PSA
PSA (Prostatic specific antigen)
Qx Mx: ปกติ ไม่เกิน 4 ng/ml ,ตรวจร่วมกับการ PR
หากเกิน 4 อาจตรวจเพิ่ม: ultrasound, biopsy หรือ นัดติดตามขึ้นอยู่กับอาการและอายุ
Qx TIP:สูง ไม่ได้แปลว่าเป็นมะเร็ง ต่ำ ก็ไม่ได้บอกว่าไม่ใช่มะเร็ง ต้องประเมินกันต่อ
PSA
เป็น Prostatic specific antigen ไม่ใช่ cancer specific antigen
ดังนั้นจึงสูงได้ทั้งในภาวะปกติ, benign, malignant
PSA เป็น glycoprotein สร้างจากเซลล์เยื่อบุผิวของ prostate gland และพบได้เฉพาะใน prostatic tissue มีมากใน prostatic fluid ปกติจะหลั่งออกมาพร้อมกับน้ำอสุจิสู่ภายนอกร่างกาย ส่วนน้อยมากที่จะพบในกระแสเลือด นอกจากนี้ยังพบมากที่ seminal vesicle มีหน้าที่ทำให้น้ำอสุจิละลายตัว โดยจะมีค่าสูงมากในน้ำอสุจิ แต่ในเลือดหรือ serum จะมีค่าปกติที่ 0-4 ng/มล.
ประวัติ
ถูกค้นพบครั้งแรกในปี พ.ศ. 2513
serum PSA ใช้เป็น tumor maker มาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2523
การตรวจวัด
มีอยู่ 2 รูปแบบ คือ PSA และ Free PSA
ประโยชน์
1.ตรวจคัดกรอง
ประชากรปกติ ช่วยค้นหาผู้ป่วยมะเร็งต่อมลูกหมาก สามารถช่วยให้พบมะเร็งต่อมลูกหมากระยะเริ่มต้นได้
2.ช่วยวินิจฉัย
โรคมะเร็งต่อมลูกหมาก ในรายที่มีอาการเช่น ปัสสาวะลำบาก ปัสสาวะไม่พุ่ง ปัสสาวะบ่อย ปวดขณะปัสสาวะ หลั่งแล้วปวด เลือดในน้ำเชื้อหรือปัสสาวะ คลำได้ต่อมลูกหมากโต เป็นต้น
โดยร่วมกับการตรวจวิธีอื่น ได้แก่ การPR, TURS(transrectal ultrasonography) และ biopsy
3.ใช้ติดตาม
ผลการรักษา หลังทำ radical prostatectomy ระดับ PSA จะลดอย่างเร็วใน 1-3 เดือนหลังผ่าตัด หรือลดลง 3-6 เดือน ตามหลังการฉายแสงหรือให้ฮอร์โมน และถ้าสูงจะบอกการเกิดเป็นซ้ำ
FDA : ยอมรับว่า PSA ร่วมกับการตรวจ PR เป็น มาตรฐานในการทำ screening test สำหรับมะเร็งต่อมลูกหมาก
สำหรับผู้ชายทั่วไปที่อายุมากกว่า 50 ปี และ 40 ปีในผู้ที่มีประวัติครอบครัว ตรวจปีละครั้ง
สาเหตุที่ทำให้ ค่า PSA สูง
ค่าสูงได้จากหลายสาเหตุ
1.prostatitis
2.benign prostatic hypertrophy
3.prostate cancer
4.UTI และจากยาเช่น finasteride, dutasteride
5.การทำหัตถการ ใส่สายสวน ส่องกล้อง ตรวจชิ้นเนื้อ
สูง ไม่ได้แปลว่าเป็นมะเร็ง ต่ำ ก็ไม่ได้บอกว่าไม่ใช่มะเร็ง(20% มะเร็งต่อมลูกหมากมีค่าปกติ)
ค่า PSA ไม่เท่ากันในแต่ละเชื้อชาติ แต่ละอายุ
ค่าต่ำได้มีสาเหตุ จาก
ยาลดขนาดต่อมลูกหมาก 5-alphareductase inhibitor หลังกิน 6 เดือน ค่า PSA จะลดลง 50%
ค่าปกติมีดังนี้
อายุ 40-49 ปี 2.5 ng/ml
50-59 ปี 3.5 ng/ml
60-69 ปี 4.5 ng/ml
70-79 ปี 6.5 ng/ml
การแบ่งระดับของ serum PSA
Low. ........................ค่า 0-2.5 ng/ml ปกติ
Slightly elevated........ค่า 2.6-10 ng/ml พบในกลุ่มต่อมลูกหมากโตหรืออักเสบ
Moderately elevated...ค่า 10-19.9 ng/ml มีความเสี่ยง
Significantly elevated..ค่า > 20 ng/ml ความเสี่ยงสูงมาก
อเมริกามีคำแนะนำในการตรวจคัดกรองเกี่ยวกับ serum PSA ดังนี้
ผู้ที่ตรวจพบค่า serum PSA > 2.5 ng/มล. ควรตรวจซ้ำทุกปี
ผู้ที่ตรวจพบค่า serum PSA < 2.5 ng/มล. ควรตรวจซ้ำทุกสองปี
ระดับ PSA ที่ตรวจพบบ่งชี้ถึงโอกาสในการเกิดมะเร็งที่แตกต่างกันได้
การประเมิน
หากค่าสูงมากกว่า 4 ng/ml อาจทำการตรวจอย่างอื่นเพิ่ม เช่น ultrasound, biopsy ทั้งนี้ขึ้นกับประวัติและการตรวจร่างกาย
อาจแนะนำให้สังเกตอาการและตรวจซ้ำเป็นระยะ
ข้อจำกัด
1.False positive: PSA สูงแต่ไม่ได้เป็นมะเร็ง พบได้65%
2.False positive: ค่าสูงจากอย่างอื่น
3.False negative: PSA ปกติแต่เป็นมะเร็ง พบได้20%
ระดับที่สูงอาจเกี่ยวกับขนาดก้อนและการกระจายตัวของมะเร็งก็ได้
Ref.
http://doctor.or.th/clinic/detail/9269
http://www.prostate-rama.com/reading_detail.php?cid=55