ธรรมะ 9 ตา

< ธรรมะ 9 ตา >

โดย…..ดร.พระมหาจรรยา สุทธิญาโณ

เมื่อหลวงพ่อพุทธทาสตัดสินใจเดินทางจากกรุงเทพมหานคร กลับสู่บ้านเกิดเมืองนอนเพื่อค้นคว้าศึกษาพุทธธรรมจากพระไตรปิฎกและจัดระบบชีวิตของการประพฤติพรหมจรรย์ตามรอยพระพุทธเจ้าและพระอรหันต์ทั้งหลาย ท่านได้พำนักที่วัดตระพังจิก ซึ่งเป็นวัดร้างมาหลายสิบปี เป็นที่สงบสงัดสมควรเป็นที่บำเพ็ญความเพียรเพื่อการขูดเกลาศึกษาค้นคว้า ต่อมาท่านเรียกสถานที่นี้ว่า สวนโมกขพลาราม แปลว่า สถานที่อันร่มรื่นเป็นพลังแห่งความหลุดพ้น

หลวงพ่อพุทธทาสใช้เวลา ศึกษา ปฏิบัติและเผยแพร่พุทธธรรมจากพระไตรปิฎกที่เรียกว่า ชุดธรรมโฆษณ์จากพระโอฐ์ จำนวนมากมายมหาศาล ท่านเคยกล่าวว่า ต่อจากนี้ไปใครจะบ่นไม่ได้อีกว่า ไม่มีหนังสือธรรมะอ่าน เพราะท่านได้เขียนไว้ทุกประเภททุกขนาด สามารถประยุกต์ใช้ได้ในทุกขั้นตอนของชีวิต

อย่างไรก็ตามแก่นธรรมที่หลวงพ่อได้แสดงไว้สามารถสรุปลงได้ในเก้าตาคือ

๑) อนิจจตา แปลว่าความไม่เที่ยง ความเปลี่ยนแปลง แปรปรวนไป ไหลเรื่อย

๒) ทุกขตา สภาพที่ทนได้ยาก เมื่อสิ่งต่างๆอยู่ภายใต้กฎอนิจจัง ไม่มีสิ่งใดทนอยู่ในสภาพเดิมได้ต้องเปลี่ยนไปในรูปต่างๆจากความใหม่สู่ความเก่า จากความเก่าสู่ความสูญสลายไม่สามารถจะทนทานได้ในสภาพเดิม

๓) อนัตตตา ความไม่มีตัวตน ทุกสิ่งเกิดขึ้นมาจาก การรวมตัวกันของธาตุเพียงชั่งคราว เมื่ออนิจจังแสดงอำนาจไม่มีสิ่งใดจะเป็นตัวตนที่เที่ยงแท้ถาวร หาตัวตนที่เป็นแก่นสารไม่ได้ พบกันเพียงชั่วขณะแล้วก็อำลากันไป

๔) ธัมมัฏฐิตัตตา แปลว่า ความดำรงอยู่แห่งธรรมดาหรือธรรมชาติ เช่นดวงอาทิตย์ขึ้นทางทิศตะวันออกแล้ว ตกทางทิศตะวันตก เคยเป็นมาอย่างไรก็เป็นอย่างนั้น

๕) ธัมมนิยามตา ความเปลี่ยนแปลงทำให้สิ่งต่างๆเป็นไปตามวิถีของมัน เช่นใบไม้ดอกไม้หลากหลายชนิดที่มีสีสรรแตกต่างกัน มีทั้งขาว เขียวเหลือง แดงปะปนกันไป ต้นไม้หรือใบไม้ที่เคยมีสีสรรอย่างนั้นก็คงความเป็นอย่างนั้นของมันไม่เหมือนกันกับสิ่งอื่นเรียกว่า ถูกกำหนดโดยธรรม

๖) สุญญตา แปลว่าความว่าง ทุกสิ่งเป็นเพียงมายาภาพที่ผ่านมาแล้วก็ผ่านไป ผ่านมาเท่าไรก็ผ่านไปเท่านั้น สิ่งใดเกิดจากความว่างสุดท้ายก็สลายไปสู่ความว่าง ซึ่งความว่างนี้มีอยู่ในสรรพสิ่ง

๗) อิทัปัจจยตา แปลว่า อาศัยกันและกันเกิดขึ้น ไม่มีสิ่งใดที่เกิดขึ้นมาลอยๆโดยไร้เหตุปัจจัย แต่สิ่งทั้งหลายไม่ว่านามหรือรูปล้วนเป็นไปตามเหตุตามปัจจัย หรือกฎแห่งเหตุและผล สอดรับกันไปเป็นกระบวนการ

