Trader-hunter 2

" การฝึกหัดจิตให้มีสติทุกเมื่อ " หลวงปู่เทสก์ เทสรังสี

วันนี้จะเทศนาเรื่อง การฝึกหัดจิต จิตของคนเราต้องฝึกหัด เช่นเดียวกับสัตว์ที่อยู่ในป่าที่เขาจับมาใช้ จะใช้งานได้ต้องฝึกต้องหัดเสียก่อน จิตของเรายังไม่ได้ฝึกหัดก็เหมือนกับสัตว์ที่อยู่ในป่านั่นแหละ เราจับจิตมาฝึกหัด คือ เราตั้งใจฝึกหัดจริง ๆ จึงจะเรียกว่าเราฝึกหัดจิต

การฝึกหัดสัตว์ป่า เช่น ช้าง เป็นต้น พอจับได้มาเขาก็ผูกมันไว้กับต้นเสา ตอนแรกมันก็แข็งแรงอยู่ จะต่อสู้ดิ้นรนมาก เขาจึงไม่ให้กินหญ้ากินนํ้า หรือให้แต่เพียงเล็กน้อยพอไม่ให้ตาย จนซูบซีดผอมลงไป ทีนี้ก็เริ่มหัดมัน หัดจนกระทั่งมันยอมคนขึ้นขี่คอได้ หัดให้อยู่ในอำนาจของเราทุกอย่างได้ เมื่อมันอยู่ในอำนาจของเราเรียบร้อยดีแล้ว เราจึงให้อาหารมันกินอย่างอุดมสมบูรณ์

การฝึกหัดจิตก็คล้าย ๆ กันนั่นแหละ แต่ไม่ต้องถึงอย่างนั้น เพราะสัตว์เป็นของภายนอกมีตัวตน ต้องฝึกหัดด้วยการทรมาน การฝึกหัดจิตต้องหัดด้วยอุบายวิธี จิตเป็นของไม่มีตัว จะขับขี่ก็ไม่ได้ จะตีก็ไม่ได้ แต่ทำให้มันอยู่ในอำนาจของตนนั้นได้ แต่ก็ยากแสนยากที่มันจะอยู่ในบังคับของเรา ต้องฝึกฝนอบรม

ที่ว่าคล้ายกันคือ ให้อดอาหารหรือฉันอาหารเพียงเล็กน้อย เพื่อให้มันมักน้อยที่สุด เป็นการฝึกหัดอบรมกาย แต่มันเนื่องถึงจิต เหมือนอย่างพระพุทธเจ้า พระองค์ไม่เสวยพระกระยาหาร แต่ไม่สำเร็จมรรคผลนิพพาน พระองค์จึงค่อยผ่อนเสวยพระกระยาหารทีละน้อย ๆ จนกระทั่งพอดีพองาม ฉันพอสมควรไม่ฉันฟุ่มเฟือย พอให้กายอยู่ได้ไปวัน ๆหนึ่ง อาหารนั้นถ้าฉันมากจิตใจมันทื่อ มันกำเริบเฟิบฟาย มันไม่อยู่ในอำนาจของตน ผู้ที่ไม่ได้ฝึกฝนอบรม รับประทานอย่างอิ่มหนำสำราญก็ให้มันรับประทานเรื่อยไป แต่สำหรับคนที่ฝึกหัดอบรมใจนั้นจะฉันน้อยพอประมาณ พอบำรุงร่างกาย เพื่อยังชีวิตให้เป็นไปในวันหนึ่ง ๆ เท่านั้น แล้วก็ไม่สะสม การสะสมเป็นเรื่องของกิเลส ลองคิดดู ถ้าสะสมแล้วมันเป็นการพะวักพะวน ท่านจึงไม่ให้สะสม นี่พูดเฉพาะเรื่องของพระภิกษุ คือ ฉันแล้วก็ทิ้งไป ให้มันหมดเรื่องหมดราว วันหลังหาใหม่ ได้เท่าไรก็ฉันเท่านั้น ฉันเท่าที่มีอยู่ ถึงฆราวาสก็ดี ผู้ฝึกหัดจิตต้องฝึกฝนอบรมอย่างนั้น คือรับประทานมื้อเดียว ไม่ให้เกี่ยวข้องพัวพันในเรื่องอื่น ๆ อาปัจจุบัน แม้ว่าจะต้องเกี่ยวข้องพัวพันบ้างก็ตาม หากลงปัจจุบันในขณะนั้นก็ไม่มีอะไร เอาปัจจุบันเท่านั้น ไม่คิดอดีต อนาคต มันถึงจะเป็นไปได้ การฝึกฝนอบรมใจมันต้องไปจากกายนี้เหมือนกัน

นอกจากอบรมทางกายแล้ว ยังต้องอบรมวาจาด้วย พูดให้น้อย พูดด้วยความสำรวมระวัง การที่ว่าสำรวมในที่นี้ไม่ได้หมายถึงไม่ให้พูด พูดได้ แต่หากว่าให้มีสติควบคุมอยู่ พูดก็รู้เรื่องว่าพูดอยู่ พูดดีชั่ว หยาบละเอียด จะพูดสักเท่าไรก็ตามแต่รู้เท่ารู้ทันอยู่ทุกขณะ เรียกว่าสำรวมวาจา จะพูดอะไรก็พูดเถอะ การทำอะไรก็ทำเถอะ แต่รู้เรื่องอยู่ทุกขณะ สติควบคุมอยู่อย่างนี้ เรียกว่า มีสติระวังกายวาจา

