Тэрч бэлшэвикхэм я уэрэд
ТЕКСТ ПЕСНИ:
Гъугъуехьым ныщӏапӏыкӏахэм
Мы махуэхэм замыгъэхьэкъуэ,
Къуажэпщыр зытеса шыжьымэ
И щхьэ тӏэкӏур хуагъэуназэ.
Уо-о-уорэйда, властыр дэ тхурепсэу.
Бэгъэтырхэ фи шы гъуабжэжьыри,
Уэй дуней, жагъэм хуэнахуэт,
Мыдэкӏэ зи лӏыгъэр нахуэ
Бэгъэтырхэ фи Ахьмэдхъан.
Уо-о-уорэйда, Ахьмэдхъан дэ тхурепсэу.
Уэредэ, Къызларкӏэ уокӏуэри,
Куэпкъыщхьэм шэр къыхогъасэ,
Хамэ и къуэ зытесын шы щхьэкӏэ
Ныбжьэгъухэм зыхагъэхьэжкъым.
Уо-о-уорэйда, властыр дэ тхурепсэу.
Бэгъэтырхэ фи пылимотри
Нэсрэн щывогъэлъагъуэ,
Хьэжумар щытлъагъужам
Ди адэ, ди анэр къэтэджыжат.
Уо-о-уорэйда, Хьэжумар дэ тхурепсэу.
Кӏыщ Лыгуэ и саур уанэми
Шыбгхэри нырегъэухуэ,
Дэ къуршыщхьэм дыщырахуам
Гуэщӏокъуэм фӏыщӏэ къихьат.
Уо-о-уорэйда, Гуэщӏокъуэр дэ тхурепсэу.
Къуэкъуэжьу зи уз кӏуэдыным
Тутнакъхэр кърегъэутӏыпщыр,
Назирыр къыщысыжам
Дэ ди бзэр къиутӏыпщыжат.
Уо-о-уорэйда, Нэзир дэ тхурепсэу.
Къатхъэнхэ фэ фи Назирмэ
Границэм андез къыщещтэ,
Налшыч къалэр къэзыщтэжар
Къатхъэнхэ фэ фи Назирщ.
Уо-о-уорэйда, Нэзир дэ тхурепсэу.
Хьэбалэ и пащӏэкӏитӏымэ
А махуэм зыкърегъасэ,
Псыхуабэ къызэрысыжуэ
Зауэшхуэр къызэхеублэ.
Уо-о-уорэйда, Хьэбалэ дэ тхурепсэу.
Астемырхэ фи пщышхуэжь къомыр
Хьэуазэм тхущӏэзыгъэс,
Астемырхэ фи гуащэжь къомыр
Лъэӏуакӏуэ тхудэзыгъэкӏ.
Уо-о-уорэйда, Хьэбалэ дэ тхурепсэу.
Къэбэрдей-Балкъэр щӏэныгъэ-къэхутакӏуэ институтым и фонотекэм магнитофонкӏэ ятхауэ хэлъу уэрэд кӏапэ дрихьэлӏащ, «Революционерхэм я уэрэдкӏэ» еджэу. Ар езыгъэтхар Тэрч къалэ дэса Шэрыб Хъанийт. Уэрэдыр революцэм хэта большевикхэм ятеухуат. Ауэ Хъаний яригъэтхыжар мащӏэ дыдэт. Уэрэдыр зэрыщыту зэфӏэгъэувэжын щхьэкӏэ къэлъыхъуэжын хуейт. Абы щыгъуэми, зыусари тщӏэркъым. Арати, дылъыхъуэу щӏэддзащ. Дежьэху къэс дыщӏэупщӏэурэ, Акъбащ Ипщэ щыщ Кӏэрэф Шумэхъан а уэрэдым щыщ кӏапэлъапэ ищӏэжу къыщӏэкӏри, ари ттхащ. Ауэрэ зетхьэурэ, Куян къуажэм щыщ Къущхьэбий Махъты дыщеупщӏым, абы адрейхэм жамыӏа едзыгъуэ зытӏущ къыхилъхьащ.
