Niewydolność serca
"Produkty zbożowe spożywaj w każdym głównym posiłku (pieczywo najlepiej ciemne, kasza najlepiej gryczana lub jęczmienna, płatki zbożowe, makaron, ryż, kluski). Warzywa lub owoce także dodaj do każdego posiłku. Staraj się stosować raczej chude mleko, kefir, jogurt, chude sery białe, sery żółte w bardzo ograniczonej ilości. Jedz raczej drób i chude mięso, przygotowywane raczej bez tłuszczu. Czerwone mięso spożywaj tylko raz na jakiś czas. Pamiętaj o rybach!!!"
Niewydolność serca jest stanem w którym serce uszkodzone na skutek różnych mechanizmów nie jest w stanie zapewnić odpowiedniego do potrzeb organizmu przepływu krwi. W początkowym okresie dotyczy to sytuacji wzmożonego wysiłku fizycznego, jednak w miarę postępu choroby objawy mogą pojawiać się także w czasie spoczynku. Do podstawowych objawów niewydolności serca zalicza się duszność, obrzęki kończyn dolnych, nierówne bicie serca, zwiększenie lub ubytek masy ciała. Duszność jest najczęstszym objawem, początkowo pojawiającym się tylko przy wysiłku fizycznym. Z czasem, w miarę postępowania uszkodzenia serca, dochodzi do duszności spoczynkowej, a później nocnej, co zmusza do przyjmowania wysokiej pozycji (spanie na wysoko ułożonych poduszkach, siadanie), ponieważ taka pozycja przynosi czasowo ulgę. Kolejnym objawem, który pojawia się jednak dość późno są obrzęki kończyn dolnych. Są symetryczne, początkowo pojawiają się tylko wokół kostek, później obejmując kończyny dolne. Obrzękom może towarzyszyć nagłe zwiększenie wagi ciała. Nagły przyrost masy ciała o ok. 2-3 kilogramy w ciągu 3 dni jest sygnałem do pilnej konsultacji z lekarzem.
Rozpoznanie niewydolności serca może postawić lekarz na podstawie występowania typowych wymienionych wyżej objawów oraz po wykonaniu badań dodatkowych - m.in. ECHO serca, na podstawie którego określić można obecność, przyczynę niewydolności serca. Najczęstszą przyczyną niewydolności serca jest choroba niedokrwienna serca. Nadal również, mimo wprowadzenia nowych leków wśród czynników sprzyjających rozwojowi niewydolności serca istotnym jest nadciśnienie tętnicze. Wśród pozostałych istotnych przyczyn wymienia się kardiomiopatię i wady zastawkowe serca. Leczenie niewydolności serca powinno składać się z leczenia przyczyny – leczenie nadciśnienia, skuteczne leczenie choroby wieńcowej czy operacje wad zastawek serca; leczenia objawów oraz wprowadzenia zmian w stylu życia.
Co może zrobić lekarz?
Aktualnie mamy wystarczającą ilość badań by móc pewnie wprowadzić do leczenia kilka grup leków. Ważne jest jednak by leki te przyjmować systematycznie, nie wolno samowolnie zmieniać dawek lub odstawiać leków w momencie poprawy samopoczucie. Poprawa stanu zdrowia w zakresie odczuwanych objawów może nastąpić już po kilku tygodniach, nagłe odstawienie leków skutkować może natomiast nagłym pogorszeniem stanu zdrowia łącznie z zagrożeniem życia.
W przypadkach kiedy leczenie farmakologiczne nie jest wystarczające a znamy przyczynę niewydolności serca, lekarz może zaproponować bardziej interwencyjne działanie. W przypadku gdy przyczyną jest choroba wieńcowa można próbować poszerzyć zwężone naczynie lub zastosować zabieg kardiochirurgiczny, poprawiający przepływ krwi w naczyniu wieńcowym. W przypadku wad zastawkowych – pomocna może być kardiochirurgiczna korekcja wady. W każdym przypadku decyzję o dalszym postępowaniu podejmuje się indywidualnie, zależnie od stanu zdrowia i stopnia zaawansowania niewydolności serca.
Leczenie niewydolności serca powinno składać się z leczenia przyczyny – leczenie nadciśnienia, skuteczne leczenie choroby wieńcowej czy operacje wad zastawek serca; leczenia objawów oraz wprowadzenia zmian w stylu życia.