ส่วนการสำรวมระวังใจ ถ้าอยู่เฉย ๆ ใจไม่มีเครื่องอยู่ ให้เอาคำบริกรรมอันใดอันหนึ่งมาเป็นเครื่องอยู่มาเป็นหลักผูกใจ เช่น พุทโธ อานาปานสติ ตามลมหายใจเข้าออก ยุบหนอพองหนอ หรือสัมมาอรหังก็ได้ เอาอันนั้นมาเป็นเครื่องอยู่เสียก่อน นึกคิดอยู่เสมอ ๆ จนเป็นอารมณ์ มีสติควบคุมจิตอยู่ตรงนั้นแหละ จิตอยู่ที่ใดให้เอาสติไปตั้งตรงไว้ในที่นั่น จึงจะเรียกว่าควบคุมจิต รักษาจิต ที่จะห้ามไม่ให้คิดไม่ให้นึกนั้น ห้ามไม่ได้เด็ดขาด ธรรมดาของจิตมันต้องมีคิดมีนึก แต่หากมีสติควบคุมจิตอยู่เสมอ คิดนึกอะไรก็รู้ตัวอยู่ทุกขณะ เรียกว่า บริกรรมภาวนา

การบริกรรมภาวนานี้มิใช่ของเลว คนบางคนเข้าใจว่าเป็นของเลว เป็นเบื้องต้น ที่จริงไม่ใช่เบื้องต้น ธรรมไม่มีเบื้องต้น ท่ามกลาง ที่สุดหรอก ธรรมะอันเดียวกันนั่นแหละ ถ้าหากสติอ่อนเมื่อไรก็เป็นเบื้องต้นเมื่อนั้น สติแก่กล้าเมื่อไรก็เป็นท่ามกลางและที่สุดเมื่อนั้น คือหมายความว่า สติคุมจิตอยู่ทุกขณะ จนกระทั่งเป็นมหาสติปัฏฐาน จะยืน เดิน นั่ง นอน ในอิริยาบถใด ๆ ทั้งหมด มีสติรอบตัวอยู่เสมอโดยที่ไม่ได้ตั้งใจให้มีสติ แต่มันเป็นของมันเอง สติควบคุมจิตไปในตัว เมื่อมีสติเช่นนั้นมันก็ไม่เกี่ยวข้องพัวพันกันกับสิ่งต่าง ๆ เมื่อตาเห็นรูป หูได้ยินเสียง ลิ้นลิ้มรสต่าง ๆ กายได้สัมผัส มันก็เป็นสักแต่ว่า สัมผัสแล้วก็หายไป ๆ ไม่ได้เอามาเป็นอารมณ์ ไม่เอามาคำนึงถึงใจ อันนั้นเป็น มหาสติ แท้ทีเดียว

ถ้าจิตอ่อนเมื่อไร จิตจะส่งไปตามอายตนะทั้ง ๖ เมื่อนั้น เช่น ตาได้เห็นรูปอะไร หูได้ยินเสียงอะไร มันก็จะพุ่งไปตามรูปที่เห็น เสียงที่ได้ยินนั้นแหละ เมื่อเป็นเช่นนั้นก็ต้องเอาบริกรรมมาใช้อีก ให้จิตมันอยู่กับบริกรรมนั้นอีก บริกรรม คือ สัมมาอรหัง พุทโธ อานาปานสติ อะไรต่าง ๆ ก็ตาม ที่ท่านสอนแต่ละสำนักนั้น มันเป็นไปตามความชำนาญของแต่ละท่าน มันเป็นนโยบายของท่านต่างหาก แท้ที่จริงก็อันเดียวกันนั่นแหละ ใครจะเลือกภาวนาบริกรรม อันใดก็ได้ ความต้องการคือ มุ่งหมายเอาสติอย่างเดียว เพื่อตั้งสติให้มั่นคง จึงว่าคำบริกรรมเป็นคู่กับการฝึกหัดจิต คำบริกรรมเปรียบเหมือนกับเครื่องล่อจิต เหมือนกับเด็กเล็ก ๆ ที่มันร้องไห้ เราเอาขนมมาล่อให้มันกิน มันก็หยุดร้อง จิตของเราก็ยังเป็นเด็กอยู่เหมือนกัน คือว่ายังไม่เป็นผู้ใหญ่ ยังรักษาตัวเองไม่ได้ ยังต้องอาศัยคำบริกรรมอยู่ จึงเรียกว่าเป็นเด็ก คนเฒ่าคนแก่กระทั่งผมหงอกผมขาวก็ตาม ถ้ายังควบคุมจิตของตนไม่ได้ก็ยังเป็นเด็กอยู่นั่นแหละ ถ้าหากควบคุมจิตได้แล้ว แม้จะเป็นเด็กก็ตามนับเป็นผู้ใหญ่ได้ ในพุทธศาสนา ผู้บวชตั้งร้อยพรรษา โดยธรรมแล้ว ถ้าควบคุมจิตไม่ได้ก็เรียกว่ายังเป็นเด็กอยู่ องค์ใดบวชในพรรษานั้นแต่ว่าควบคุมจิตได้ ก็เรียกว่าเป็นเถระ การรักษาจิตควบคุมจิตจึงต้องมีเครื่องอยู่ ได้แก่ การบริกรรม

