สภาวธรรมของดวงจิต

• สิ่งที่เรียกว่า "จิตหนึ่ง"

หรือ "จิตเดิมแท้"...หาใช่จิตไม่...

เป็นเพียงธรรมชาติเดิมแท้ของสิ่งทั้งปวง

ก่อนแต่จะมีสิ่งทั้งปวง

แล้วก็ยังคงมีอยู่ตลอดเวลา

พร้อมกับสิ่งทั้งปวง

ซึ่งเป็นเพียงมายาของจิตหนึ่งเท่านั้น

และจิตหนึ่งนั้นมีความหมายเท่ากับ

ความว่างจากสิ่งทั้งปวงอีกต่อหนึ่ง..

เช่นเดียวกับคลื่น เป็นสิ่งที่ปรากฏ

ออกมาให้เห็น ในเมื่อน้ำถูกลมพัด

แต่น้ำกับคลื่นหาใช่สิ่งเดียวกันไม่

คลื่นเป็นเพียงมายาที่เกิดจากน้ำ

ตัวน้ำแท้ต้องว่างจากคลื่น

ฉันใดก็ฉันนั้น...

นี้เปรียบน้ำกับจิตหนึ่ง..

เมื่อใด"ไม่มีความคิดปรุงแต่ง"

"จิตหนึ่ง"ก็ปรากฏทันที

เรียกอีกอย่างหนึ่งก็เรียกว่า

"จิตเข้าถึงความว่าง..".

"ตัวเองหาย...กลายเป็นความว่าง...หรือจิตหนึ่งไป"

ความคิดปรุงแต่งนั้น เจือด้วยอุปทานหรือความยึดถือ

ใน"ของคู่" หรือ "คติทวินิยม" นั่นเอง

ถ้า"ไม่หลง"ในของคู่ อุปาทานก็ไม่เกิด

คือกิเลสตัณหาไม่เกิดนั่นเอง

สภาพจิตเดิมแท้จะปรากฏ

ออกมา"เป็น ความว่างจากกิเลส ตัณหา หรืออุปาทาน"

โดยประการทั้งปวง..

.

"คติทวินิยม"ในที่นี้

หมายถึง การไม่รู้ความจริงของสิ่งทั้งปวง

แล้วหลงไปว่ามีของเป็นคู่ๆ

เช่น ดี-ชั่ว สุข-ทุกข์ บุญ-บาป

ดำ-ขาว ชาย-หญิง มี-จน ดังนี้เป็นต้น

ถ้ามองให้ลึกซึ้งถึงความจริงแล้ว

มันเป็นเพียงสังขารธรรมหรือ มายาเหมือนกันหรือเท่ากัน

จึงไม่มีอะไรที่จะตรงกันข้ามเป็นคู่ไปได้

เมื่อไม่รู้สึกเป็นคู่ ก็ไม่รู้สึกรักทางหนึ่ง

แล้วเกลียดในทางตรงข้าม...ความคิดปรุงแต่งก็ไม่มี

เมื่อความคิดปรุงแต่งไม่มี จิตก็เข้าถึงความว่าง

หรือเข้าถึงความเป็นจิตเดิมแท้ หรือจิตหนึ่งนั่นเอง...

• ท่านพุทธทาสภิกขุ •

สมาธิ ไม่ต้องดับรูป-เสียง-กลิ่น-รส-สัมผัส เหมือนฌาน

แต่สมาธิจะยึดเอาอารมณ์ทั้ง ๖ นั่นแหละมาเป็นเครื่องพิจารณาืจนเห็นอารมณ์ทั้ง ๖ นั้นชัดตามเป็นจริงว่า อายตนะ ๖ มีตาเป็นต้น เป็นบ่อเกิดของอารมณ์ ๖ มีรูปเป็นต้น กิเลสจะเกิดขึ้นที่อายตนะ ๖ นี้เพราะความไม่รู้ตามเป็นจริง แล้วเข้าไปยึดอารมณ์ ๖ นั้นมาไว้เป็นของตัวจึงเดือดร้อนเป็นทุกข์

ความจริงแล้ว อายตนะ ๖ ก็มีไว้สำหรับรับรู้ทำหน้าที่ของตนๆเป็นธรรมดาอยู่แล้ว อายตนะมิได้มาไหว้วอนหรือร้องขอให้ใครๆ มาหลงรักหลงชอบหรือเกลียดชังอะไร แต่ใจของเราต่างหาก แส่ไปยึดไปถือเอาอารมณ์นั้นมาเป็นตน เป็นของตน ทั้งๆที่อารมณ์เหล่านั้นก็หาได้เป็นไปตามปรารถนาไม่

มันเกิดขึ้น ณ ที่ใด มันก็ดับลง ณ ที่นั้น มันเกิดๆ ดับๆ อยู่อย่างนี้ตลอดกาล

ผู้มาพิจารณาเห็นชัดแจ้งอย่างนี้ด้วยใจด้วยปัญญาอันชอบแล้ว จิตจะไม่แส่ส่ายลังเลไปในอารมณ์นั้นๆ

แล้วจะตั้งมั่นแน่แน่วอยู่ในความจริงใจว่า อายตนะทั้ง ๖ จะเป็นกิเลส และเป็นภัยก็แต่ผู้ที่ไม่เข้าใจตามเป็นจริง แล้วเข้าไปยึดถือ เอามาเป็นตนเป็นของตนเท่านั้น ผู้ที่รู้เห็นตามเป็นจริงแล้วอายตนะทั้งหลายก็จะเป็นอายตนะอยู่ตามเดิม และทำหน้าที่อยู่ตามเคย

ใจก็จะไม่หลงเข้าไปยึดเอามาเป็นตนของตนเลย

ที่เรียกว่าสมาธิเกิดขึ้น เพราะเอาความเห็นอันเป็นจริงในสัจจธรรมมาเป็นอารมณ์ ต่อนั้นไป หากมีผู้มาแสดงสัจจธรรมอันเนื่องมาจากอายตนะ-ขันธ์ เป็นต้น

อันมีมูลฐานอันเดียวกัน ท่านผู้นั้นก็จะส่องแสงปัญญาตามรู้ตามเห็นไปตามทุกแง่ทุกมุม จนสิ้นสงสัยในธรรมนั้นๆ ที่เรียกว่าได้บรรลุธรรม

.