Poza leczeniem proponowanym przez lekarzy wiele może zrobić dla poprawy zdrowia sam pacjent. Niewydolność serca, podobnie jak inne choroby serca, wymaga w procesie leczenia wprowadzenia trwałych zmian stylu życia. Połączenie modyfikacji stylu życia, czyli zaleceń niefarmakologicznych, z optymalnym doborem leków pozwala nie tylko wydłużyć życie, ale także istotnie poprawić jakość życia osoby chorej. Wiele z tych działań pozostaje jednak nadal w rękach samego pacjenta i jego najbliższych, lekarz może jedynie ukierunkować i nadzorować realizację zaleceń. Wśród zaleceń niefarmakologicznych – czyli takich o których realizacji decyduje w największym stopniu sam pacjent - najważniejsze są te, które ograniczą ryzyko wystąpienia lub dalszego rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, w tym także niewydolności serca.
Zaliczane są do nich: - Kontrola masy ciała.
Chorym z rozpoznaną niewydolnością serca zaleca się regularną kontrolę masy ciała (najlepiej codziennie rano po oddaniu moczu). W przypadku wystąpienia nagłego niespodziewanego przyrostu wagi o więcej niż 2-3 kg w ciągu 3 dni konieczne jest powiadomienie lekarza i – w przypadku utrzymującego się przyrostu masy ciała - dostosowanie dawki leku moczopędnego. W przypadku chorych otyłych, u których BMI (Body Mass Index – indeks masy ciała, liczony jako waga podana w kilogramach podzielona przez wzrost podany w metrach i podniesiony do kwadratu) wynosi > 30 należy dążyć do zmniejszenia wagi ciała. Uzyskać to można stosując odpowiednie zalecenia dietetyczne w połączeniu z aktywnością fizyczną dostosowaną do możliwości i stanu zdrowia. Równie istotna jest kontrola masy ciała u osób, u których możliwe jest wystąpienie niedożywienia. Szacuje się, że około 50% chorych cierpiących na przewlekłą niewydolność serca jest niedożywiona. Przyrost masy ciała, bez jednoczesnego występowania obrzęków najlepiej uzyskać przez przyrost masy mięśniowej, czyli przez zastosowanie ćwiczeń fizycznych. W każdym jednak przypadku znacznego zwiększenia aktywności fizycznej konieczna jest uprzednia konsultacja z lekarzem, by ograniczyć ryzyko wystąpienia groźnych dla życia lub zdrowia objawów.
- Zakaz palenia
- Zalecenia dietetyczne. Najczęstszą przyczyną rozwoju niewydolności serca jest choroba wieńcowa, u której podłoża leży miażdżyca. Podstawowym zaleceniem dietetycznym będzie więc zastosowanie diety z ograniczeniem potraw tłustych, a zwiększoną ilością warzyw i owoców. Jak wynika z badań najlepszym modelem diety dla osób z chorobami układu krążenia jest dieta zbliżona do stosowanej we Włoszech, Grecji, czyli tzw. dieta śródziemnomorska. Kraje, w których dieta ta stosowana jest na co dzień, cechuje mniejsza ilość chorób serca wynikających z rozwoju miażdżyc w naczyniach wieńcowych. Stosowanie tej diety nie polega na spożywaniu od czasu do czasu potraw greckich, włoskich czy hiszpańskich, ale na zastosowaniu zasad żywienia tam przyjętych przy użyciu produktów dostępnych w Polsce. Co to oznacza w praktyce? Produkty zbożowe spożywaj w każdym głównym posiłku (pieczywo najlepiej ciemne, kasza najlepiej gryczana lub jęczmienna, płatki zbożowe, makaron, ryż, kluski). Warzywa lub owoce także dodaj do każdego posiłku. Staraj się stosować raczej chude mleko, kefir, jogurt, chude sery białe, sery żółte – w bardzo ograniczonej ilości. Jedz raczej drób i chude mięso, przygotowywane raczej bez tłuszczu. Czerwone mięso spożywaj tylko raz na jakiś czas. Pamiętaj o rybach!!! W Polsce spożywa się bardzo mało ryb, a jest to jeden z filarów diety śródziemnomorskiej. Jednym z ważnych elementów diety w niewydolności serca jest ograniczenie spożycia soli. Najłatwiej zrealizować to przez unikanie potraw słonych i ostrożne stosowanie gotowych produktów i przypraw, a także innych substytutów soli. Chorym z zaawansowaną niewydolnością serca zaleca się także ograniczenie ilości przyjmowanych płynów. Zakres tego ograniczenia nie jest ściśle ustalony, jednak w praktyce poleca się przyjmowanie nie więcej niż 1,5-2 litrów w ciągu doby. Istnieją sytuacje w których lekarz kategorycznie zabroni spożywania alkoholu, albo ze względu na przyjmowane leki albo na występującą chorobę. W innych przypadkach dozwolone jest picie alkoholu, ale w umiarkowanych ilościach (nie więcej niż 1 piwo lub 1-2 lampek wina dziennie).
- Aktywność fizyczna.