จิตเป็นของสูง ๆ ตํ่า ๆ คือ ฝึกหัดไม่สมํ่าเสมอ สูงหมายถึงว่าเจริญขึ้นไป คือ มีสติควบคุมอยู่ ขณะที่มีสติควบคุมอยู่ก็กล้าหาญเด็ดเดี่ยว ต่อสู้กับอารมณ์ได้ อะไรมาก็ไม่กลัว พอสัมผัสมากระทบเข้าจริง ๆ จัง ๆ อ่อนปวกลงไปเลย นั่นมันตํ่าลงไปแล้ว มันไม่เป็นผู้ใหญ่ ดังนั้นจึงต้องหัดสติตัวนี้ให้แก่กล้า ให้แข็งแรงที่สุด

ในพุทธศาสนานี้มีการฝึกหัดสติอันเดียว การฝึกหัดเรื่องอะไรก็ตาม ฝึกหัดสติอันเดียวเท่านั้น พระพุทธองค์ทรงสั่งสอนสาวกทั้งหลายแต่ก่อนนี้ ก็ทรงสอนให้ฝึกสติอันเดียวเท่านั้น ทรงสอนฆราวาสก็เหมือนกัน ทรงสอนเรื่องสติ ให้มนุษย์คนเราพากันมีสติ พวกเราก็พากันถือคำสอนของพระองค์นั่นแหละมาพูด เช่น พอพลั้ง ๆ เผลอ ๆ ก็ว่า ไม่มีสติ นี่ก็พูดกันไปอย่างนั้นแหละ ตัวผู้พูดเองก็ไม่รู้เรื่องว่าตัวสติมันเป็นอย่างไร พูดไปเฉย ๆ อย่างนั้นแหละ มิหนำซํ้าบางคนไม่มีสติอยู่แล้ว ยิ่งไปดื่มสุรายาเมาเข้า ยิ่งไปใหญ่จนเสียสติเป็นบ้าไปก็มี เหตุนี้จึงว่า คำสอนของพุทธศาสนาทั้งหมดมาลงที่สติอันเดียว ตั้งแต่เบื้องต้นก็สอนสติ ท่ามกลาง ที่สุดก็สอนสติ เป็นศาสนาที่สอนถึงที่สุด แต่คนทำนั่น ทำสติไม่ถึงที่สุดสักที ทำมากี่ปีกี่ชาติก็ไม่สมบูรณ์สักที พระพุทธเจ้าพระองค์ใดก็ทรงสอนสติตัวเดียวนี้

เราเกิดมากี่ภพกี่ชาติก็มาหัดสติตัวเดียวนี้ แต่ก็หัดสติไม่สมบูรณ์สักที เหตุนั้นจึงควรที่พวกเราจะพากันรีบเร่งหัดสติทุกคนแต่บัดนี้ อายุอานามมาถึงป่านนี้แล้ว เรียกว่าจวนเต็มที จวนจะหมดสิ้น จวนจะตายอยู่แล้ว ไม่ทราบว่าจะตายวันไหน ควรที่จะหัดสติให้อยู่ในเงื้อมมือของตนให้ได้ อย่าให้จิตไปอยู่ในเงื้อมมือของความหลงมัวเมา ผู้ใดจิตไม่อยู่ในอำนาจของตนก็ชื่อว่าเราเกิดมาแล้วเสียเปล่า ได้ฟังคำสอนของพระพุทธเจ้าเสียเปล่า เปล่าจากประโยชน์

อย่าให้จิตอยู่แต่ในอำนาจของกิเลส ให้จิตอยู่แต่ในอำนาจของสติ สติเป็นตัวระมัดระวัง อันนั้นแหละเป็นประโยชน์ส่วนตัวโดยแท้ ถ้าจิตอยู่ใต้อำนาจของกิเลสแล้วหมดท่า ตัวของเราจึงเป็นทาสของกิเลส เหตุนั้นจึงควรที่จะพากันรู้สึกตัว ตื่นตัวเสียตั้งแต่บัดนี้เป็นต้นไป แล้วฝึกอบรมกัมมัฏฐาน

การอบรมกัมมัฏฐานนั้น ทุกคนต้องอบรมเหมือนกันหมด มิใช่อบรมเฉพาะพระภิกษุ สามเณร แม่ชี อุบาสกอุบาสิกาเท่านั้น การฝึกหัดธรรมะก็ต้องหัดสติตัวนี้แหละ ถือพุทธศาสนาก็ต้องหัดสติตัวนี้แหละ มีสติสมบูรณ์บริบูรณ์ก็เรียกว่าถึงศาสนา ถ้ายังไม่มีสติเสียเลยก็เรียกว่ายังไม่ถึงศาสนา เอาละวันนี้เทศน์ให้ฟังเพียงเท่านี้

