอียดประณีตสุขุมเพียงไร ก็หาได้ปลอดภัยจากโทษของกามไม่ มีแต่จะกลายเป็นโทษของกามอย่างประณีตละเอียดสุขุมยิ่งขึ้นเช่นเดียวกัน ทั้งนี้ เป็นเพราะความไม่ประสีประสาต่อความรู้เรื่อง กาม และ ภพ

ความตกเป็นทาสของกาม หรือวัตถุ มีแต่ขยายตัวกว้างออกไป สามารถรุกล้ำเข้าไปได้แม้ในเขตวัดวาอารามของพุทธศาสนา ซึ่งถือว่าเป็นป้อมค่ายที่มั่นคงที่จะใช้ต่อต้านกามหรือวัตถุนิยม แต่ป้อมค่ายก็พังทลายไป ดังจะสังเกตได้ว่า นักบวชสมัยนี้ตกเป็นทาสของกามของวัตถุเพียงใด ลุ่มหลงแต่กามหรือติดในวัตถุกันไปแล้วแค่ไหน ไม่ผิดแผกไปจากชาวบ้านเลย นี้เรียกว่า การขยายตัวของวัตถุนิยม ซึ่งเคยเรียกกันครั้งกระโน้นว่ากาม เมื่อเป็นดังนี้แล้ว ใครจะเป็นที่พึ่งให้แก่ใคร ในการที่จะทำตนให้ปลอดภัยจากอันตรายของวัตถุนิยม หรือสิ่งที่เรียกว่ากาม

เมื่อใครตกอยู่ในอิทธิพลของกามแล้ว ย่อมต้องตกอยู่ในอำนาจของภพโดยไม่มีทางที่จะหลีกเลี่ยงได้ เพราะมันเป็นของเนื่องกันอย่างสนิท เมื่อมีกามแล้วก็ประกาศตนเป็นเจ้าของของกามนั้น ซึ่งมีความหมายเป็นภพ ครั้นมีผู้แข่งขันหรือแย่งชิง "ตัวเรา" ที่เป็นภพ ก็มีกำลังแก่กล้าหรือเข้มข้นยิ่งขึ้นไปอีก "ตัวเรา" ก็เปลี่ยนจากกามหรือราคะ มาเป็นโทสะ และเป็นโทสะยิ่งขึ้นจนถึงขนาดที่เรียกว่าลืมตัว คือมึนเมาใน "ตัวตน" จัดเกินไป จึงทำอะไรตามอำนาจของโทสะ ซึ่งเรียกกันว่าจะต้อง "รักเกียรติยิ่งกว่าชีวิต" ความไม่ยอมกันและกัน ยิ่งมีมากขึ้น ในหมู่มนุษย์ที่มึนเมาในตัวตน โดยไม่ต้องคำนึงถึงความถูกผิด เพราะไปมัวหลงคำนึงแต่เรื่องเสียหน้าไม่เสียหน้า ซึ่งเป็นเรื่องของภพอย่างเดียวเท่านั้น อันนี้แหละเป็นมูลเหตุที่ทำให้คนเราเหมือนสัตว์ที่กัดกันจนตาย โดยไม่คำนึงถึงว่าจะได้อะไรมา เพราะอำนาจของ"ตัวตน"ได้ครอบงำหรือปิดบังดังกล่าวแล้ว แม้จะเอาสิ่งที่เป็นกามมายั่วมากล่อมมาขู่อย่างไร ก็หาได้เป็นที่สนใจในขณะนี้ ลำพังกามอย่างเดียวคนเราก็ฆ่ากันได้ พอเปลี่ยนไปเป็นรูปของภพ ก็ฆ่ากันได้ง่ายขึ้นไปอีก นี้คืออาการที่กามและภพกำลังครอบงำจิตใจคนเราอยู่ ฉะนั้น หน้าที่ของพวกเราก็คือ การสกัดกั้นกระแสแห่งกาม ไม่ให้ครอบงำจิตใจชั้นหนึ่งก่อน ถ้าเมื่อมันครอบงำจิตแล้ว ก็สกัดกั้นไม่ให้เป็นภพ ซึ่งเป็นเหตุให้คนทำอะไรลงไปตามชอบใจตัวเอง โดยไม่คำนึงถึงอารยธรรม วัฒนธรรม หรือแม้แต่ศาสนา นี้คืออันตรายของเรื่องกามและภพที่เนื่องมาจากกาม

