Vitamin K1
Vitamin K (Phytonadione)
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา
vitamin K มีความจำเป็นต่อขบวนการสร้างโปรตีนของตับ ที่เกี่ยวข้องกับการแข็งตัวของเลือด
ได้แก่ factor II (prothrom -bin), VII, IX และ X
การให้ขนาดยาที่เพียงพอสามารถลดการไม่แข็งตัวของเลือดจาก warfarin ได้ โดยทำให้ factor ที่สร้างขึ้นใหม่เป็นปกติ
หลังจากให้ vitamin K ทางหลอดเลือดดำ
-จะออกฤทธิ์ต่อกระบวนการแข็งตัวต่อเลือดภายใน 6-8 ชั่วโมง
-ฤทธิ์สูงสุดจะเห็นได้ภายใน 1-2 วัน และอยู่นาน 1-2 สัปดาห์
การตอบสนองต่อการรักษาด้วย vitamin K ได้ผลไม่แน่นอน
เช่น กรณีได้ยา Warfarin เกิด จะขึ้นกับ ปริมาณยา warfarin ที่ผู้ป่วยได้รับเข้าไป และ ความสามารถของตับ
ที่จะสังเคราะห์สารในขบวนการแข็งตัวของเลือด
ข้อห้ามใช้ มีประวัติแพ้ vitamin K
ข้อบ่งใช้
-ได้รับยาห้ามการแข็งตัวของเลือดประเภท warfarin เกิน ขนาด
-ภาวะขาด vitamin K ซึ่งมีความผิดปกติของการแข็งตัว ของเลือด
-ภาวะ prothrombin ต่ำ (hypoprothrombinemia) เนื่องจากภาวะเป็นพิษจาก salicylate
อาการไม่พึงประสงค์
Anaphylactoid reaction หลังจากฉีดเข้าทางเส้นเลือดดำ การฉีดเข้าเส้นเลือด จึงควรจำกัดอยู่เฉพาะในภาวะฉุกเฉินเท่านั้น และผู้ป่วยต้องอยู่ในความดูแลอย่างใกล้ชิด
การฉีดเข้ากล้ามในผู้ป่วยได้รับยา anticoagulant จะทำให้เกิด hematoma ขนาดใหญ่ได้และเจ็บปวดมาก หลีกเลี่ยงโดยการให้รับประทานหรือฉีดเข้าใต้ผิวหนัง
ปฏิกิริยาต่อยาอื่น
ไม่มี
ขนาดและวิธีใช้
Oral : ข้อบ่งใช้
-ในกรณีที่รับประทาน anticoagulant เข้าไปไม่มาก
Vitamin K1sig. 10-20 mg ในผู้ใหญ่
Vitamin K1sig. 5-10 mg ในเด็ก
ให้ซ้ำทุก 12-24 ชั่วโมงตามความจำเป็น
IV : ข้อบ่งใช้ - ให้เฉพาะกรณีมีเลือดออกและเลือดไม่แข็งตัว
Vitamin K1 Sig . 10mg+ NSS 50 ml iv 20 min เพื่อลด ภาวะ anaphylactoid reaction
Vitamin K1 Sig . 10mg im
หมายเหตุ
การให้ทาง IV Phytomenadione หรือ Vitamin K1 inj
ยานี้สามารถให้ได้ทั้ง IM และ IV
ในกรณีให้ยา IV แนะนำ
1.ให้ผสมกับ NSS D5W หรือ D5S ความเข้มข้นไม่เกิน 1 mg/ml [10mg ต้องผสม NSS อย่างต่ำ 10 ml]
2.ให้ช้าๆในอัตรา < 1 mg/min
แนะนำให้ใช้ Vit K1 ขนาด 10 mg เตรียมเป็นสารละลาย 50 ml และให้ช้าๆ นาน 20 นาที
Vitamin K1 sig. 10-50 mg (5-20 mg ในเด็ก)
Dose ขึ้นกับความรุนแรงของภาวะเลือดออก และให้ซ้ำทุก 4 ชั่วโมงตามความจำเป็น
*** การให้ทาง im เพื่อรักษาภาวะพิษจาก warfarin หรือ สารหนูไม่แนะนำ เพราะไม่มีประสิทธิภาพพอเพียงในการรักษา
รูปแบบของยา
แบบกิน : Phytonadione (Konakion) 5 mg tablet, สารละลาย 25% สำหรับหยดรับประทาน
แบบฉีด : Phytonadione (Konakion) สารละลายสำหรับฉีด
มี 2 ขนาด คือ 1 mg และ 10 mg
แบบ 10 mg : 10 mg/ml(1ml/ampule)
แบบ 1 mg : 1 mg/0.5 ml ampule
หมายเหตุ