หลวงปู่เทสก์ เทสรังสี.

โอวาทหลวงปู่ใหญ่ พระครูเทพโลกอุดร

การปฎิบัติธรรมทางด้านจิต จงเป็นผู้มีสติปัญญารู้เท่าทันความเคลื่อนไหวของจิตทุกลมหายใจเข้าออกและทุกอิริยบท เว้นเสียแต่หลับ เมื่อรู้ทันจิตแล้ว ต้องรู้จักรักษาจิต คุ้มครองจิต จงดูจิตเคลื่อนไหวเหมือนเราดูลิเกหรือละคร เราอย่าเข้าไปเล่นลิเกหรือละครด้วย เราเป็นเพียงผู้นั่งดู อย่าหวั่นไหวไปตามจิต จงดูจิตพฤติการณ์ของจิตเฉย ๆ ด้วยอุเบกขา จิตไม่มีตัวตน แต่สามารถกลิ้งกลอกล้อหรือยั่วเย้าให้เราหวั่นไหวดีใจและเสียใจได้ ฉะนั้นต้องนึกเสมอว่าจิตไม่มีตัวตน อย่ากลัวจิต อย่ากลัวอารมณ์ เราหรือสติสัมปชัญญะต้องเก่งกว่าจิต

ความนึกคิดอารมณ์ต่าง ๆ เป็นอาการของจิต ไม่ใช่ตัวจิต แต่เราเข้าใจว่าเป็นตัวจิตธรรมชาติคือผู้รู้อารมณ์ คิดปรุงแต่งแยกแยะไปตามเรื่องของมัน แต่แล้วมันต้องดับไปเข้าหลักเกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไป คือไม่เที่ยง ไม่จีรังยั่งยืนทนได้ยากเป็นทุกข์ และสลายไปไม่ใช่ตัวตน มันจะเกิดดับ ๆ อยู่ตามธรรมชาติ เมื่อเรารู้ความจริงของจิตเช่นนี้ เราก็จะสงบไม่วุ่นวาย เราในที่นี้หมายถึงสติปัญญา สัพเพ ธัมมา อนัตตา ธรรม (สิ่งทั้งปวง ) เป็นอนัตตาคือไม่ใช่ตัวตน

นิมิตที่เกิดขึ้นขณะนั่งสมาธิมีอยู่ ๒ ประการ คือ ๑ . เกิดขึ้นเพราะเทพบันดาล คือเทวดาหรือพรหมแสดงภาพนิมิตและเสียงให้รู้เห็น ๒. นิมิตเกิดขึ้นเพราะอำนาจสมาธิเอง

นิมิตจะเป็นประเภทใดก็ตาม ขอให้ผู้เจริญกรรมฐานจงเป็นผู้ใช้สติปัญญาให้รู้เท่าทันนิมิตที่เกิดขึ้นนั้นด้วยปัญญา อย่าเพิ่งหลงเชื่อทันทีจะเป็นความงมงาย ให้ปล่อยวางนิมิตนั้นไปเสียอย่าไปสนใจให้เอาจิตทำความจดจ่ออยู่เฉพาะจิต

เมื่อจิตสงบรวมตัว จิตถอนตัวออกมารับรู้นิมิตนั้นอีก หากปรากฎนิมิตอย่างนี้ซ้ำ ๆ ซาก ๆ หลายครั้งแสดงว่านิมิตนั้นเป็นของจริงเชื่อถือได้ แต่อย่างไรก็ตามนิมิตที่มาปรากฏนี้อยู่ในขั้นโลกียสมาธิ นิมิตต่าง ๆ จึงเป็นความจริงน้อย แต่ไม่จริงเสียมาก จงมุ่งหน้าทำจิตให้สงบเป็นอัปนาสมาธิ อย่าสนใจนิมิต หากทำได้อย่างนี้ จิตจะสงบตั้งมั่น เข้าถึงระดับฌานจะเกิดผลคือสมาบัติสูงขึ้นตามลำดับ จิตจะมีพลังอำนาจอันมหาศาล ฤทธิ์เดชจะตามมาเองด้วยอำนาจของฌาน

" เมื่อ...มีเรา

ก็มี ของเรามาหมายมั่น

เหมือนกัน กับฝาผนัง

ถ้าไม่มีหัวตะปูแล้วห้อยเสื้อ ไม่ได้

ห้อยกางเกง ไม่ได้ ไม่มีที่เกาะ

ฉันใด ถ้าภาวนาถึงที่แล้วมันก็...