ถึงแม้ว่ามนุษย์เกือบทุกคน มักจะตกอยู่ใต้อำนาจของกาม หรือภพอันเนื่องจากกาม แต่ก็มีบุคคลบางจำพวกมองเห็นโทษของกามโดยประจักษ์ ไม่ว่าจะเป็นโดยการได้ผ่านกามมาแล้วอย่างโชกโชน หรือ ด้วยการศึกษาอบรมจิตใจ เพื่อให้มองเห็นอย่างนั้นก็ตาม ย่อมมองเห็นกามว่าเป็นสิ่งน่ารังเกียจ เพราะเป็นที่ตั้งแห่งความทุกข์ จึงจัดกามไว้เป็นสิ่งที่ไม่พึงปรารถนา หรือแม้แต่บุญกุศลซึ่งคนบูชากันนักนั้น ก็พลอยถูกรังเกียจไปด้วยฐานะที่เป็นปัจจัยของกาม ทั้งอย่างที่เป็นของมนุษย์และเป็นของสวรรค์ จึงทำให้เขาชะเง้อมองหาสิ่งอื่นซึ่งเป็นกุศลอันแท้จริง ที่อาจจะตัดความเยื่อใยในกามให้ขาดออกไปได้ ในที่สุด เขาก็ค้นพบภาวะทางจิตใจอย่างใหม่ที่ไม่เกี่ยวกับกามเลย ซึ่งแท้จริงก็เป็นสิ่งที่มีตามธรรมชาติอยู่แล้ว แต่มนุษย์ธรรมดาสามัญ ได้มองข้ามมันไปเสีย เช่น บางขณะจิตของคนเราผละไปจากกาม ไปพอใจอยู่ในความว่างจากกามเป็นครั้งเป็นคราว แต่เขาก็ไม่สนใจ และไม่ถือว่าเป็นการพักผ่อนเสียด้วยซ้ำไป เว้นแต่จะเป็นบุคคลพิเศษซึ่งเห็นกามเป็นสิ่งที่น่าขยะแขยง ถ้าใครเผอิญมาเป็นดังนี้ เราก็ต้องยอมรับว่า เขาเป็นบุคคลที่ผิดไปจากพวกคนธรรมดา นั่นแหละคือมูลเหตุแห่งการเกิดขึ้นของพวกพรหม และภูมิทั้ง ๒ นี้เอง คือ ภูมิหรือภพที่ไม่เนื่องด้วยกาม แม้จะยังมีความรู้สึกว่าเป็น "ตัวเรา-ของเรา"เหลืออยู่เต็มที่ แต่ก็ถือว่าเป็นเส้นเขตแดนปักปันกันระหว่าง “โลกุตตรภูมิ” ซึ่งเป็นที่มุ่งหมายของพุทธศาสนา กับ“โลกียภูมิ” ซึ่งไม่เป็นที่มุ่งหมายของพุทธศาสนาแต่ประการใด

ดังนั้น ทุกคนจะต้องมองให้เห็นอย่างชัดว่า หลักพุทธศาสนานั้นเป็นไปเพื่อโลกุตตรภูมิ หาใช่เพื่อ กามาวจรภูมิ, รูปาวจรภูมิ และ อรูปาวจรภูมิ แต่ประการใดไม่ ถ้าจะมีพูดถึงเรื่องหลังเหล่านี้บ้าง ก็ขอให้เข้าใจไว้เถิดว่า พูดเพื่อเป็นเครื่องชี้ให้เห็นว่า นี่แหละคือ ตัวอุปสรรคของการปฏิบัติเพื่อดับทุกข์ และเป็นสิ่งที่เราต้องก้าวให้พ้นไปทั้งกามและภพ จนกระทั่งไม่เป็นภพในลักษณะไหนหมด นั่นแหละ คือข้อยืนยันที่ว่า โลกุตตรภูมิ หรือ นิพพาน นั้น จะเป็นภพชนิดไหนไปไม่ได้เลย เพราะเป็นสิ่งที่ปราศจาก "ตัวตน-ของตน" โดยแท้จริง เราต้องก้าวขึ้นมาถึงขั้นนี้จริงๆ เท่านั้นจึงจะพบกับตัวแท้ของพุทธศาสนา ไม่หลงเอาโลกียภูมิมาเป็นพุทธศาสนา แล้วยังมายืนยันทุ่มเถียงกันคอเป็นเอ็น หรือสอนให้ผู้อื่นให้เข้าใจผิด ซึ่งนับว่าเป็นการทำบาปอย่างยิ่ง

