Candidiasis
โรคติดเชื้อแคนดิดา (Candidiasis)
นิยาม
Candidiasis เป็นผื่นที่ผิวหนังและเยื่อบุต่าง ๆ ที่เกิดจากเชื้อราในกลุ่ม candida ซึ่งส่วนใหญ่มักเป็นจาก Candida albicans ซึ่งเป็นเชื้อราที่พบเป็นปกติ (normal flora) ในเยื่อบุช่องปาก ทางเดินอาหารและช่องคลอด เชื้อแคนดิดาจะก่อโรคใน ผู้ป่วยที่มีปัจจัยเสี่ยงต่อไปนี้
- Non-immunologic factors เช่น มีแผลถลอก อับชื้น การได้รับยาปฏิชีวนะหลายๆชนิดทำให้ มีการทำลายเชื้อแบคทีเรียที่พบปกติบนเยื่อบุ (normal bacterial flora) การขาดธาตุเหล็ก โรคเบาหวาน Cushing syndrome ภาวะตั้งครรภ์ การได้รับยาคุมกำเนิด เป็นต้น
- Immunologic factors ได้แก่ ผู้ป่วยที่มีภาวะภูมิคุ้มกันผิดปกติ เช่น เอดส์ ผู้ป่วยที่ได้รับยากดภูมิคุ้มกันหรือเป็นโรคเรื้อรังอื่น ๆ
การวินิจฉัย
1. ลักษณะทางคลินิก ขึ้นกับตำแหน่งที่เป็น
1.1 บริเวณเยื่อบุช่องปาก ที่พบบ่อยมี 3 แบบ คือ
- ผื่นเป็นฝ้าขาวคล้ายคราบน้ำนม ถ้าขูดออกจะพบเป็นรอยถลอกมีเลือดออกง่าย พบได้บ่อยที่สุด
- เป็นผื่นแดง เป็นแผลตื้นๆ ผิวเลี่ยน มักมีอาการเจ็บ พบบ่อยบริเวณลิ้น เพดาน โดยเฉพาะใต้ฟันปลอม
- ผื่นแดง เปื่อยเจ็บที่มุมปากทั้ง 2 ข้าง
1.2 บริเวณอวัยวะเพศ
- ที่ช่องคลอด มาด้วยผื่นแดง คัน มี ตกขาวคล้ายครีม
- ที่อวัยวะเพศชายมักเป็นบริเวณ glans penis, prepuce ลักษณะเป็นผื่นแดง คัน อาจมีตุ่มหนองร่วมด้วย
1.3 บริเวณผิวหนัง มักเป็นบริเวณซอกพับต่าง ๆ เช่น ใต้ราวนม รักแร้ ขาหนีบ โดยเฉพาะในคนอ้วน
ลักษณะเป็นผื่นแดง คัน แฉะ ผิวหนังเปื่อยลอก ขอบเขตชัดเจน มักมีตุ่มแดงขนาดเล็ก ๆ หรือตุ่มหนองกระจายอยู่ที่บริเวณขอบ ๆ ของผื่น (satellite lesion) ในคนที่มือและเท้าโดนน้ำบ่อย ๆ พบผื่นที่ซอกนิ้วได้
1.4 ผิวหนังบริเวณรอบ ๆ เล็บอักเสบ พบมากที่เล็บมือ พบในคนที่มือสัมผัสน้ำบ่อย ๆ อาการมีบวมแดง เจ็บ บางครั้งพบหนอง ผิวหนังรอบเล็บแยกออกจากแผ่นเล็บ อาจมีความผิดปกติของเล็บร่วมด้วย เช่น ผิวเล็บเป็นคลื่น เปลี่ยนเป็นสีน้ำตาล
2. การวินิจฉัยทางห้องปฏิบัติการ
2.1 ขูดบริเวณขอบผื่นหรือตุ่มหนองมาย้อมด้วย 10% โปแตสเซียมไฮดรอกไซด์ จะพบ budding yeast และ pseudohyphae
2.2 การตรวจอื่นๆเพื่อหาปัจจัยเสี่ยงของ ผู้ป่วย เช่น ตรวจปัสสาวะ, CBC, ระดับน้ำตาลในเลือด, HIV antibody
2.3 การเพาะเลี้ยงเชื้อ ไม่จำเป็นในการวินิจฉัย
การรักษา
1. การรักษามาตรฐาน (Standard treatment)
1.1 ยาต้านเชื้อราชนิดใช้เฉพาะที่
บริเวณเยื่อบุช่องปาก
- Nystatin oral suspension
Sig 4 - 6 แสน IU อมกลั้วปากแล้วกลืน วันละ 5 ครั้ง นาน 2 สัปดาห์
- ยาอม clotrimazole (1 มก.) วันละ 5 ครั้ง นาน 2 สัปดาห์
บริเวณผิวหนัง ขอบเล็บและอวัยวะเพศชาย
- Imidazole cream ทาวันละ 2 ครั้ง นาน 2 สัปดาห์
บริเวณช่องคลอด
- ยาเหน็บช่องคลอด nystatin และกลุ่ม imidazole
1.2 ยาต้านเชื้อราชนิดรับประทาน ใช้ในรายที่เป็นบริเวณกว้างหรือภูมิคุ้มกันผิดปกติหรือไม่ตอบสนองต่อ ยาทา
- Ketoconazole 200 มก./วัน นาน 10 – 14 วัน
2. การรักษาทางเลือก (Alternative treatment)
ยาต้านเชื้อราชนิดรับประทาน
- Itraconazole 100 – 200 มก./วัน นาน 10 – 14 วัน
- Fluconazole 50 – 100 มก./วัน นาน 7 วัน
3. การรักษาประคับประคอง (Supportive treatment) treatment)
3.1 รักษาปัจจัยเสี่ยง
3.2 ในรายที่ติดเชื้อที่อวัยวะเพศ ให้รักษา sexual partner ด้วย