народная песня
Категории: кабардинские песни
ТЕКСТ ПЕСНИ:
1. Е уэредэ, Къатхъэнхэ я унэри-тӏэ,
Ай, ай, топкӏэрэ накъутэ,
Кӏэрэфхэ фи дыщэ ӏэлъынри, рэ-мей,
Къалмыкъыжьым евгъэкъутай.
2. Е уэредэ, Къатхъэн Назирри, уей,
Ай, ай, властым щӏобэг,
Кӏэдетыжьурэ зигу бэгаижь къомыми-тӏэ,
Хьэжмэт и фэууэ иракъухьай!
3. Е уэредэ, Къатхъэнхэ шыгъуабжэри-тӏэ, ай,
Ей дуней, нахъутэм къыдоджэгу,
Большевикым дэ дадэджэгунути, ай, ай,
Ей дуней, зы дымыгъуэтыж!
4. Е уэредэ, Серебряковыми, ай.
Ай, ай, дыкъызэхуегъэс,
Тхьэм емыплъу зэхуэса къомхэми-тӏэ,
Дуней, Къэбэрдейр дагъэунэхъуащ!
5. Е уэредэ, мыр Къатхъэн Назирыми-тӏэ,
Ай-ай, мыр босяк зэрешэ,
И ныбжькӏэ отряд зезышэри, уей дуней,
Ай дуней, Серебряковщ.
6. Е уэредэ, мелуан топыжь гущэри-тӏэ,
Уей дуней, Ӏуащхьэмахуэ щыхотӏэ,
Къэбэрдейм хьэхэурэ щӏэфтӏахэри, дуней,
Штыккӏэрэ дэ къыщӏэтхыжай!
7. Е уэредэ, Къалмыкъ Бетӏалми-тӏэ,
Ай дуней, алътымыр и пащӏэ,
Мыдэкӏэрэ пащӏэр зыгъэкӏри, рэ-дуней,
Ай дуней, Серебряковырщ.
8. Е уэредэ, Тэучаш Абуми-тӏэ,
Ай-ай, фызищ зэрешэ,
Мыдэкӏэ Мэздэгу къитшами, дуней.
Хэку мыгъуэми дэ дришыжай!
Ӏуэрыӏуатэр, уэрэдыр сыт щыгъуи пропагандэу щытащ. Абыхэм зи телъхьэ лъэныкъуэр ягъэфӏри, зи бийр яуб. Ауэ тӏум щыгъуэми ахэр тхыдэу къонэ. Апхуэдэт граждан зауэм щыгъуи. Къатхъэн Назир и цӏэр къызыхэщ уэрэдитӏ я гугъу тщӏынщ, тӏури граждан зауэм хэтахэм, лъэныкъуэ зырызымкӏэ щытахэм яусауэ.
Къатхъэн Назир шэрихьэтыдзэкӏэ еджэу, къэрэхьэлъкъыдзэм и унафӏэщӏу щытащ. Мэздэгу адыгэ Серебряков (Даутокъуэ) Заурбэч революцэм и бийуэ кӏэдетыдзэ зэришэу, революцэм и телъхьэхэр зэтриукӏэу хэкум итащ.
Серебряков Псыхуабэ къыщежьэу Къэбэрдейм къыщихьам Назир и шэрыхьэтыдзэр абы езауэурэ икӏуэтри, Шэшэнымкӏэ кӏуащ. Серебряков иужькӏэ хэкур иубыдри, къэбэрдейуи, джылахъстэнейуи куэдым я щхьэр пилъащ. Абыхэм яхэтащ Жанхъуэтхьэблэ (иджы Псыгуэнсу) щыщу Бекъалды Темыркъанрэ Мэзан Темыркъанрэ, Мыкъуэ Хьэжбий чищэ еуащ.
Бекъалды Темыркъан и щхьэр щӏыпалъам теухуа хъыбар щыӏэщ. Псыхуабэ Серебряков революцэм и бийуэ дзэ къыщызэригъэпэщауэ, лӏыкӏуэ ягъэкӏуэн хуей мэхъу, Къэбэрдейм къимыхьэну жраӏэну. Хэт кӏуэн, щыжаӏэм, сэ сыкӏуэнщ, жиӏащ Бекъалды Темыркъаным. Темыркъан Серебряков деж щӏыхьэри, тхылъыр иритащ «Къэбэрдейм укъимыхьэ, дынозэуэнущ!» жиӏэу иту. Зратам и къарум къигъэгугъэрти, «Сэ къыспэувын большевик Къэбэрдейм къыздикӏар дэнэ?» жиӏэри ину дыхьэшхащ.