สรุปความสั้นๆ ว่าถึงเป็นพรหมแล้ว แม้จะปราศจากกามโดยสิ้นเชิง ก็ยังไม่หลุดพ้นจากอุปาทานที่ยึดถือว่า "ตัวตน-ของตน" และยังถูกจัดว่าเป็นโลกียภูมิ เป็นวัฏฏสงสารเพราะเขายังมี "ตัวตน-ของตน" อย่างเต็มที่ ยังเป็นปุถุชนไม่ใช่อริยบุคคลอยู่นั่นเอง...”

พุทธทาสภิกขุ

ที่มา : ธรรมบรรยาย หัวข้อเรื่อง "การเกิดขึ้นแห่งอัตตา"

ขันธ์ทั้ง ๕ เป็นเพียงธรรมชาติ ปรุงแต่งกันตามธรรมชาติ แล้วจะไปยึดถือว่า "ตัวตน" ได้อย่างไรกัน?

"ถ้าเรารู้ว่าขันธ์นี้(ขันธ์ ๕ มี รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ)เป็นธรรมชาติแท้ๆ เกิดมาจากการปรุงแต่งทางอายตนะ( ตา+รูป, หู+เสียง, จมูก+กลิ่น, ลิ้น+รส, กาย+สัมผัส, ใจ+ธรรมารมณ์ ) เช่น ตากับรูป อาศัยกันเกิดจักษุวิญญาณ สามประการถึงกันเรียกว่า"ผัสสะ" ผัสสะให้เกิดเวทนา เวทนาให้เกิดตัณหา เกิดอุปาทาน เกิดภพ.

ทุกอันมันเป็นธรรมชาติ ปรุงแต่งอย่างธรรมชาติ โดยวิธีธรรมชาติ เกิดขึ้นอย่างนี้ แล้วจะไปยึดถือว่า"ตัวตน"ได้อย่างไรกัน

มันควรจะเห็นว่าเป็นเพียงธรรมชาติ ปรุงแต่งกันตามธรรมชาติ เกิดใหม่ขึ้นมาตามอำนาจของธรรมชาติ ไม่ยึดถือว่า "ตัวตน"

นี่เพราะความรู้เรื่องอายตนะถูกต้อง จึงมองเห็นว่าขันธ์ทั้งหลายเป็นเพียงสิ่งปรุงแต่งขึ้นตามธรรมชาติ เราไม่ไปยึดถือมันว่า"ตัวตน" มันก็ไม่เกิดอุปาทานขันธ์ มันก็ไม่เป็นทุกข์."

พุทธทาสภิกขุ

ที่มา : ธรรมบรรยาย"ความลับของอายตนะเป็นสิ่งที่ต้องเปิดเผย" เมื่อ ๑๘ สิงหาคม ๒๕๒๒

--------------------------------

อ

----------------------------------

เกิด ขันธ์ ๕ ก็คือ..เกิด ทุกข์

"ภิกษุทั้งหลาย! ความเกิดขึ้น ความตั้งอยู่ ความบังเกิด ความปรากฏแห่งรูป นี้เป็นความเกิดขึ้นแห่งทุกข์ เป็นความตั้งอยู่แห่งโรค เป็นความปรากฏแห่งชราและมรณะ

ความเกิดขึ้น ความตั้งอยู่ ความบังเกิด ความปรากฏแห่งเวทนา...แห่งสัญญา...แห่งสังขาร...แห่งวิญญาณ นี้เป็นความเกิดขึ้นแห่งทุกข์ เป็นความตั้งอยู่แห่งโรค เป็นความปรากฏแห่งชราและมรณะ

ภิกษุทั้งหลาย! ส่วนความดับ ความสงบระงับ ความตั้งอยู่ไม่ได้แห่งรูป นี้เป็นความดับแห่งทุกข์ เป็นความสงบระงับแห่งโรค เป็นความตั้งอยู่ไม่ได้แห่งชราและมรณะ

