Układ rozrodczy żeński
Połączenie komórki jajowej zawierającej chromosom X z plemnikiem wyposażonym w chromosom X prowadzi do ukształtowania się osobnika żeńskiego.
Budowa żeńskich narządów płciowych
Gonady żeńskie, czyli jajniki, produkują komórki płciowe (komórki jajowe) i hormony płciowe. Komórki jajowe przedostają się z jajnika do jajowodów, a z jajowodów do macicy. Jajowód otwiera się w kierunku jajnika lejkowatym rozszerzeniem. Skurcze mięśniówki jajowodu przesuwają komórkę jajową: wędrówka komórki jajowej do macicy trwa około 3 dni.
Macica jest to wydrążony narząd zbudowany z tkanki mięśniowej gładkiej, od wewnątrz wyścielony błona śluzową, zawierającą liczne naczynia krwionośne. Rola macicy polega na zapewnieniu schronienia zapłodnionej komórce jajowej. W ciąży mięsień macicy znacznie się powiększa. Jego skurcze podczas akcji porodowej powodują wydalanie płodu.
Dolna część macicy, zwana szyjką, wnika do pochwy. Pochwa jest to narząd o kształcie spłaszczonego cylindra. Ściana pochwy, zbudowana z mięśni gładkich, jest rozciągliwa, co się wiąże z jej funkcją, pochwa jest bowiem przewodem, przez który zostaje wprowadzone nasienie, oraz kanałem, przez który zostaje wyprowadzony płód.
Pokwitanie
Około 8 roku życia wzrasta wydzielanie hormonu folikulotropowego (FSH). Hormon folikulotropowy pobudza dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych - kulistych otworów zawierających komórki jajowe. Pęcherzyki pełnią nadto rolę gruczołu dokrewnego, wydzielają bowiem estrogeny, żeńskie hormony płciowe. Estrogeny są odpowiedzialne za rozwój narządów płciowych oraz kształtowanie się cech płciowych, takich jak budowa ciała, typ owłosienia, rozmieszczenie tkanki tłuszczowej.
Okres dojrzewania płciowego, sterowany przez przysadkę mózgową, nazywamy pokwitaniem. Pokwitanie kończy się w chwili wystąpienia pierwszej miesiączki. Do czasu osiągnięcia pełnej dojrzałości płciowej, to znaczy wytwarzania dojrzałych komórek jajowych, upływają jeszcze 2-3 lata.
Owulacja - Cykl miesięczny
Jajnik noworodka płci żeńskiej zawiera około 400 000 pęcherzyków, ale w ciągu cyklu jajnikowego dojrzewa co miesiąc w zasadzie tylko jeden pęcherzyk. Dojrzewaniem pęcherzyków steruje hormon folikulotropowy (FSH).
Dojrzała komórka jajowa zostaje wydalona pod wpływem hormonu luteinizującego (LH). Zjawisko to nazywamy owulacją lub jajeczkowaniem. Owulacja występuje zwykle około 14 dnia cyklu. Biorąc pod uwagę czas przeżycia plemnika i komórki jajowej, jako płodne należy traktować 4 dni poprzedzające owulację i 3 dni po owulacji (10-17 dzień cyklu). Dane te mają charakter jedynie orientacyjny, nie jest bowiem możliwe dokładne wyznaczenie okresu płodności.
Pęknięty pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte, wytwarzające hormon zwany progesteronem. Rola progesteronu polega na przygotowaniu błony śluzowej macicy do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej. Progesteron wydziela się pod wpływem hormonu luteinizującego (LH). Jeśli komórka jajowa nie została zapłodniona, ciałko żółte zanika, a błona śluzowa macicy ulega złuszczeniu, co objawia się krwawieniem.
Cykliczne zmiany wydzielania hormonów przysadki oraz zmiany zachodzące w jajnikach i w błonie śluzowej macicy (złuszczenie, odnowa i przerost) noszą nazwę cyklu miesiączkowego. Przyjmuje się, że pierwszym dniem cyklu jest pierwszy dzień krwawienia. Przeciętny czas trwania cyklu wynosi 28 dni, ale mogą być kilkudniowe odchylenia. Krwawienie trwa od 4 do 6 dni. Zaburzenia miesiączkowania obejmują: brak miesiączek, krwawienia miesięczne bolesne, krwawienia zbyt skąpe lub zbyt obfite.
Przekwitanie
Pierwsza miesiączka występuje w wieku od 11 do 14 lat, ostatnia między 45 a 55 rokiem życia. Okres, w którym ustaje miesiączkowanie, nazywamy przekwitaniem lub menopauzą. W okresie tym mogą się pojawić dolegliwości ze strony układu krążenia i autonomicznego układu nerwowego, wtórne wobec zaburzeń hormonalnych. Mogą też wystąpić zaburzenia psychogenne.