๘) ตถาตา สภาวะที่เปลี่ยนแปลง ไม่คงที่ ต้องมีเหตุปัจจัยประกอบกันเข้า เป็นเพียงมายา ผ่านมาแล้วก็ผ่านไป ไม่มีอะไรเป็นสาระแก่นสารทุกอย่างล้วนมาจากความว่างเปล่าไปสู่ความว่างเปล่า ไม่เป็นอย่างอื่น แต่จะเป็นอย่างนั้นตลอดไปเรียกว่า ตถาตา ความเป็นเช่นนั้นเอง

๙) อตัมมยตา หลวงพ่อพุทธทาสแปลได้ถึงใจว่า กูไม่เอากับมึงแล้วโว้ย เมื่อใดเห็นแจ้งด้วยปัญญาว่า สิ่งทั้งหลายที่เกิดจากเหตุปัจจัยล้วนผ่านมาแล้วผ่านไป แบกสิ่งใดก็หนักเพราะสิ่งนั้น ครั้นวางลงไปไม่หยิบฉวยมาเป็นเราหรือของเราทุกอย่างก็ว่างโล่งโปร่งสบาย เมื่อประจักษ์ชัดว่า แบกทุกครั้งหนักทุกครั้ง ยึดทุกครั้ง ทุกข์ทุกครั้ง วนเวียนซ้ำซาก จึงเปล่งวาจาด้วยความเห็นแจ้งว่า อตัมมยตา กูไม่เอากับมึงแล้วโว้ย

เหล่านี้คือหัวใจของพระพุทธศาสนาที่หลวงพ่อพุทธทาสได้นำมาสอนเพื่อนมนุษย์ให้ได้รับประโยชน์อย่างไม่มีที่สุดไม่มีประมาณ

ธรรมะ 9 ตา มีความสำคัญคือเป็นแนวทางที่จะนำไปสู่การดับทุกข์ เมื่อได้ปฏิบัติตามแล้วสามารถทำให้เราไม่ยึดติดอยู่กับสิ่งทั้งหลายทั้งปวง และสามารถเข้าใจสิ่งทั้งหลายทั้งปวงได้มากยิ่งขึ้น อันจะส่งผลให้เราไม่เป็นทุกข์นั่นเอง

รู้จัก “เช่นนั้นเอง” แล้ว

จิตจะไม่หวั่นไหว เมื่อมีอะไรมากระทบ

.

…. “ เรามารู้เรื่องนี้ ก็ไม่มีอะไรที่มาทําให้หวั่นไหว โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเรื่องที่มันมีอยู่ประจําวัน , เช่นวันนี้กินข้าวไม่อร่อย มันก็หวั่นไหวเสียแล้ว, หวั่นไหวไปในทางที่ไม่อร่อย ชักจะเศร้าไปเสียแล้ว ถ้าวันนี้กินข้าวของมันอร่อย ก็ชักจะยินดีเสียแล้ว, ชักจะเหลิงไปแล้ว นี่มันโง่เพราะมันไม่รู้จักว่ามันเช่นนั้นเอง, มันต้องเป็น “เช่นนั้นเอง” อร่อยหรือไม่อร่อยก็เช่นนั้นเอง คือเป็นเพียง “ความรู้สึก” เท่านั้น แล้วมันต้องเป็นเช่นนั้นเอง ตรงที่ว่า มันจะต้องมีอร่อยบ้าง มีไม่อร่อยบ้าง, ต้องมีทั้งอร่อยและทั้งไม่อร่อย

…. ฉะนั้น ในโลกนี้ มันต้องมีสิ่งที่เป็นคู่ๆ คู่ๆ กันอย่างนี้แหละ : ได้ลาภ-เสื่อมลาภ, ได้ยศ-เสื่อมยศ, ได้นินทา-ได้สรรเสริญ, ได้สุข-ได้ทุกข์, นี่มันมีคู่ตรงกันข้ามให้มากระทบเราอยู่ในโลกนี้เป็นของเช่นนั้นเอง นี้ครั้นมากระทบเข้าแล้ว มันก็เห็น “เช่นนั้นเอง” ว่าเป็นเพียงความรู้สึก

…. นี่ ขอให้ช่วยกันเอาไปคิดนึกให้เข้าใจแจ่มแจ้งอยู่ในใจ ราวกับว่าแขวนไว้ที่คอ; แขวนไว้ที่คอ คือมันอยู่กับเนื้อกับตัวตลอดเวลา, นี่ เรารู้สึกคิดนึกได้ตลอดเวลา เหมือนกับแขวนไว้ที่คอ. อาตมาก็ให้พระเครื่องไปแขวนไว้ที่คอทุกคน คือคําว่า “เช่นนั้นเอง” เป็นหัวใจของพระพุทธศาสนา, เอาหัวใจของพระพุทธศาสนามาแจกกันเป็นพระเครื่องสําหรับแขวนคอ