Zastosowanie umiarkowanego wysiłku fizycznego może zapobiegać nasilaniu się niewydolności serca, wydłużyć życie i wpłynąć korzystnie na jego jakość. Ważne jednak, by zakres stosowanego wysiłku dokładnie ustalić z lekarzem. Optymalnym byłoby rozpoczęcie rehabilitacji w ośrodku odpowiednio do tego przygotowanym, pod kontrolą specjalistów z zakresu fizykoterapii i rehabilitacji. W początkowej fazie przeprowadzone powinny być badania, które określą bezpieczne normy stosowanego wysiłku i pozwolą na indywidualne dobranie schematu rehabilitacji, zestawu ćwiczeń, natężenia i czasu ich trwania. Jeśli nie ma takiej możliwości, ponieważ w warunkach polskich nadal brakuje ośrodków rehabilitacji kardiologicznej decyzję o zakresie stosowanej aktywności podejmuje lekarz prowadzący. Rehabilitację w zwykłych warunkach rozpocząć należy od podejmowania codziennych zajęć oraz takich form czynnego wypoczynku, które nie będą powodowały wystąpienia niepokojących objawów. Jedynie w okresie kiedy objawy choroby się nasilą powinno się ograniczyć aktywność fizyczną. Najlepszą formą treningu fizycznego dla chorych z chorobami układu krążenia wydają się być ćwiczenia aerobowe, czyli takie, przy których dochodzi do przyspieszenia oddechu i bicia serca, przez co do narządów dociera więcej utlenionej krwi. Bardzo lubianą formą treningu jest trening marszowy. Może on być oczywiście realizowany na ruchomej bieżni lub stoperach, najlepiej pod kontrolą specjalistów z zakresu fizjoterapii i przy możliwości skorzystania z pomocy lekarskiej. Warto jednak pamiętać, że ten sam rodzaj wysiłku to także spacery, praca w ogródku, sprzątanie podwórka, czyli czynności, które pozwalają jednocześnie na utrzymanie codziennej aktywności i poprawę stanu zdrowia. U chorych z niewydolnością serca często nieodłącznym skutkiem choroby jest postępujące powoli osłabienie mięśni. Dotyczy to także mięśni oddechowych i dlatego zalecane są ćwiczenia wspomagające mechanikę oddychania. Zalicza się do nich między innymi ćwiczenia za pomocą specjalnych dostępnych w sklepach ze sprzętem medycznym aparatów do ćwiczeń oddechowych lub ćwiczenia toru i tempa oddychania (np. joga). Należy unikać ćwiczeń wymagających dużego wydatku energetycznego, takich jak: intensywny bieg, ćwiczenia siłowe, jazda na rowerze w terenie, pływanie, długotrwałe wysiłki ze stałym obciążeniem. Podczas wykonywania ćwiczeń ogólno-usprawniających zaleca się raczej stosowanie pozycji siedzącej lub stojącej. Nie jest natomiast zalecane stosowanie ćwiczeń fizycznych w pozycji leżącej. Unikać także należy unoszenia jednocześnie obu ramion ponad głowę. Ważne by wszystkie ćwiczenia wykonywać w indywidualnie dobranym tempie, dostosowanym do stanu zdrowia i wydolności organizmu. Bardziej intensywne wysiłki należy koniecznie skonsultować z lekarzem! Nie wolno także podejmować wysiłku fizycznego, jeśli odczuwalne jest pogorszenie stanu zdrowia, tolerancji wysiłku lub nasilenie duszności w okresie ostatnich 3-5 dni. W takiej sytuacji decyzje o kontynuacji treningów powinien podjąć lekarz po ustabilizowaniu się stanu zdrowia chorego.
Czy niewydolność serca wiąże się jeszcze z jakimiś ograniczeniami w życiu codziennym?
Chorym z niewydolnością serca odradza się wjazdy do miejsc położonych na większych wysokościach (1500-2000 m nad poziomem morza) oraz w miejsca bardzo ciepłe lub o dużej wilgotności. O ile to możliwe skrócić także należy czas podróży – lepsze są krótkotrwałe podróże lotnicze niż długie podróżowanie innymi środkami transportu. Ważne jest także, by przed podróżą przeanalizować zmiany w diecie. Nadmierna utrata wody i sodu może powodować konieczność zmodyfikowania dawek stosowanych leków.
Zalecenia dotyczące aktywności seksualnej powinny być skonsultowane z lekarzem. U chorych ze zaawansowaną niewydolnością serca wysiłek związany z aktywnością seksualną może powodować znaczne nasilenie objawów choroby.
Autor: Agnieszka Serafin
źródło: Poradnik medyczny
Zobacz podobne tematy
Czytaj też na forum