แสดง ณ วัดหินหมากเป้ง อ.ศรีเชียงใหม่ จ.หนองคาย

วันที่ ๑๒ เมษายน พ.ศ. ๒๕๒๔

จากหนังสือ เทสกานุสรณ์ หน้า ๑๗๑

นักปฏิบัติต้องปฏิบัติอะไร? หลวงปู่ดูลย์ อตุโล

คือปฏิบัติจิตนั้นเอง

คือทำจิตให้สงบ

ทำจิตให้สว่าง

ทำจิตให้บริสุทธิ์ จิตบริสุทธิ์ก็คือความสงบนั่นเอง

เบื้องต้นที่จะทำจิตให้สงบ

ก็ไม่มีอะไรมากมาย คือภาวนา การภาวนาก็ไม่เอาอะไรมากมายนัก

เอาพุทโธอย่างเดียวก็พอแล้ว ก่อนที่จะภาวนา

เราต้องตัดอารมณ์ข้างนอก

ออกให้หมดเสียก่อน

คือไม่ส่งอารมณ์ออกไปนอก อารมณ์ที่ส่งไปนอกไปหาปรุง หาแต่ง

ไปหาก่อหาเกิดไม่มีที่สิ้นสุด

จิตของเราไม่สงบ เพราะฉะนั้นก่อนที่จะภาวนา

เราต้องตัดอารมณ์ออกให้หมด

ไม่ต้องส่งจิตไปนอก

หันมาดูจิตของเรา อยู่ในจิตของเรา

ตั้งสติอยู่ในจิต แล้วก็บริกรรม

ให้จิตเป็นผู้บริกรรมเอง

ไม่เอาอะไรมากมาย

พุทโธอย่างเดียวก็พอแล้ว

แต่ว่าให้จิตเป็นผู้บริกรรมเอง

ให้จิตเป็นผู้ว่าเอง ไม่ต้องว่ากับปาก

วิธีนั่งบริกรรม

นั่งขัดสมาธิก็ได้ นั่งพับเพียบก็ได้

เอาตีนขวาทับตีนซ้าย

ตั้งกายให้ตรง แล้วก็หลับตา

แล้วก็ดูจิต คือผู้รู้นั้นเอง จิตผู้รู้มีประจำอยู่แล้วในคนทุกคน

ไม่ต้องไปหาที่อื่น ตั้งจิตอยู่ในจิต

ตั้งสติอยู่ในจิต ให้จิตเป็นผู้บริกรรมเอง

ไม่เอาอะไรมากมาย เอาพุทโธอย่างเดียว

แล้วบริกรรมพุทโธ พุทโธ พุทโธไป

จนจิตของเรามันสงบ ในการบริกรรมพุทโธ

ผู้บริกรรมพุทโธอยู่ตรงไหน

ตั้งสติอยู่ตรงนั้น ให้จิตเป็นผู้ว่าเอง

ไม่ต้องว่ากับปาก ตาของเราหลับ

แล้วให้จิตเป็นผู้ว่าเอง

ตั้งสติอยู่ตรงนั้นบริกรรมเรื่อยไป

เวลามันสงบเราจะรู้เอง

คือจิตมันรวม มันรวมวูบลง

แล้วก็จิตมีอารมณ์อันเดียว

นั่นมันสงบแล้ว แล้วถ้าจิตสงบแล้ว

เราไม่ต้องบริกรรมต่อไป

จิตกำหนดอยู่เฉยๆ

หมายถึงว่า จิตหลุดจากคำบริกรรมไป

นั่นจิตมันรวม จิตมันสงบ

แล้วเราก็ไม่ต้องหันมาบริกรรมอีก ความสงบอยู่ไหนก็ตั้งสติอยู่นั้น

แล้วกำหนดดูอาการของสมาธินั้นเป็นอย่างไร

แล้วก็ต้องจำให้ชัดเจน จิตของเราสงบแล้ว

นี่ให้รู้จักว่าจิตของเราสงบแล้ว

กุศลธรรมทั้งหลายทั้งปวง

ก็ไปรวมอยู่ที่จิตที่สงบนั้นเอง ที่สูงสุดอยู่ตรงนี้ หาที่อื่นไม่พบ

จิตที่สงบนั้นคือตัวบุญ

เราต้องจำให้ชัด เวลาเรารู้ เรารู้เอง

มันผุดขึ้นมาในจิตของเรา

ให้รู้เฉพาะตน นั่นละตัวบุญที่แท้จริง

แล้วไปหาที่อื่นไม่พบหรอกบุญ

ต้องหาจากจิตจากใจของเรา

ถ้าจิตของเราสงบ บุญเกิดขึ้นแล้ว

ไม่ต้องไปหาที่อื่น หาที่อื่นก็ไม่พบ บุญกับบาปก็ประจำอยู่แล้วทุกๆคนนั่นแหละ

แต่บุญคือความสุข บาปคือความทุกข์

ทำจิตของเราให้สงบแล้ว

หมายความว่าเราทำบุญเกิดแล้ว

หลวงปู่ดูลย์ อตุโล

เส้นทางเดินในชีวิตประจําวัน เดินไปกับความ รู้สึกตัว ไม่ไปกําหนด แค่รับรู้ รู้สึกตัว เป็นการเดินจงกรม ทําบ่อยๆ มันจะเป็นอัตโนมัติ หมดการไปกําหนดมันอีก แค่ รู้สึก