ไม่ใช่ เรา

ไม่ใช่ ของเรา เป็นต้น

พระอรหันต์ท่านจึงหลุดพ้นจาก...เรา

หลุดพ้นจาก...เขา

อาสวะทั้งหลาย ไม่มีที่เกาะ

อาสวะทั้งหลาย ไม่มีที่แอบอิง

ไม่มี ที่พึ่ง

ถ้า...มันหมดตัวเรา

การกระทำทุกวัน

การประพฤติทุกวัน

การพิจารณาทุกวัน

จึงเป็นปัญหา ที่จะแก้ปัญหาให้รู้จักตัวว่า...

เรา หรือไม่ใช่ ของเรา ออก

ถ้ายังมีตัวเราอยู่อย่าง อุปาทาน

ก็มี ของเราตลอดไป

เมื่อมีของเรา ก็มีของหาย มีของได้

เมื่อมีได้ เมื่อมีเสีย

ก็มี สุข ก็มี ทุกข์

เมื่อมี สุข เมื่อมี ทุกข์ ก็มีเหตุมีปัจจัยหมุน

เวียนเปลี่ยนไป

ไม่มี ที่สิ้นสุด ที่จบลงได้

ฉะนั้น พระพุทธเจ้าของเรา ท่านจึงเน้น

เน้นข้อประพฤติ เน้นข้อปฏิบัติให้เห็นตาม

เป็นจริง

เมื่อเห็นตามเป็นจริงแล้ว ก็สบาย

แต่ เราไม่ค่อยเห็นตามเป็นจริง ได้ง่าย

สมัยก่อน ศีล สมาธิ ปัญญา ไม่ค่อยมี

มีแต่ว่า บรรลุธรรมะ

ไปฟังธรรม ก็ภาวนาไปด้วย

เมื่อ รู้จักธรรม ความละอายก็เกิดขึ้นมา

ไม่กล้าทำในสิ่งที่ผิดทาง กาย วาจา ใจ

เพราะได้ฟังธรรมะ รู้เรื่องตามความเป็นจริงแล้ว จึงมีความละอาย

ความละอายท่านเรียกว่า ศีล

จิตที่มั่นอยู่กับความละอายว่า จะเป็นบาปอยู่นั้น ความมั่นในอารมณ์ที่ว่า มันเป็นบาป อันเดียวนั้นเรียกว่า สมาธิ ก็ได้

เมื่อ สมาธิความมั่นอยู่ในอารมณ์ ไม่ทำบาป

ทำใจให้ สุขุม

ปัญญา ความรู้เท่าทั้งหลาย ก็เกิดขึ้นมา

บรรลุถึง สันติธรรม เห็นตัวเรา ของเรา

ตามความเป็นจริงว่า...มิใช่ เรา ขึ้นมา

เป็นตัวปัญญาเกิดขึ้นมา

พ้นจากวัฏฏะสงสาร อันนี้ได้

ฉะนั้น ในครั้งพุทธกาลท่านว่า...

เมื่อมีกาลฟังธรรม ก็บรรลุธรรม เท่านั้นเอง

เมื่อมี ศีล

(เมื่อมี) สมาธิแล้ว

ปัญญา ก็เกิดขึ้นมา."

______________________________________

(หลวงพ่อชา สุภัทโท วัดหนองป่าพง)

...การปฏิบัติธรรม

คือ การที่เราได้กลับคืนสู่ธรรมชาติ

ที่รู้ตื่น เบิกบาน ผ่องใสอยู่...

พระพุทธองค์ทรงตรัสว่า..

"จิตนี้ประภัสสรผ่องใสมาแต่เดิม

แต่เศร้าหมองเพราะอุปกิเลสจรมา"

..เพราะความไม่รู้ไม่เข้าใจพระสัทธรรม

จึงหลงเพลิดเพลินอยู่กับสิ่งต่างๆในโลก

เกิดตัวตน เกิดภพเกิดชาติ เวียนว่ายตายเกิด

หลงติดอยู่ในวัฏสงสารอยู่ร่ำไป..

..แต่เมื่อใดเลิกหลง เลิกยึด

ละความเพลิดเพลินในอารมณ์ต่างๆ

ค่อยๆสละละวางสิ่งต่างๆลง..

จิตใจก็จะค่อยๆผ่องใสขึ้นโดยลำดับ

ค่อยๆกลับคืนสู่สภาพจิตประภัสสรขึ้นมา

รู้ตื่นเบิกบานผ่องใสอยู่

..การปฏิบัติธรรมก็ให้ทำสบาย

ทำกายให้สบาย ทำจิตใจให้สบาย

จิตใจเราก็จะค่อยๆกลับคืนสู่สภาพปกติ..

ปล่อยวางความคิดปรุงแต่ง รู้สึกตัวทั่วพร้อมอยู่

ใจเราก็จะผ่องใสขึ้น เบาขึ้น สงบขึ้น เบิกบานขึ้นมา..

..คลายจากความทุกข์ร้อนทั้งปวง

เข้าถึงความสุขที่ประณีตลึกซึ้งขึ้นโดยลำดับ..

ดั่งเมื่อใดที่เมฆหมอกจางคลายสลายไป

พระจันทร์จึงปรากฏ งามสว่างกลางนภาอีกครั้ง...