…. ฉะนั้น ถ้าใครเช่นนั้นเองไม่ได้ ก็คือคนโง่, อะไรเกิดขึ้นมันเช่นนั้นเองไม่ได้ มันก็คือคนโง่, มันก็ต้องยินดียินร้ายตลอดเวลา นี่เอาไปคอยกําหนดดูตัวเองว่ามันเป็นอย่างไร ; แล้วก็แจกไปตามเรื่องตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ : สบายแก่ตา ไม่สบายแก่ตา, สบายแก่หู ไม่สบายแก่หู, สบายแก่จมูก ไม่สบายแก่จมูก, สบายแก่ลิ้น ไม่สบายแก่ลิ้น, สบายแก่ผิวหนัง ไม่สบายแก่ผิวหนัง, สบายแก่จิตใจ ไม่สบายแก่จิตใจ, นี่ทั้ง ๖ คู่นี้ มันเช่นนั้นเองเหมือนกันหมดเลย ทั้ง ๖ อย่าง และทุกๆคู่ ที่สบายก็เช่นนั้นเอง ไม่สบายก็เช่นนั้นเอง, มันเป็นเพียง “ความรู้สึก” เท่านั้น เอาคําว่า สุข ว่า ทุกข์ ออกไปทั้งหมด ก็เหลือแต่ “ความรู้สึก” เท่านั้น ที่เกิดขึ้นตามกฎเหตุปัจจัย คือกฎแห่งความเป็น “เช่นนั้นเอง” คือ “อิทัปปัจจยตา”

.

อิทัปปัจจยตา ก็คือเรื่อง “ตถตา”

…. อาตมาพูดหลายครั้งหลายหนแล้ว แต่ยังไม่แน่ใจว่าท่านทั้งหลายจะฟังออกหรือจําได้ หรือเข้าใจ จึงบอกแล้วบอกอีกอย่างน่ารําคาญ ว่าเรื่อง “อิทัปปัจจยตา” นั้น มันก็คือเรื่อง “ตถตา” แปลว่า “เช่นนั้นเอง”, อวิตถตา - ไม่ผิดไปจากความเป็นอย่างนั้น, อนัญญถตา - ไม่เป็นอย่างอื่นไปจากความเป็นอย่างนั้น, ธัมมัฏฐิตตา - มันเป็นการตั้งอยู่แห่งธรรมดาอย่างนั้น, ธัมมนิยามตา – มันเป็นกฎตายตัวของธรรมดา, อิทัปปัจจยตา – คือความที่เมื่อสิ่งนี้สิ่งนี้เป็นปัจจัย สิ่งนี้สิ่งนี้ก็เกิดขึ้น

…. เพราะฉะนั้น อะไรเกิดขึ้น : สวยหรือไม่สวย, น่ารักหรือไม่น่ารัก, น่ายินดีหรือไม่น่ายินดี, มันก็เป็นสิ่งที่มีเหตุปัจจัยอย่างนั้นแล้วจึงเกิดขึ้น แล้วก็เป็น“เช่นนั้นเอง” อย่าไปเที่ยวโง่หลงรัก ที่มันหลอกให้รัก, ไปโกรธไปเกลียด ที่มันหลอกให้โกรธให้เกลียด, อย่างที่เป็นอยู่ประจําวัน มันไม่ปรกติ; มันเหมือนกับถูกตบแก้มซ้ายที แก้มขวาที, ถูกตบแก้มซ้ายที ถูกตบแก้มขวาที อย่างนี้อยู่ตลอดวัน เพราะความที่ไม่มีหัวใจของพระพุทธศาสนามาคุ้มครอง. ถ้ามี “เช่นนั้นเอง” คุ้มครอง มันก็ไม่เป็นอย่างนั้น ; จะไม่ถูกตบแก้มซ้ายที แก้มขวาที ตลอดวัน เหมือนที่เขาเป็นๆกันอยู่

…. นี่คือหัวใจของพระพุทธศาสนา สรุปรวมลงในคําว่า “ตถตา” แปลว่า “เป็นเช่นนั้น”. คํานี้จะแปลว่า เช่นนี้ ก็ได้, มันเช่นนี้เอง, เช่นนั้นเอง ก็เหมือนกันแหละ”

.

พุทธทาสภิกขุ

ที่มา : ธรรมโอวาทสำหรับปีใหม่ แก่คณะนักศึกษารวมกันหลายคณะ ณ ลานหินโค้ง วันที่ ๓๑ ธันวาคม ๒๕๒๒ เวลา ๑๙.๓๐ น. จากหนังสือชุดลอยปทุม เล่มชื่อว่า “เช่นนั้นเอง” หน้า ๑๐๐-๑๐๓