Бекъалдыри гушхуэ зыкӏуэцӏылът. «Сэ ар сщӏэркъым, мы тхылъыр хьыи ет, жаӏати, къыпхуэсхьащ. И щхьэр къытхуэхь жаӏамэ, уи щхьэр сымыхьтэм, тхьэр згъэпцӏат, Даутокъуэ», - жиӏэри къыщӏэкӏыжащ. «Фыубыд а большевикыхьэр!» - Серебряков кӏиящ. Арщхьэкӏэ, Темыркъан и шым зридзщ, и кӏэрахъуэмкӏэ яхэуэри, къыщӏэпхъуэжащ.
Иужькӏэ, Серебряков хэкур иубыдри, Бекъалды Темыркъан тӏасхъэщӏэхыу къуажэм къыдэнауэ, гъэпщкӏуауэ дэсти, бзэгукӏэ ирагъэубыдри, и щхьэр палъащ.
Даутокъуэ Заурбэч дахэу адыгэ къафэ къафэрт, ӏэзэу ислъэмей ищӏырт. Ауэ къызыдэфэр зы къэбэрдей къафэ закъуэт. «Феуэ си къафэм!» - жиӏэрти, и кӏэрахъуэжьыр кърихырти, ӏэнэм трилъхьэрт. А къафэр шэрджэс пшынауэхэм я деж щыттхыжауэ щыӏэщ, «Бандэ къафэ» фӏащыжауэ.
Серебряков Къэбэрдейр иубыдауэ, езыр къафэу, цӏыхухэр зэтраукӏэу хэкум щитам, абы и дзэм хэта хъунщӏакӏуэхэм мы уэрэдыр яусащ.
Мы уэрэдыр магнитофонкӏэ дигъэтхыжащ Астемырей щыпсэуа зи ахърэтыр дахэ хъун Кӏэрэф Шумэхъан.
Уэрэдым зи гугъу ищӏ «Къэрэфхэ фи дыщэ ӏэлъыныр Къалмыкъыжьыми евгъэкъутай» жыхуиӏэм хъыбар иӏэщ. Серебряков хэкур иубыдын ипэкӏэ, большевикхэм Къэбэрдейр щаӏыгъам, Кӏэрэф уэркъхэм япхъу Къалмыкъ Бетӏал къишауэ щытащ. Къэбэрдей уэркъхэм къахэкӏа Кӏэрэфхэ я пхъур къалмыкъ лъэпкъым къыхэкӏа Бетӏал хуамыгъэфащэу арат.
Серебряков дахужу Совет властыр увыжа нэужь, «уи фызыр уэркъыпхъущ» жаӏэу ираудэкӏынути, иригъэкӏыжауэ игъэӏури, Кӏэрэфхэ я пхъур Владикавказ ишэри дигъэтӏысхьащ. Езым Къундетхэ я ныса урыс фыз къишэри, тӏури иӏащ. Кӏэрэфхэ я пхъум щэхуу кӏэлъыкӏуэу, зыхуей хуимыгъэныкъуэу, етӏуанэ фызу екӏуэкӏащ.
Адыгэхэм фыз куэд къашэ хабзэтэкъым. И фызыр мылъхуэмэ, иригъэкӏыжырти, нэгъуэщӏ къишэрт, е, езы фызым и чэнджэщкӏэ, и лӏыр хуит ищӏырти, тӏуанэ трищӏэрт. Апхуэдэу мыхъуу, Тэучэш Абу, адыгэ хабзэм ебакъуэри фызищ къишати, аращ «Тэучэш Абум фызищ зэрешэ», жаӏэу уэрэдым щӏыхалъхьар.
Серебряков хэкур иубыдауэ щыщытам хэти гуфӏэри ифӏэфӏыпсу гухьащ, хэти зыкӏи хуэмейуэ, залымыгъэкӏэ и дзэм хигъэхьащ. Мис а щхьэхуимыту абы и дзэм хишауэ щытахэращ, шэч хэмылъу, щхьэпыупщӏыр щыщӏэпхъуэжым «Мэздэгу къитшам хэкум дришыжащ», жаӏэу тхьэусыхэу уэрэдым хэзылъхьахэр. Апхуэдэу щӏыжаӏар Серебряков мэздэгу адыгэхэм зэращыщым щхьэкӏэщ. Генерал-лейтенант Серебряков (Даутокъуэ) Заурбэч щӏэпхъуэжа нэужь Царицын и гъунэгъуу Салъ губгъуэм щаукӏащ, и хьэдэр и гъусэхэм къашэри, Брамтэкхъэм (Вольный Аул) щыщӏалъхьэжащ.
Источник: https://zdamsam.ru/b45257.html
ключевые слова: к1эрэфхэ