"พบความสว่างไสวของพระสัทธรรม"

พระมหาวรพรต กิตติวโล

พอถึงจะตาย ไฟธาตุจะแตก มันจะดิ้นออกจากร่าง เราเลยกระเด็นออกไปเลย

พอมันเจ็บป่วยทุกข์ทรมาน แล้วมันหาลมหายไม่เจอ เฮือก... เฮือก... เฮือก!!! มันดิ้นเลย ตัวเราดิ้นกระเด็นหลุด ปิ๊ง! ออกไปเลย แล้วยมทูตลากเอาไปเลยต่อหน้าต่อตา

มันจะต้องไม่มี “ตัวเรา” ออกไป

จะไม่มีตัวเราออกไปได้ กรณีเดียว.. คือ เห็นไอ้ตัวดิ้น “ไม่ใช่ตัวเรา”

มันเป็นตัวสังขาร ตัวปรุงแต่ง

หลวงตาณรงค์ศักดิ์

" จงกำหนดเข้าไป

พิจารณา เข้าไป

จิต...ถ้าพูดตามหลักการพิจารณาแล้ว

จิต...ก็เป็นตัวอนิจจัง เป็นตัวทุกขัง เป็นตัวอนัตตา

เพราะ...มีสมมุติแทรกอยู่ จึงต้องเป็นลักษณะสาม

คือ ไตรลักษณ์ ได้

จงฟาดฟันหั่นแหลกลงไป ที่ตรงนั้น

โดยไม่ต้องยึดมั่น ถือมั่นว่า...

จิตนี้ เป็นเรา จิตนี้ เป็นของเรา

ไม่เพียงแต่ไม่ยึดมั่น ถือมั่น ในรูป เวทนา

สัญญา สังขาร วิญญาณว่า เป็นเรา เป็น

ของเรา เท่านั้น

ยังกำหนด ให้เห็นชัดเจนในตัวจิต

อีกว่า ควรจะถือเป็นเรา เป็นของเรา หรือไม่?

เพราะเหตุไร ?

เอ้า ! กำหนดลงไป

พิจารณาลงไป

แยกเเยะ ให้เห็นชัดตามความเป็นจริง

สิ่งที่เป็นอนิจจัง ทุกขัง อนัตตา ภายในจิตนี้

จะกระจายออกหมด ไม่มี อะไรเหลือเลย

เมื่อ...ธรรมชาตินี้ ได้กระจายหายไป ไม่มีอะไรเหลือ

แล้ว อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา ภายในจิตก็หายไปพร้อมกัน

เป็นจิต...ที่สิ้นสมมุติ โดยประการทั้งปวงแล้ว

คำว่า...อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา จึงไม่มีในจิตอีกต่อไป

ตลอดอนันตกาล."

______________________________________

(องค์หลวงตามหาบัว ญาณสัมปันโน)

< การวางอุปาทานขันธ์ ๕ >

จะต้องฝึกใจให้รู้การทำงานของขันธ์ ๕ ก่อน

และฝึกสังเกต ว่า วิญญาณขันธ์นั้น ไปรู้ตาม

อายตนะ ๖ ที่มีผัสสะ

ในองค์ประกอบ ๓ ส่วน ดังตัวอย่าง ทางตา

๑. ตา

๒. รูป

๓. วิญญาณทางตา

เมื่อ ๓ ส่วนรวมเป็น ผัสสะ จึงเกิด

เวทนา สุข ทุกข์ ตาม ราคะ นันทิ โดย

มีอวิชชา ไม่รู้ตามนี้

》เมื่อ"รู้ทัน"ตามนี้ มีวิชชา อวิชชาก็ดับไป

เมื่อมีผัสสะ เวทนาไม่เกิด

สุขหรือทุกข์จึงไม่มี ตัณหาก็เกิดไม่ได้

เพราะ "ตัณหา"เกิดจาก "เวทนา"

》ดังนั้นในเรื่องนี้ พระพุทธเจ้าจึงตรัสสอนให้

ภาวนาว่า สักแต่รู้ สักแต่เห็น (ไม่ยินดีหรือยินร้าย)

เธอก็ไม่มี ในโลกนี้ ไม่มีในโลกหน้า

ในโลกทั้ง ๒ ก็ไม่มีแก่เธอ

ก็ฝึกใจให้ยอมรับตามนี้

(ทำได้ยัง ถ้ายังก็ต้องฝึกต่อไป)

San Nirvana

จิตอยู่กับกาย รู้อยู่กับลมหายใจเข้า ออก .. หรือ รู้อยู่กับการทำงานปัจจุบัน เป็นไปเพื่อ สติสัมปัชชัญญะ ... ทิ้งอารมณ์ให้ไวที่สุด ละนันทิ (ละความเพลิน) ... เกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไป ... รู้ อารมณ์เดียว เอาวิญญาณขันธ์เกาะกับกาย (ลมหายใจ) ... การเกิดในขันธ์อื่นๆก็ดับไป (เวทนา สัญญา สังขาร) ... อยู่กับผู้รู้ ไม่อยู่กับสิ่งที่ไปรู้ ... จิตมีสมาธิดี ก็เป็นบ่อเกิดแห่งปัญญา ... อานาปานสติ

Trader Hunter พบธรรม

ธาตุรู้ หลวงปู่เทสก์ เทสรังสี

โวหารท่านอาจารย์ดูลย์ ท่านบอกว่า “จิตคือพุทธะ” ท่านพูดย่อๆ หมายความถึง “จิตคือพุทธะ” ไม่ใช่ “พุทธะคือสัมมาสัมพุทธะ”

“พุทธะ” ในที่นี้ หมายความถึง “จิตคือพุทธะ”

“พุทธะ” แปลว่า “ผู้รู้” แต่ไม่ใช่ “สัมมาสัมพุทธะ” ไม่ใช่สัพพัญญู

“พุทธะ” หมายความถึงจิต เมื่อจิตเป็นผู้คิดผู้นึก ผู้ปรุงผู้แต่งสารพัดทุกอย่างนั่นน่ะ อันนั้นน่ะมันจะรู้ขึ้นได้ เพราะความคิดความนึกความรู้สึกอะไรต่างๆสารพัดทุกอย่าง อันนั้นแหละ “จิตเป็นพุทธะ” ไม่ใช่สัมมาสัมพุทธะ สัมมาสัมพุทธะมีอีกอย่างหนึ่ง