Налшык къалэ дыкъэкӏуэжауэ, а уэрэдым и гугъу Джэтэгъэжь Исмэхьил щыхуэтщӏым, уэрэдыр зыусам и цӏэмрэ зыщыпсэу къуажэмрэ къыджиӏащ. Ар Терекскэ къуажэм щыщ Хамэ Болэтт. Икӏэщыпӏэкӏэ дыкӏуащ Терекскэ къуажэм, ауэ дыкъыкӏэрыхуат, Болэт щыӏэжтэкъым. Болэт и къуэ Ӏилэ зыщыхуэдгъэзам, адрейхэм жамыӏауэ абыи ищӏэж мащӏэри къыхилъхьэжащ. Абы и ужькӏи куэдрэ къэтлъыхъуащ, уэрэдым и псалъхэм щыщу къытӏэрыхьэжар тфӏэмащӏэу, нэгъуэщӏи къытхуэгъуэтыжын тфӏэщӏу, ауэ къытхуэгъуэтыжакъым.
Уэрэдыр иджы зэрыщытымкӏэ мыкӏыхь дыдэми, хэта псалъэхэм щыщ иджыри къэту къытфӏэщӏ пэтми, дымыгъэкӏуэдыжыпэу зэфӏэдгъэувэжын щхьэкӏэ, псоми жаӏахэр зэхэдгъэувэжри, ар мыпхуэдэу хъужащ.
Къатхъэн Назир хьэрыпыбзэ еджат, хьилмышхуэ бгъэдэлът. Езыр лӏыхъужьу, дзэзешэ ӏэзэу, зауэ ӏуэхум и фӏыр хищӏыкӏыу, губзыгъэу, псори зригъэдэӏуэфу зэманым и пэрыт цӏыхут. Уэрэдым зэрыхэтщи, Налшык къалэр къэзыщтэжауэ щытари Назирщ.
Къардэнгъущӏ Мышэ хэтащ Назир и дзэм, и пэм къыщыщӏэдзауэ и кӏэм нэс. Назир щхьэкӏэ абы гъэщӏэгъуэн куэд жиӏэжырт. Абыхэм ящыщ зыщ мыр: «Налшык къэдубыдыжыну дызауэурэ дыкъыздэкӏуэжым, Аргудан деж Назир и шыр щаукӏат. И зауэлӏхэм ящыщ куэдым я шым зыкърагъэлъэтэхат Къатхъэныр ягъэшэсыну. Арщхьэкӏэ, зыми иш къыӏихын имыдэу, лъэсу Аргудан дыхьэри, мыпхуэдэу къызэхуэсахэм захуигъэзащ: «Нобэ Налшык къэтщтэжынущ, зыш къызэфти пщэдей къыфхуезгъэшэжынщ», - жиӏэри.
Аргудандэсхэм Назир ягъэунэхуну мурад ящӏагъэнт. Шы мыгъасэ емылыдж лӏиплӏым аркъэн тӏуащӏэкӏэ яӏыгъыу къыхуашащ: «Мыр шы пхуэмыхъумэ, нэгъуэщӏ диӏэкъым!» Шым зиукӏыжырт, зритӏэрти, къахэлъэрт. Назир шым бгъэдыхьащ, ебжу щӏидзащ, игъэсабырри, кӏэзызу къигъэнащ. «Лажьэ зимыӏэ шым фежауэ и напэ тывох. Мыбы нэхъ ӏэсэ дэнэ къифхын? Дахэщ, угъурлыщ!» - жиӏэурэ ӏэ дилъащ. «Тефлъхьэ уанэ!». Зызыукӏыжу къыхуаша шым зимыгъэхъейуэ уанэ тралъхьащ. И лъэрыгъымрэ и ӏумпӏэмрэ яӏыгъыу Назир шым ягъэшэсри, къулъшыкъушхуэм Аргудан дыкъыдэкӏыжащ. Шэджагъуэ мыхъуу Нартан къуажэбгъум деж зэхэуэ диӏэри, итӏанэ Налшык дыкъыдыхьэжащ. Апхуэдэу Назир Налшык къищтэжат».
Къатхъэн Назир Адэлджэрий и къуэр 1871 гъэм Псыхъурей къуажэм къыщалъхуат. Илъэс 57-рэ фӏэкӏа мыпсэуауэ, 1928 гъэм цӏыхубэм я насыпым щӏэбэна, дзэзешэ ин Къатхъэн Назир Къалмыкъым иригъэукӏащ, «сэ къыспэувыфынущ, цӏыху куэд и лъэныкъуэщ, фӏыуэ ялъагъу» жиӏэри. Назир зэраукӏрэ 1998 гъэм илъэс 70 ирокъу. Мы тхыгъэр а адыгэлӏ щэджащэм и фэеплъщ.