เมื่อก่อน ผมเองก็ไม่คิดว่าการเดิน จะให้อะไรได้มาก แต่สิ่งที่ปรากฏช่างมหัศจรรย์จริงๆ เดินแล้ว รู้สึกตัว เด่นชัด วูบวาบ รู้สึกสว่างออกมาทั้งตัวเลย เข้าใจแล้ว ว่าทําไมครูบาอาจารย์ ถึงชอบสอนเดิน เข้าใจและยอมรับ เมื่อปรากฏกับใจตนเอง

@@การเดินจงกรมรู้สึกตัว หรือ การเดินรู้สึกตัว@@

เดินแบบสบาย เบาเนื้อเบาตัว ไม่เกร็งไม่เพ่ง ให้รับรู้ถึงความรู้สึกที่เกิด เช่น รับรู้ถึงความรู้สึกที่เกิดขณะผ่าเท้ากระทบพื้น แค่รู้สึก เป็นขณะ เป็นขณะ แว๊บ แว๊บ แค่รู้สึกตัว รู้ตัว

หรือ จะรู้สึกตัวกับการก้าวย่างของกาย รู้สึกตัวเป็นขณะ วูบ วูบ รับรู้ รู้สึกตัว

แค่ รับรู้ รู้สึกตัว แบบสบาย กับผ่าเท้าก็ได้ กับร่างกายตอนก้าวย่างก็ได้ เริ่มต้นอาจจะเลือกอย่างใดอย่างหนึ่ง แต่เมื่อชํานาญแล้ว เราจะไม่กําหนด จะแค่รับรู้ รู้สึกตัว กับอะไรก็ได้ที่ปรากฏให้รับรู้ตัว และความรู้สึกตัวจะขยายออกจากการรับรู้เป็นจุด เป็นแผ่ออกไปทั่วกาย

สิ่งที่ต้องระวังคือ การเข้าไปเพ่ง เช่นการเพ่งไปกับเท้ากับขา ตามดูไปกับการก้าวย่าง จะกลายเป็นเข้าไปเพ่ง

วิธีแก้ ให้แค่รับรู้เป็นขณะ เป็นช่วงจังหวะแว็บเดียว เป็นจังหวะไปดังการแกว่งมือ แกว่งขา แต่แค่รับรู้ รู้สึกตัว

เห็นร่างกาย ยืน เดิน นั่ง นอน แค่รับรู้ รู้สึกตัว รู้ทั่วกาย มีสติรู้อยู่กับกาย เห็นกายเป็นขณะ ชั่วเวลายาวบ้างสั้นบ้าง แค่ รับรู้ เท่าที่รู้ รู้สึกตัว

อเหตุกจิต ๓ ประการ

๑. ปัญจทวาราวัชชนจิต คือ กิริยาจิตที่แฝงอยู่ตาม อายตนะ หรือทวารทั้ง ๕ มีดังนี้

ตา ไปกระทบกับรูป เกิด จักขุวิญญาณ คือการเห็น จะห้ามไม่ให้ ตา เห็นรูปไม่ได้

หู ไปกระทบเสียง เกิด โสตวิญญาณ คือการได้ยิน จะห้ามไม่ให้ หู ได้ยินเสียงไม่ได้

จมูก ไปกระทบกับกลิ่น เกิด ฆานวิญญาณ คือการได้กลิ่น จะห้ามไม่ให้ จมูก รับกลิ่นไม่ได้

ลิ้น ไปกระทบกับรส เกิด ชิวหาวิญญาณ คือการได้รส จะห้ามไม่ให้ ลิ้น รับรู้รสไม่ได้

กาย ไปกระทบกับโผฏฐัพพะ เกิด กายวิญญาณ คือการสัมผัส จะห้ามไม่ให้ กาย รับสัมผัสไม่ได้

วิญญาณทั้ง ๕ อย่างนี้ เป็นกิริยาที่แฝงอยู่ในกายตามทวาร ทำหน้าที่รับรู้สิ่งต่างๆ ที่มากระทบเป็นสภาวะแห่งธรรมชาติของมันเป็นอยู่เช่นนั้น

ก็แต่ว่า เมื่อจิตอาศัยทวารทั้ง ๕ เพื่อเชื่อมต่อรับรู้เหตุการณ์ภายนอกที่เข้ามากระทบ แล้วส่งไปยังสำนักงานจิตกลางเพื่อรับรู้ เราจะห้ามมิให้เกิด มี เป็นเช่นนั้น ย่อมกระทำไม่ได้

การป้องกันทุกข์ที่จะเกิดจากทวารทั้ง ๕ นั้น เราจะต้องสำรวมอินทรีย์ทั้ง ๕ ไม่เพลิดเพลินในอายตนะเหล่านั้น หากจำเป็นต้องอาศัยอายตนะทั้ง ๕ นั้น ประกอบการงานทางกาย ก็ควรจะกำหนดจิตให้ตั้งอยู่ในจิต เช่นเมื่อเห็นก็สักแต่ว่าเห็น ไม่คิดปรุง ได้ยินก็สักแต่ว่าได้ยิน ไม่คิดปรุง ดังนี้ เป็นต้น

(ไม่คิดปรุงหมายความว่า ไม่ให้จิตเอนเอียงไปในความเห็นดีชั่ว)