ผมจึงตั้งสูตรใหม่ว่า “จิต” กับ “ใจ” มันคนละอย่างกัน ถ้าหากว่าเข้าถึงใจแล้ว ไม่มีความรู้สึกอื่น มีแต่ความเฉยอยู่ แต่ว่ารู้สึกว่าตัวเฉยอยู่ ไม่คิดไม่นึกไม่ปรุงไม่แต่ง อันนั้นแหละพุทธะ พุทธะตัวนั้น คือ “ความรู้” นั่นเอง หรือเรียกว่าธาตุรู้ สิ่งที่รู้ความรู้ต่างๆ นั้นมันเป็นสมมติบัญญัติไป ถ้าหากธาตุรู้แล้วถึงที่สุด ไม่มีอะไรพูดต่อไปอีก ถึงเรียกว่า ธาตุรู้ แต่ว่าธาตุรู้มันก็ยังเรียกว่าสมมติอยู่นั่นเอง สมมติให้รู้เรื่องกัน พูดให้เข้าใจกัน สิ่งทั้งปวงหมดไม่มีอะไร มีแต่ธาตุรู้เท่านั้น ถึงพระพุทธเจ้าท่านเสด็จปรินิพพาน ก็เรียกว่า นิพพานธาตุ สภาวะมันหากเกิดอยู่เป็นอยู่อย่างนั้น เรียกว่า สภาวะ เรียกว่า ธาตุรู้ พระนิพพานก็เรียกว่านิพพานธาตุ

ผมถึงเรียกสมมติอื่นว่า ธาตุรู้นั้นอันหนึ่ง และสิ่งที่ไปรู้นั้นอีกอันหนึ่ง ถ้าออกจากธาตุรู้นั้นแล้ว ไปรู้สิ่งอันอื่นนอกจากนั้นอีก เรียกว่า ปัญญา ปัญญานี้ เกิดจากความปรุงความแต่งความคิดความนึกสารพัดทุกอย่าง ปัญญา เกิดจากเอาธาตุรู้นั้นไปเกิดปัญญา ไปเป็นจิตแล้วไปเกิดเป็นปัญญาปัญญา นั้นมี ๒ อย่าง ปัญญาโลกิยะอย่างหนึ่ง ปัญญาโลกุตระอย่างหนึ่ง

ปัญญาโลกิยะนั้นคือ ความคิดความนึกปรุงแต่งสารพัด สัญญาอารมณ์ทั้งปวง รู้สิ่งต่างๆหมด แต่หาได้รู้ว่า ตัวพุทธะไปรู้ ไม่ ตามความคิดนึกปรุงแต่งไปไม่มีที่สิ้นที่สุดไม่หยุดไม่ยั้งสักที มนุษย์ชาวโลกจึงพากันปรุงแต่ง พากันคิดพากันนึกอยู่นี่ สารพัดทุกอย่างวุ่นวี่วุ่นวายร้อยแปดพันประการ อันนั้นเป็นโลกิยปัญญา

โลกุตระปัญญานั้น มีเฉพาะท่านผู้ฝึกหัดอบรมจิต ผู้รู้นั่นแหละ ผู้ไปรู้ไปคิดไปนึกนั่นแหละ เอาสติไปควบคุมจิตตรงนั้นแหละ ให้อยู่ในบังคับของสติรู้สิ่งทั้งปวงหมด ให้อยู่ในบังคับคือ บังคับให้รู้ก็ได้ บังคับไม่ให้รู้ก็ได้ ที่มันคิดมันนึกมันปรุงแต่งสารพัดทุกอย่างนั้นรู้เท่ารู้เรื่องของมัน ฝึกฝนอบรมให้มันอยู่ในขอบเขตในบังคับ การฝึกหัดปฏิบัติในธรรมวินัยนี้มีฝึกหัดจิตอันเดียวเท่านั้น อันอื่นนอกนี้ไม่มีอะไรทั้งหมด จะเป็นอย่างไร อบรมอย่างไร ก็ต้องอบรมจิต ครั้นปรารภจิตอบรมจิต จึงจะอบรมจิตให้อยู่ในสติได้ เมื่ออบรมไปโดยมีข้อบังคับจํากัดด้วย ไตรลักษณ์คือ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา มันรู้ว่าสิ่งต่างๆทั้งปวงมันมี อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา ในตัว

ครั้นเมื่อมี อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา แล้ว ไปไม่ถึงไหนต้องหมด ไม่ปรุงไม่แต่ง ลงอนิจจัง ทุกขัง อนัตตตาแล้ว ก็กลับเข้ามาหา “ใจ” คราวนี้ มันกลับเข้ามาเอง พิจารณาไปหมดเรื่องหมดราวแล้ว กลับมาเองหรอก เข้ามาหา “ใจ” มาหยุดนิ่ง

เวลามันจะออก มันออกไปตามอายตนะต่างๆ มันออกไปอยู่ในขอบเขตของ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา พิจารณาไปมามันก็รวมลงไปอีก ของเก่า เข้ามาถึงจุดเดิมคือ ผู้รู้ หรือ ธาตุรู้ กลับไปกลับมาอย่างนี้บ่อยๆ จนกระทั่ง ชํานิชํานาญคล่องแคล่วในการที่พิจารณา คราวนี้ไม่เป็น อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา โดยอนุมาน และไม่เป็น อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา โดยบังคับ หากเป็นอนิจจัง ทุกขัง อนัตตา โดยอัตโนมัติ

