Liver fluke
พยาธิใบไม้ในตับ
Opisthorchis viverrini พยาธิใบไม้อาศัยอยู่ในทางเดินน้ำดีและในถุงน้ำดีโดยคนเป็น definitive host พบมากในไทยลาว-เอเชียตะวันออกเฉียงใต้
ที่พบในจีน เกาหลี ไต้หวัน ญี่ปุ่น ฮ่องกง เป็นพยาธิใบไม้ในตับชนิด Opisthorchis sinensis
Epidermiology
พบมากภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 30%
รองลงมา ภาคเหนือ 10% กลาง 6% ใต้น้อยมากๆ 0.01%
WHO 1995 พบประชากรในไทย+ลาว เป็นโรคนี้ประมาณ 9 ล้านคน
Morphology
ตัวเต็มวัย
ตัวคล้ายใบไม้ ใบหอกเล็กๆ
ยาว 0.5 - 1.0 cm x กว้าง 0.7-1.6 mm
มีชีวิตตัวบางใส แช่ formalin ตัวขุ่น
มี uterus เส้นดำๆด้านใน
ไข่
ลักษณะคล้ายหลอดไฟ หรือ ไหมีฝาปิด
ขนาด 27-15mcm
มีฝาปิดด้านบน ด้านล่างมีตุ่มยื่นออกมา
มีตัวอ่อน miracidium อยู่ด้านใน
Life cycle
Definite host คน, reservoir host หมาแมว --- อึปล่อยไข่ลงน้ำ---
--1st intermediate host หอยกินไข่ ไชเข้า hemolymph เป็น sporocyst เป็น cercadia ไชออกจากหอย—
--2nd intermediate host ไชเข้าปลาน้ำจืด.ปลามีเกร็ด ตะเพียน ขาวน้อย ซิว สร้อย แก้มช้ำ อื่นๆ
แล้วเจริญเป็น metacercadia เป็นระยะติดต่อ—คนกินปลาบ่สุกก็เรียบร้อย
อาการของโรคพยาธิใบไม้ตับ
ขึ้นกับพยาธิสภาพที่เกิดขึ้น เริ่มตั้งแต่ไม่มีอาการอะไร แต่ตรวจพบไข่ในอุจจาระ จนถึงมีอาการมาก
แบ่งอาการของโรคพยาธิใบไม้ตับออกเป็น 3 พวกคือ
1. ไม่มีอาการหรือมีอาการเพียงเล็กน้อย พวกนี้มีเชื้อจำนวนน้อย ตรวจร่างกายมักไม่พบสิ่งผิดปกติ
ไม่มีอาการหรืออาจมีเพียงเล็กน้อย เช่น ท้องอืด แน่นจุกเสียดเป็นบางครั้ง รู้สึกอึดอัดไม่สบาย หรือออกร้อนบริเวณชายโครงขวาหรือยอดอก ซึ่งคล้ายโรคอื่น เช่น โรคแผลในกระเพาะอาหาร เป็นต้น
2. อาการปานกลาง
-ท้องอืด แน่นท้องมาก บางครั้งมีท้องเดิน เจ็บบริเวณชายโครงด้านขวา ตับโตเล็กน้อย
-อาจมีอาการไข้ต่ำ ๆ เป็นประจำ หรือไข้สูงจนหนาวสั่น
-อาจมีอาการตัวเหลือง ตาเหลืองปานกลาง ซึ่งเป็นอาการร่วมของท่อน้ำดีอักเสบ อาการนี้เป็นๆหายๆได้
-ระยะนี้ถ้าได้รับการรักษาอย่างถูกต้องผู้ป่วยจะหายเป็นปกติได้
3. อาการรุนแรงหรืออาการหนัก เนื่องจากพยาธิสภาพในตับเกิดขึ้นอย่างถาวร และอาจเกิดจากมีภาวะแทรกซ้อนต่างๆ เช่น
-การอุดตันของท่อน้ำดี มีการอักเสบ ผู้ป่วยจะมีไข้สูง เบื่ออาหาร มีอาการตัวเหลืองปานกลางจนถึงเหลืองมาก ตับโตและกดเจ็บ
-cirrhosis หรือมี biliary fibrosis ในเนื้อตับมากๆ จะมีอาการของ portal hypertension เช่น มีท้องมาน (ascites) หรือมีเลือดออกจากเส้นเลือดของบริเวณหลอดอาหาร และกระเพาะอาหารได้ ความรุนแรงของโรคจะค่อยๆ เพิ่มขึ้นเรื่อยๆ จนทำให้เกิดตับวาย (liver failure)
-บางราย ติดเชื้อเกิดการอักเสบของทางเดินน้ำดีมากขึ้น และ เชื้ออาจเข้าสู่กระแสเลือด ทำให้เกิด sepsis เป็นสาเหตุการตายของผู้ป่วย
-บางรายอาจพบมีมะเร็งของท่อน้ำดีร่วมอยู่ด้วย อาการหนัก ทำให้เสียชีวิตได้
การวินิจฉัย
1.ตรวจหาไข่ ง่ายสุด ถูกสุด
2.ตรวจทางวิทยาภูมิคุ้มกัน ELISA จากอุจจาระ ปัสสวะหรือทางเลือด จำเพาะ100%
3.ตรวจทางอณูวิทยาDNA hybridization, PCR-base technology หาสารพันธุกรรมในอุจจาระผู้ป่วย
อื่น LFT, oral cholecystography, intravenoud cholangiography, PTCG, u/s, liver biopsy etc.
การรักษา
Praziquantel (tab600mg) ยานี้ให้ผลการรักษาดีที่สุด
sig 25mg/kg tid pc 1-2 วัน ประสิทธิภาพการรักษา 100%
50kg : 2*3 pc นาน 1-2 วัน
ตามภาคสนามให้ขนาด 40-50 mg/kg oral once pc หรือ hs หาย 90-97%
อาการค้างเคียง เวียนศีรษะ ปวดท้อง
Albendazole 400 mg bid pc * 3day(หาย 40%) or 7 day(หาย 63%)
Ref.