๒. มโนทวาราวัชชนจิต คือ กิริยาจิตที่แฝงอยู่ที่มโนทวาร มีหน้าที่ผลิตความคิดนึกต่างๆ นานา คอยรับเหตุการณ์ภายในภายนอกมากระทบ จะดีหรือชั่วก็สะสมเอาไว้ จะห้ามจิตไม่ให้คิดในทุกๆ กรณีย่อมไม่ได้

ก็แต่ว่าเมื่อจิตคิดปรุงไปในเรื่องราวใดๆ ถึงวัตถุ สิ่งของ บุคคลอย่างไร ก็ให้กำหนดรู้ว่าจิตคิดถึงเรื่องเหล่านั้น ก็สักแต่ว่าความคิด ไม่ใช่สัตว์บุคคล เราเขา ไม่ยึดถือวิจารณ์ความคิดเหล่านั้น

ทำความเห็นให้เป็นปกติ ไม่ยึดถือความเห็นใดๆ ทั้งสิ้น จิตย่อมไม่ไหลตามกระแสอารมณ์เหล่านั้น ไม่เป็นทุกข์

๓. หสิตุปบาท คือ กิริยาที่จิตยิ้มเอง โดยปราศจากเจตนาที่จะยิ้ม หมายความว่าไม่อยากยิ้มมันก็ยิ้มของมันเอง กิริยาจิตอันนี้มีเฉพาะเหล่าพระอริยเจ้าเท่านั้น ในสามัญชนไม่มี

สำหรับ อเหตุกจิต ข้อ ๑ และ ๒ มีเท่ากันในพระอริยเจ้าและในสามัญชน นักปฏิบัติธรรมทั้งหลาย เมื่อตั้งใจปฏิบัติตนออกจากกองทุกข์ควรพิจารณา อเหตุกจิต นี้ให้เข้าใจด้วย เพื่อความไม่ผิดพลาดในการบำเพ็ญปฏิบัติธรรม

อเหตุกจิต นี้ นักปฏิบัติทั้งหลายควรทำความเข้าใจให้ได้ เพราะถ้าไม่เช่นนั้นแล้ว เราจะพยายามบังคับสังขารไปหมด ซึ่งเป็นอันตรายต่อการปฏิบัติธรรมมาก เพราะความไม่เข้าใจใน อเหตุกจิต ข้อ ๑ และ ๒ นี้

เอง

อเหตุกจิต ข้อ ๓ เป็นกิริยาจิตที่ยิ้มเองโดยปราศจากเจตนาที่จะยิ้ม เกิดในจิตของเหล่าพระอริยเจ้าเท่านั้น ในสามัญชนไม่มี เพราะกิริยาจิตนี้เป็นผลของการเจริญจิตจนอยู่เหนือมายาสังขารได้แล้ว จิตไม่ต้องติดข้องในโลกมายา เพราะความรู้เท่าทันเหตุปัจจัยแห่งการปรุงแต่งได้แล้ว เป็นอิสระด้วยตัวมันเอง

หลวงปู่ดูลย์ อตุโล

การมองเห็นกายไม่ใช่เรา

เคยใส่แว่นแล้วเพลิน หาแว่นไม่เจอทั้งที่เราใส่แว่นอยู่ไหม แว่นอยู่ตรงหน้าเราแท้ๆ แต่เพราะเราขาดสติ ที่จะเข้ามารู้มาดูสังเกตุ เราเลยมองผ่านแว่นที่อยู่ต่อหน้าเราไป หลงคิดว่าแว่นเป็นหนึ่งเดียวกับตัวเรา ทั้งที่อยู่ต่อหน้าต่อตา ร่างกายเราก็เหมือนแว่นนั้นหล่ะ หากเราหมั่นเจริญสติปัฏฐาน ตามที่พระพุทธเจ้าสอน สติที่เข้ามารู้กายใจตนเอง เมื่อเรามีสติรู้เห็นกายเห็นใจเราบ่อยๆ เราจะเริ่มเห็นได้เอง ว่ากาย นั้นแยกออกไปจากเรา ได้เหมือนแว่น กายนั้นไม่ใช่เราเลย แยกออกไปอีกส่วนหนึ่ง เมื่อเห็นอย่างนี้ได้ ก็เท่ากับเริ่มที่จะแยกกายแยกใจของตนเองออกจากกันได้ จะเป็นขั้นที่จะเริ่มเจริญวิปัสสนาครับ

"จิตวิเวก คือจิตมีความสงบสงัดจากอารมณ์เครื่องก่อกวน ไม่ฟุ้งซ่านรำคาญไปตามอารมณ์ของตนโดยถ่ายเดียว เวลาคิดก็มีความยับยั้ง มีความใคร่ครวญว่า ควรหรือไม่ควร การคิดนั้นจะคิดเรื่องใดประเภทใดบ้าง ที่จะก่อให้เกิดกิเลสอาสวะ หรือจะให้เป็นศีลเป็นธรรมซึ่งเป็นเครื่องแก้กิเลสขึ้นมา จิตก็เป็นผู้ใคร่ครวญพิจารณาเอง คือสติปัญญาเป็นเครื่องใคร่ครวญ

จิตเมื่อได้รับการอารักขาพยายามป้องกันสิ่งที่เป็นภัยไม่ให้เกิดขึ้นจากจิต และพยายามส่งเสริมสิ่งที่เป็นคุณแก่จิตใจให้เกิดให้มีขึ้นเรื่อยๆ จิตก็ได้รับความสงบเย็นใจขึ้นมาเป็นจิตวิเวก นั่นคือจิตที่สงบ และมีความสงบเป็นพื้นฐานมั่นคงไปโดยลำดับ"

(เทศน์หลวงตาเมื่อวันที่ ๑๑ กุมภาพันธ์ พุทธศักราช ๒๕๑๙)

ปล่อยตัวตนออกจากขันธ์ออกจากใจ มัวไปพิจารณายึดติดกับรู้ แล้วเมื่อไหร่ จะรู้สักแต่ว่ารู้ แค่รู้ แล้วทิ้ง ปล่อยแบบไม่ปล่อย หมดค่ากับใจ...