ทีแรก พิจารณาเป็น อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา โดยอนุมาน ทีหลังเมื่อพิจารณาชํานิชํานาญแล้ว มันเป็นอัตโนมัติในตัว จึงว่า ศาสนาพุทธถึงที่สุดของการคิดการนึกการปรุงการแต่งการรู้ต่างๆ สารพัดทุกอย่าง มันลงมาถึงของจริง มาถึงผู้รู้

หลวงปู่ดูลย์ท่าน จึงบอกว่า จิต คือ ผู้รู้ ท่านพูดถึงเรื่องจิตอันเดียว แท้ที่จริงจิตกับใจก็อันเดียวกันนั่นแหละ จิตอันใดใจอันนั้น ท่านก็พูดเหมือนกัน ครั้นเข้าถึงใจแล้ว ก็หมดเท่านั้นพุทธศาสนานี้ไม่มีอื่นไกล นอกจากจิตกับใจแล้ว ก็หมดเท่านั้น ผู้รู้ รู้แล้วเข้าถึงใจแล้วละก็หมดเรื่องเท่านั้น

ส่วนหนึ่งของพระธรรมเทศนา ชุด โอวาทหลังปาติโมกข์ เรื่องธาตุรู้

หลวงปู่เทสก์ เทสรังสี

"จิตนี้ประภัสสร..ผ่องใสมาแต่เดิม

แต่มัวหมอง..เพราะอุปกิเลสที่จรมา

ดุจพระจันทร์คืนวันเพ็ญ..งามสว่างกลางท้องฟ้า

ถูกเมฆาเคลื่อนมาบัง..พระจันทร์จึงอับแสง..."

สภาวะตรงนี้พระองค์พูดถึง

จิตที่เป็น สังขตธรรม เกิดดับทีละดวง

แต่มีอีกพระสูตรหนึ่ง ที่ทรงตรัสว่า...

จิตของเราถึงแล้วซึ่งวิสังขาร

ที่สภาพอะไร​ ๆ​ ปรุงแต่งไม่ได้เลย

สภาวะตรงนี้พระองค์ทรงอธิบายสภาวะของ

อสังขตธรรม ที่เป็นวิสังขาร

ใช้คำว่า จิต คำเดียวกัน

แต่สภาวะคนละอย่างกันนะ

โดย พระมหาวรพรต กิตติวโร

ส่วนการแสดงกรรมของสัตว์ที่ประทับอยู่ในสุขุมรูป มีรูป ตา หู จมูก ลิ้น กาย ๕ กองนั้นรวมกันเข้าเรียกว่า จิต จึงมี สำนักงานจิต ติดอยู่ในวิญญาณ ๕ กอง รวมกันเป็นที่ทำงานของ จิตกลาง แล้วไปติดต่อกับ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ภายนอก ซึ่งเป็นสื่อติดต่อของจิต ดังนั้น จิต กับ วิญญาณ จึงไม่เหมือนกัน

.

จิตเป็นผู้รู้สึกนึกคิด ส่วนวิญญาณเป็นคูหาให้จิตได้อาศัยอยู่ และเป็นยานพาหนะพาจิตไปเกิด หรือจะไปไหนๆ ก็ได้ เป็นผู้รักษา สุขุมรูป รูปที่ถอดจากรูปหยาบ มีรูปเพศผู้ เพศเมีย รูป ตา หู จมูก ลิ้น กาย อยู่ในวิญญาณไว้ได้เป็นเหตุเกิดสืบภพต่อชาติ

.

เมื่อสัตว์ตาย ชีวิตร่างกายหยาบของภพภูมิชาตินั้นๆ ก็หมดไปตามอายุขัย (ของ) ชีวิตร่างกายหยาบของภูมิชาตินั้นๆ ส่วนชีวิตแท้ รูป ปรมาณู วิญญาณ จะไม่ตายสลายตาม จะต้องไปเกิดตามภพภูมิต่างๆ ตามเหตุปัจจัยของวัฏฏะหมุนเวียนเปลี่ยนไปด้วย

.

ชีวิตแท้-รูปถอดหรือวิญญาณหมุนรอบตัวเอง นี้เอง เป็นเหตุให้จิตเกิดดับ สืบต่อ คอยรับเหตุการณ์ภายนอกภายในที่มากระทบ จะดีหรือชั่วก็สะสมเข้าไว้ เป็นทุน เหตุเกิด เหตุดับ หรือปรุงแต่งต่อไป จนกว่า กรรมชั่ว-เหตุเกิด จะหมดไป

.