ขบวนการทำงานของระบบการแข็งตัวของเลือด บางตัวต้องอาศัย vitamin K จึงจะสามารถทำงานได้
ที่เรียกว่า vitamin K dependent coagulation factors ได้แก่ factor II, VII, IX และ protein S, C, Z
เนื่องจาก vitamin K เป็นปัจจัยร่วมในปฏิกิริยาการเติมหมู่คาร์บอกซิล (carboxyl) ให้แก่กรดอะมิโนกลูตาเมท
(glutamate residues, Glu) ไปเป็น gamma-carboxyglutamate (Gla) บนปลายที่มีหมู่อะมิโนของโปรตีนใน vitamin K dependent coagulation factors และ Gla จะทำให้โปรตีนนั้นเกิดการเปลี่ยนแปลงโครงรูปเพื่อจับกับแคลเซียมซึ่งรวมอยู่กับ phospholipid บนผิวของเกล็ดเลือด ส่งผลให้เกิดการแข็งตัวของเลือด ปฏิกิริยาการเติมหมู่ carboxyl ให้กับปัจจัยการแข็งตัวของ เลือดนี้จะถูกเร่งโดยเอ็นซัยม์ carboxylase กลายเป็น vitamin K1H2 (hydroquinone) หลังจากนั้นจะถูกออกซิไดส์ไป เป็นvitamin K2, 3 epoxide (KO) ซึ่งจะถูกเปลี่ยนกลับมาเป็น vitamin K quinone ได้โดยเอ็นซัยม์ vitamin K epoxide reductase และถูกรีดิวส์ต่อไปเป็น vitamin K1H2 (hydroquinone) ซึ่งเป็นรูป active form ที่ออกฤทธิ์ได้โดยเอ็นซัยม์ vitamin K reductase โดยสรุป vitamin K ที่อยู่ในรูป active form ที่สามารถทำงานไปกระตุ้นขบวนการ coagulation factor ได้นั้น ต้องอยู่ในรูปของ vitamin K1H2 (hydroquinone) เท่านั้น
Warfarin ออกฤทธิ์โดยการไปยับยั้งเอ็นซัยม์ vitamin K 2,3 epoxide reductase จึงทำให้ไม่สามารถเข้า ขบวนการ cyclic interconversion ที่จะเปลี่ยนไปอยู่ในรูปของ active vitamin K1H2 (hydroquinone)
-จึงเกิดการ ยับยั้งการทำงานของ vitamin K dependent coagulation factors
-และ ยังจำกัดอัตราการเกิดปฏิกิริยา การเติมหมู่ carboxyl ให้แก่ protein C และ protein S ส่งผลให้การทำงานของปัจจัยการแข็งตัวของเลือดผิดปกติไป
กรณีของสารกำจัดหนูกลุ่ม LAAR หรือsuperwarfarin เช่น brodifacoum นั้นออกฤทธิ์เช่นเดียวกับ warfarinแต่รุนแรง มากขึ้นกว่า 100 เท่า เพราะเป็น potent vitamin K reductase inhibitor อีกทั้งยังมีผลทำให้การแข็งตัวของเลือด ผิดปกติยาวนานกว่า warfarin ทั่วไป
Vitamin K1 จึงเป็น vitamin K ชนิดเดียว ที่สามารถใช้แก้พิษจากการได้รับยา warfarin หรือสารกำจัดหนู กลุ่ม LAAR เกินขนาด เนื่องจาก vitamin K1 อยู่ในรูปที่เป็น active form ซึ่งจะออกฤทธิ์เร็วภายใน 6-12 ชั่วโมง
ที่มาในธรรมชาติ
1.vitamin K1(phytonadione, phylloquinone) ซึ่งเป็นชนิดของ vitamin K ชนิดเดียว ที่ได้จากพืชและสาหร่าย
2.vitamin K2 (menaquinones) นั้นเกิดจากแบคทีเรียสร้างขึ้นมา
โดยปกติในชีวิตประจำวัน คนเราได้รับ vitamin K1 เป็นส่วนใหญ่
เพราะได้มาจากอาหารที่รับประทานเข้าไป ซึ่งเมื่อถูกดูดซึมเข้าร่างกาย สุดท้ายจะไปเก็บสะสมไว้ที่ตับ
Ref
med.mahidol.ac.th/poisoncenter/th/bulletin/bul97/v5n2/VitaminK