แค่ให้รู้ แล้วกับมาอยู่กับลมหายใจเป็นหลักหรือรู้ความรู้สึกตัว มีสติอยู่ที่ตนเอง อย่าไหลไปกับอารมณ์ จะก่อภพชาติไม่จบสิ้น ตรงนี้สําคัญนะ คนชอบไปพิจารณารู้แบบยึดติดตามรู้ต่อไปเรื่อย ทําให้ไหลไปกับความคิด ทําให้เกิดภพชาติต่อเนื่องไป ให้ละยึดรู้นั้นเสีย อารมณ์จะไม่ไปต่อ เห็นเพียงสักแต่ว่า หมดการยึดเกาะในอารมณ์นั้นๆครับ หากยังไปยึดรู้ติดตามดูอารมณ์นั้นๆ แล้วเมื่อไหร่ละอารมณ์นั้นได้ นี้หล่ะครับที่ปฏิบัติกันมาก้าวหน้ากันไปเยอะๆ แล้วไม่เกิดสภาวะต่อเพราะ มาติดตามรู้กัน ค้างกันอยู่ตรงนี้ก็มาก

ยึดถืออารมณ์ สุขก็ยึด ทุกข์ก็ยึด ดีไหม? การปฏิบัติเป็นไปเพื่อละ ไม่ใช่ยึด ยึดถือไปกับอารมณ์ แล้วเมื่อไหร่จะละอารมณ์ได้ เราปฏิบัติเพื่อไม่ยึดเกาะในอารมณ์ ไม่ให้อารมณ์นั้นมีผลกับเรานะ " แค่รู้ เห็นเพียงสักแต่ว่า " แล้วความจริง จิตนั้นเกิดดับไวมาก พอรู้ปุ๊บเกิดปั๊บมันก็ดับตรงนั้นเลยนะ ถ้าเราไปยึดรู้ตามต่อความจริงมันจิตคนละดวงไปแล้ว(มันเป็นการไปยึดอารมณ์แทน) อันที่รู้ตอนแรกมันดับไปนานแล้วนะ ดังนั้นหากเราไปยึด จิตมันก็ก่อเกิดภพเกิดชาติต่อไปไม่จบไม่สิ้น จิตนี้ไม่ใช่เรา มีจิตก็ยังมีเราก่อเป็นตัวเป็นตนขึ้นมา ความเป็นอิสระแห่งจิตจึงไม่เกิด

จิตมีหน้าที่รู้อารมณ์ แต่ให้แค่รู้ ไม่เข้าไปยึดถือ การเข้าไปยึดถือตามรู้ตามดูอารมณ์ มันทําให้เราเข้าไปในอารมณ์นั้นๆ จนถูกอารมณ์นั้นควบคุม การรู้จึงให้รู้เพียงแค่ รับรู้ ว่าอารมณ์ความคิดเกิด แต่ไม่เข้าตามไป ให้อยู่กับความรู้สึกตัว เพื่อไม่ไหลไปตามอารมณ์ความคิด

อดีตที่ผ่านมา เราใช้ชีวิตอยู่ในความฝัน ที่เราไม่รู้สึกตัว ไม่เห็นความจริง เห็นแต่ภาพลวงตาที่ถูกปกคลุมไปด้วยความคิดปรุงแต่ง

แต่เมื่อไหร่ที่เราตื่นขึ้นมาด้วยความรู้สึกตัว เราจะเห็นความจริงที่ยังไม่ปรุงแต่ง ที่ไม่ปนกันจนมองไม่เห็น ของ รูป นาม หรือ กาย ใจ และละเอียดลงไปถึง ขันธ์ ถึง ธาตุ เพื่อมาดับความเป็นตัวตนของเรา ที่เราหลงว่ามีตัวเราอยู่ จากการหลงยึดในอุปาทานแห่งขันธ์

การที่จะคลายจากการหลงยึดอุปาทานในขันธ์ได้นั้น ต้องเห็นจนไม่อยากจะเอากายเอาใจนี้ไว้ เบื่อหน่ายในกายใจนี้ จนรู้สึกรังเกียจกายใจนี้ เห็นแต่ความทุกข์เต็มไปหมดจากกายใจนี้ โดยไม่ใช่ความคิดพิจารณา แต่เห็นด้วยใจ

เอาใจรู้สึกกับลมเป็นหลัก แล้วพอเราขยับกายเราก็รู้สึกตัวไปด้วย เช่นเดินไปก็รู้สึกตัว หรือรู้สึกไปกับลมหายใจ