ชีวิตแท้-รูปถอดหรือวิญญาณ ก็จะหยุดการหมุน รูปสุขุม-รูปวิญญาณ ซึ่งเกิดมาจากกรรมชั่ว สืบต่อมาแต่ชาติแรกเกิด ก็จะสลายแยกออกจากกันไป คงรูปอยู่ไม่ได้ มันก็กระจายไป ส่วนกิจกรรมดี ธรรมะที่ติดอยู่กับวิญญาณ มันก็จะกระจายไปกับรูปปรมาณู คงเหลือแต่ความว่างที่คั่นช่องว่างของรูปปรมาณูทุกๆ ช่อง ฉะนั้น โดยปราศจากรูปปรมาณู ความว่างนั้น จึงบริสุทธิ์และสว่าง รวมเข้ากับความว่าง บริสุทธิ์ สว่าง ของจักรวาลเดิม เข้าเป็นหนึ่งเรียกว่า นิพพาน

.หลวงปู่ดูลย์ อตุโล

จิตคือพุทธะ

937.. ใจ -จิต -วิญญาณ

“ใจ” นั้น ประกอบด้วยธรรมชาติ ๔ อย่าง ซึ่งต่างก็ทำหน้าที่ต่างๆ กัน คือ

ธรรมชาติที่ทำหน้าที่"เสวยอารมณ์" เรียกว่า "เวทนา"

ธรรมชาติที่ทำหน้าที่"จดจำ" เรียกว่า "สัญญา"

ธรรมชาติที่ทำหน้าที่คิด เรียกว่า “จิต” หรือ "สังขาร"

ธรรมชาติที่ทำหน้าที่" รู้ " เรียกว่า "วิญญาณ"

*..เวทนา สัญญา สังขาร และ วิญญาณ ธรรมชาติทั้ง ๔ อย่างนี้เองที่รวมเรียกว่า “ใจ” ทั้ง๔ ทำหน้าที่ต่างๆ กัน แต่สัมพันธ์กัน

**..ส่วน “อารมณ์” หมายถึง , สิ่งที่ถูกรู้ ได้แก่ อายตนะภายนอก ๖ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ (สิ่งที่สัมผัสได้ด้วยกาย) และ ธรรมารมณ์ ( เรื่องราวที่เกิดขึ้นในใจ)

935.. วิญญาณดับ.. จิตไม่สูญ

"วิญฺญาณสฺส นิโรเธน ตณฺหกฺขยวิมุตฺติโน ปชฺโชตสฺเสว นิพฺพานํ วิโมกฺโข เจตโส อหุ"

“ ความพ้นไปแห่งจิต ของพระขีณาสพ เหมือนเปลวเพลิงที่ดับ ไป เพราะ ดับไปแห่งวิญญาณ “

เป็นการ "พ้นพิเศษ เพราะเหตุ”สิ้นตัณหา" แสดงว่า เพราะเหตุวิญญาณดับ จิตของพระขีณาสพ(พระอรหันต์) จึงพ้นไป

นั้นคือ วิญญาณ ในนามขันธ์ ๔ คือ (เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ) เมื่อ วิญญาณดับแล้ว นามขันธ์อื่นๆ ย่อม ดับไปตามกัน

**..เพราะ รูปขันธ์ ตาย นามขันธ์ ๔ เหล่านั้นจึง ดับ เพราะ นามขันธ์ ๔ เหล่านั้น ดับ จิตของพระขีณาสพจึง พ้นไป เมื่อจิตของพระขีณาสพพ้นไปจากสังขตนามธรรม อสังขตธาตุของท่าน...ก็เกิดปรากฏเต็มที่ พร้อมด้วยอริยผล ไม่กลับเกิดในโลกอีกต่อไป

***ส่วนจิตของคนสามัญ เมื่อตายแล้ว วิญญาณย่อมถือปฏิสนธิเกิดอีกในโลกต่อไป..**ด้วยอำนาจสังขตธรรม

** ดังนั้น จิตพระอรหันต์ มีจิตพ้นไป จาก สังขตธาตุ โลกสมมุติ เท่านั้น ..**หาได้ดับสูญหายไปไหนไม่ จิตพระอหันต์ เป็นอสังขตธาตุ ธรรมธาตุ ซึ่งเป็นของเดิม เป็นธาตุที่ไม่ตาย ดังนั้น พระอรหันต์ตายแล้วไม่สูญ มีแต่กิเลสสูญ เท่านั้น

**.อนึ่ง .”อสงฺขตธาตุ “ หมายถึง ธาตุที่ไม่มีปัจจัยปรุงแต่ง คือ นิพพานธาตุ ไม่ใช่สัตว์บุคคลตัวตน ไม่ต้องอาศัยเหตุปัจจัยปรุงแต่ง จึงไม่เกิดไม่ดับ เป็นสภาพที่เที่ยงและเป็นสุขอย่างยิ่ง

ส่วนสังขตธาตุ..คือธาตุ ที่มีปัจจัยปรุงแต่ง

936. เปลวไฟที่ดับ

พระอรหันต์พ้นจากโลกนี้ แล้วไปไหน?

“อจฺจิยถาวาตเว เคน ขิตตํ อตฺถํ ปเลติ น อุเปติ สงฺขํ เอวํ มุนี นาม กายา วิมุตฺโต อตฺถํ ปเลติ น อุเปติ สงฺขํ เอวํ มุนี นาม กายา วิมุตฺโต อตฺถํ ปเลติ น อุเปติ สงฺขํ”

“ เหมือนเปลวไฟ ที่ถูกลมพัดโดยแรงย่อมดับไป.. ไม่นับว่าตั้งอยู่อย่างไร ที่ไหน มุนี (พระอรหันต์) ที่พ้นแล้วจากนามกาย(นามขันธ์ ๔) ก็อย่างนั้น ย่อมดับไป ไม่นับว่าไปตั้งอยู่อย่างไร ที่ไหน “

** เมื่อ พระอรหันต์ ที่พ้นจกโลกนี้ไปแล้ว สิ้นอาการที่สามัญสัตว์โลกจะพึงเห็น มี พระอริยเจ้าจะพึงเห็น ได้ด้วย ปัญญาจักษุ ของท่านเท่านั้น