ความดับ ความสงบระงับ ความตั้งอยู่ไม่ได้แห่งเวทนา...แห่งสัญญา...แห่งสังขาร...แห่งวิญญาณ นี้เป็นความดับแห่งทุกข์ เป็นความสงบระงับแห่งโรค เป็นความตั้งอยู่ไม่ได้แห่งชราและมรณะ"

อุปปาทสูตร

พระไตรปิฎกภาษาไทย

สํ. ข. ๑๗/๓๐/๔๓-๔๔

-------------------------------

ยากรู้เรื่อง ความจริงแท้ของ "ชีวิต"

ต้องรู้เรื่อง "ขันธ์ ๕" ซึ่งเป็นไปตามกฎแห่งไตรลักษณ์ ไม่คงที่ เกิดดับเสื่อมสลายอยู่ตลอดเวลา

"ชีวิตประกอบด้วยขันธ์ ๕ เท่านั้น

ไม่มีสิ่งใดอื่นอีก นอกเหนือจากขันธ์ ๕

ไม่ว่าจะแฝงอยู่ในขันธ์ ๕

หรือ อยู่ต่างหากจากขันธ์ ๕

ที่จะมาเป็นเจ้าของ หรือควบคุมขันธ์ ๕ ให้ชีวิตดำเนินไป

ดังนั้น ในการพิจารณาเรื่องชีวิต

เมื่อยกเอาขันธ์ ๕ ขึ้นเป็นตัวตั้งแล้ว

ก็เป็นอันครบถ้วนเพียงพอ

ขันธ์ ๕ เป็นกระบวนการที่ดำเนินไปตามกฎแห่ง "ปฏิจจสมุปบาท" คือ มีอยู่ในรูปกระแสแห่งปัจจัยต่างๆ ที่สัมพันธ์เนื่องอาศัยสืบต่อกัน

ไม่มีส่วนใดในกระแสคงที่อยู่ได้ มีแต่การเกิดขึ้นแล้วสลายตัวไป พร้อมกับที่เป็นปัจจัยให้มีการเกิดขึ้นแล้วสลายตัวต่อๆ ไปอีก

ส่วนต่างๆ สัมพันธ์กัน เนื่องอาศัยกัน เป็นปัจจัยแก่กัน จึงทำให้กระแสหรือกระบวนการนี้ดำเนินไปอย่างมีเหตุผลสัมพันธ์ และคุมเป็นรูปร่างต่อเนื่องกัน

ในภาวะเช่นนี้ ขันธ์ ๕ หรือ ชีวิตจึงเป็นไปตามกฎแห่ง "ไตรลักษณ์" คือ อยู่ในภาวะแห่ง"อนิจจตา" ไม่เที่ยง ไม่คงที่ เกิดดับเสื่อมสลายอยู่ตลอดเวลา

"อนัตตตา" ไม่มีส่วนใดที่มีตัวตนแท้จริง และไม่อาจยึดถือเอาเป็นตัว จะเข้ายึดครองเป็นเจ้าของ บังคับบัญชา ให้เป็นไปตามความปรารถนาของตนจริงจังไม่ได้

"ทุกขตา" ถูกบีบคั้นด้วยการเกิดขึ้นและสลายตัวอยู่ทุกขณะ และพร้อมที่จะก่อให้เกิดความทุกข์ได้เสมอ ในกรณีที่มีการเข้าไปเกี่ยวข้องด้วยความไม่รู้(อวิชชา) และยึดติดถือมั่น

กระบวนการแห่งขันธ์ ๕ หรือชีวิต ซึ่งดำเนินไปพร้อมด้วยการเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดทุกขณะ โดยไม่มีส่วนที่เป็นตัวเป็นตนคงที่อยู่นี้ ย่อมเป็นไปตามกระแสแห่ง เหตุ-ปัจจัย ที่สัมพันธ์แก่กันล้วนๆ ตามวิถีทางแห่งธรรมชาติของมัน"

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์

( ป. อ. ปยุตฺโต )

ที่มา : จากหนังสือ "พุทธธรรม ฉบับเดิม" หน้า ๙๖