สลับกันตามแต่จะมีอะไรผุดขึ้นมาให้รู้ แต่ไม่ไปกําหนดแบบยึด ให้รู้แบบมีอะไรให้รู้ ก็รู้ มันจะสลับไปมาเองระหว่าง รู้สึกถึงลมหายใจกับรู้สึกตัวผ่านกาย จนสุดท้ายเป็นหนึ่งเดียวกันคือ "รู้สึกทั่วทั้งตัว" โดยไม่ไปกําหนดกะเกณท์

เวลามีสิ่งใดมากระทบกายใจก็เช่นกัน มีอะไรให้รู้ ก็แค่รู้ ไม่ต้องไปตามรู้ รู้แล้วก็มารู้สึกกับลมหายใจหรือรู้สึกตัวต่อเป็นหลักทําเพียงเท่านี้

การตรัสรู้ธรรมจะเกิดปัญญา ปัญญาที่รู้ได้ด้วยตนเอง(ปัญญาญาณ)

การปฏิบัตินั้นไม่มีอะไรที่มากไปกว่า การกลับมารู้ที่กายหรือใจเลย แต่สิ่งที่สําคัญ ต้องปล่อยจากหลักที่ยึดผู้อื่นออก แล้วเข้าไปแสวงหาด้วยตนเอง เห็นด้วยตนเอง จึงจะรู้ด้วยตนเอง การตรัสรู้จึงบังเกิดแก่ตน

ธรรมะถ้าปฏิบัติมามากๆ ไม่มีอะไรต้องบอกต้องสอนแล้วนะ เพราะใจสอนใจ ใจตนเองนั้นหล่ะจะเป็นผู้สอน

ต้องละการไปอ่านไปฟังผู้อื่น แล้วให้ใจตนเองสอน จิตแห่งพุทธะรอสอนเราอยู่แล้ว ละสิ่งอื่นๆเสีย เข้าถึงความเป็นพุทธะด้วยใจตน มิเช่นนั้น การตรัสรู้ จะมิบังเกิดกับตน เพราะจะเป็นเพียงผู้รู้ตาม มิใช่ผู้รู้แจ้ง

สิ่งที่ต้องระวังอย่างมากก็คือ การอ่าน การฟัง การคิดวิเคราะห์ สิ่งหล่าวนี้จะมาทําให้จิตสร้างภาพความคิดให้เราได้เห็น ต้องวางความคิดลงก่อน มิเช่นนั้นจะไปปิดบังรู้แห่งปัญญาญาณมิให้บังเกิดแก่ตน ต้องรู้เองเห็นเอง

ปัญญาญาณเกิดจากสัมมาสมาธิ

ถ้าหลับตา จิตไม่ตั้งมั่น ปัญญาก็ไม่เกิดอยู่ดี

ถ้านั่งสมาธิ จิตเดินผิด ไม่ตั้งมั่น ปัญญาก็ไม่เกิด

ถ้าไม่นั่งหลับตา ไม่นั่งสมาธิเลย และจิตก็ไม่ตั้งมั่น ปัญญาหรือ วิปัสสนาภาวนาก็ไม่เกิดอีกอยู่ดี

แต่หากลืมตาก็ตาม หลับตาก็ตาม ยืน เดิน นั่ง นอน มีจิตตั้งมั่น ปัญญาที่มี อนิจจัง ทุกขัง อนัตตาเป็นอารมณ์ ไตรลักษณ์ก็จะปรากฎ

เมื่อฝึกฝนดีแล้ว ทำปัญญานำสมาธิก่อนก็ได้ สุดท้ายจิตก็จะสงบจากนิวรณ์ สงบจากกิเลสเหมือนกัน บรรลุสัมมาสติ และสัมมาสมาธิ ได้ในที่สุด

หรือจะ ทำสมาธินำ ปัญญาไปก่อน สุดท้ายจิตก็จะสงบจากนิวรณ์ สงบจากกิเลสเหมือนกัน บรรลุสัมมาสมาธิ และสัมมาสติ ได้เหมือนกันนั้นเอง

คนเรามักจะคิดว่าการทําบุญต้องใช้เงินเป็นปัจจัยเพื่อให้ได้บุญเท่านั้น แต่หารู้ไม่ว่าบุญนั้นเกิดจากใจเรานั้นเอง และบุญใหญ่ๆไม่ได้เกิดจากการใช้เงินเลย แต่เกิดจากการเจริญสติเป็นหลัก เจริญสติเป็นยอดบุญ แค่หายใจเข้าก็ให้รู้สึก หายใจออกก็ให้รู้สึก ใจรู้สึกกับลมหายใจ ก็ได้บุญอยู่ตลอดการหายใจอยู่แล้ว เพียรเจริญสติกันเถิด...

ใจเราเป็นใหญ่ ใจเราเป็นประธาน กุศลหรืออกุศลล้วนเกิดที่ใจ ใจเรากําหนดเอง จะไปวิ่งหากุศลจากที่ไหนอีก ในเมื่อกุศลทั้งหลายล้วนผุดขึ้นจากใจเรา เคยสังเกตุไหมทําความดีมีกุศลแล้วเกิดปิติใจสุขสว่างใจเบาสบายมาจากกลางอกเรา พองอกพองใจ หรือเวลาทุกข์ใจมีอกุศลจุกอึดอัดแน่นที่หน้าอก คับอกคับใจนั้นหล่ะครับ