**..พระอรหันต์ มีแต่ขันธ์ ๕ เท่านั้นเป็นของตายสูญ ส่วนพระอรหันต์หาได้สูญด้วยไม่

ความเป็น อสังขตธาตุ หรือ “อมตธรรม” ที่บริสุทธิ์ เป็นธรรมธาตุที่เที่ยงถาวรและไม่ตาย

** เมื่อพระอรหันต์ ยังไม่ดับขันธ์ ยังมีชืวิตอยู่ มีรูปขันธ์อยู่ จึงยังมีอายตนะ หู ตา จมูก ลิ้น กาย ใจ เมื่อมี “ผัสสะ”จึงเกิดการรับรู้ ท่านจึง รู้ ร้อน รู้หนาว รู้ปวด รู้ หิว เหมือนเราทั้งหลาย เพียงแต่ ท่านไม่มีอุปทานยึดมั่นในสิ่งที่มากระทบ คือ..เข้ามาไม่ถึงใจของท่าน.. เพราะพระอรหันต์นั้นไม่ใช่ขันธ์ ๕

คำว่า... จิต แปลว่าสภาพรู้

มันเป็นแค่สมมุติบัญญัติขึ้นมา

ในพระสูตรหนึ่ง ทรงตรัสว่า...

จิตก็ดี มโนก็ดี ใจก็ดี วิญญาณก็ดี

เกิดดับทีละดวง เกิดดับรวดเร็วมาก

จุดนี้เป็นจุดที่เกิดกับผู้ปฏิบัติที่เริ่มรู้อะไรมากแล้ว แต่สิ่งที่รู้มากขึ้นแล้วยังจัดระบบไม่เข้าที่ หรือยังรู้ไม่ชัดแบบลึกจริง จะมาทําให้เกิดความลังเลสงสัย ว่าเราทําคลาดเคลื่อนทําผิดตรงไหนหรือปล่าว ทั้งที่ก่อนหน้าที่ทําบนความไม่รู้ชัดทําผิดๆถูกๆ และลองทําเล่นๆกับเกิดความก้าวหน้า เกิดสภาวะบ้างแล้ว แต่พอมารู้เยอะขึ้น พอเริ่มสงสัย เริ่มลังเลสับสน ที่นี้ความก้าวหน้าที่มีหายไปหมด พอหายก็เริ่มอยากได้สภาวะที่เคยได้แว๊ปๆชั่วคราวกลับมาใหม่ ก็จะยิ่งหลุดไปไกลกว่าเดิมอีก ยิ่งหายิ่งไกลห่างออกไปเรื่อยๆ

วิธีแก้ ก็ให้ทําเหมือน สักแต่ว่าทํา ทําเรื่อยๆเล่นๆ ไม่ให้ค่าใดๆ "ไม่มุ่งมั่นแต่ก็ไม่ลดละ ละความลังเลสงสัยเสีย" หากเจตนาเป็นการปฏิบัติแล้ว จะทําคลาดเคลื่อนไปบ้าง เมือ่เจตนาหมดลงจากการทําเรื่อยๆเล่นๆ ก็ยังจะได้ความก้าวหน้าที่สลับกันไปมาระหว่างสมถะกับวิปัสสนาอยู่ดี ดีกว่าลังเลแล้วไม่ได้อะไรจากการปฏิบัติเลย เหมือนทําฟรี

การปฏิบัติธรรมนั้นอยู่ที่จิต จิตสําคัญสุด จิตที่บริสุทธิ์ยิ่งได้สภาวะธรรมง่าย จิตที่บริสุทธิ์คือจิตที่ว่างๆไงครับ ที่นี้ว่างเนี้ยเกิดได้สองแบบ คือว่างเพราะไม่รู้อะไรเลย ว่างแบบไม่มีอะไรรู้ ไม่มีความคิดอะไร กับ ว่างแบบรู้เยอะรู้ลึกแล้วว่างจริง แต่ไม่ว่าว่างแบบไหน ก็ได้สภาวะธรรมทั้งนั้นครับ แล้วพอเราได้สภาวะไปแล้ว ปัญญาญาณจะเกิดกับเราเอง

สิ่งที่เราไม่ได้รู้อะไรมาก่อนเราจะค่อยๆเริ่มรู้ธรรมได้เอง แต่ถ้าไปลังเลสงสัยมากๆ พยายามรู้มากๆรู้เยอะๆก่อนมักจะกลายเป็นไปติดอยู่กับการเป็น"ผู้รู้"ครับ ที่รู้อะไรเยอะรู้ลึกแบบความคิดคือไปอ่านไปฟังเขามา ศึกษามาเป็นสิบๆปี แต่ตนเองกับไม่ได้เกิดสภาวะใดๆกับจิตใจตนเองเลย ปัญญาญาณจึงไม่เกิด การบรรลุธรรมได้เองจึงไม่มี ยังติดอยู่กับรักโลภโกรธหลง เหมือนเดิม

ลองสังเกตุสิครับบางท่านที่รู้มากรู้เยอะ แต่เถียงเพื่อจะเอาชนะกันแทบตาย ตัวตนโผล่มาเต็มไปหมดไม่รู้ตัว แต่ถ้ารู้ได้จากใจตนนี้ สภาวะที่ได้มันทําให้รักโลภโกรธหลง เจือจางลงไปเรื่อยๆ พวกนี้จะไม่เถียงเพื่อเอาชนะกับใครหรอก เขาแค่ต้องการบอกเพื่อจะช่วยเท่านั้น ไม่ได้ต้องการสิ่งอื่นใดๆหรือเอาชนะผู้ใดเลย เพราะตัวตนเขาลดน้อยลงไปเรื่อยๆครับ