092 Providence
Voorzienigheid
O Heilige voorzienigheid, U bent
Zo sterk en zoet. Is ’t fout dat ik U roem?
U laat mijn vingers buigen rond mijn pen.
Ontzegd U hen het recht U recht te doen?
Van al wat leeft in zee en op het land
Heeft U alleen de mens Uw weg gewezen,
Hij kreeg van U een pen en door de hand
Van die geheimschrijver wordt U geprezen.
Een dier wil zingen, vogels fluiten veel;
En bomen zijn een luit, zij klinken om
Uw naam te eren; maar een hand en keel
Verkreeg de mens; en zij zijn lam en stom.
De mens is hoogste priester en voor allen
Brengt hij het offer en beneden klinkt
Een instemmend gebrom, zoals het vallen
Van bronwater, en ‘t razen van de wind.
Men brengt, wanneer men U niet wil vereren,
Niet slechts zichzelf ten schande, maar men schaadt
Zo duizenden die U wel willen eren,
Een wereldzonde dus, die men begaat.
Het beest zegt: eet me, maar, snapten ze maar,
Dat hun mond eten moet, de mijne loven,
De boom zegt: pluk me, maar mijn handgebaar
Is van een schijver, zijn hand groeit naar boven.
Daarom, heilige Geest, zing ik voor U,
Ook namens hen ter Uwer eer mijn lied;
Terecht betaal ik alle rente nu,
Omdat ik van de opbrengst straks geniet.
We weten dat Uw liefde én Uw macht
Zo echt is, goddelijk en trancedent;
U bent zo mild en U heeft zoveel kracht,
Wat U heeft, is voor ieder onbekend.
Want alles wat bestaat, ligt in Uw hand
De linkerhand houdt af, de rechter maant;
De rechter dwingt tot spoed en dadendrang
De linker remt de snelle roof van ‘t kwaad.
Want niets ontsnapt, ieder verschijnt voor U
En wordt door U geplaatst, gekleed, gestemd,
U maakt ons mild. Wat zou het klinken nu,
Als wij Uw zangkunst hoorden, Uw talent!
U bent in ’t kleine groot, van niets een deel;
Uw eer kan nimmer opstijgen of vallen.
U bent in alles één, in elk ding veel;
U bent oneindig in het één en alles.
De storm is kalm voor U, hij pakt Uw hand,
En houdt hem huilend vast, zoals een kind
Zijn vaders hand. U gaf ‘t arme zand
Macht over zee, hoog opgestuwd door wind.
En U bedient: het vlees hoort bij de dis,
En ieder eet; elk beest weet wat hem past:
De vogel valkeniert, de vis vangt vis,
De grote vreet de kleinere, of gras.
Geen schepsel is vooraf met eten bezig
Een vlieg komt aan en ziet zijn maal bereid.
Sommigen hebben ’s winters iets te eten,
Anderen slapen, troost wordt niet benijd.
Hoe mooi spint U seizoenen in de tijd.
Een zwartwit koord, met dag en nacht als draad!
Die als ze opwindt groeit, met ons erbij,
Zoals een kogel draaiend voorwaarts gaat.
Elk dier bezit de wijsheid om te leven.
Al krijsend wordt een jonge duif gevoed
Als hij nog kaal is; maar men stopt met geven,
Zodra hij vleugels heeft en vliegen moet.
De bijen dienen ons, toch er is nooit
Eén van hun meesters bloemen stuk gegaan;
Ze blijven mooi als altijd, nieuw als ooit;
De honing vloeit, de bloemen blijven staan.
Een schaap eet gras, en mest de grond voor meer;
Een boom geeft na de vrucht de grond zijn blad;
De stroom verrijkt de bron; het hete weer
Koelt wolken af, en koeling warmt het bad.
Wie kan zich uiten met de vreemde kracht,
Die zeldzaam is en schuilt in steen en kruid?
Bestaat daarvoor een kruid? O, laat Uw macht
Een wortel tonen, die zich daarin uit!
Wat kan een ster, als kruid zo krachtig is?
Een roos is mooi én heelt ook onze pijn.
Maar strijd en vrede, veelheid en gemis
Zijn zekerder dan onze kunst kan zijn.
U heeft metaal verstopt, en delft men dat,
Dan dreigt gevaar; want al dat graven doet
Een graf ontstaan; alsof het erts het snapt
En de mens dreigt, dat hij het vullen moet.
Zelfs gif looft U. Mag niets verloren gaan?
Ziet men de wens van zorgen als een plicht?
Waar gif is, zal meest anti-gif bestaan:
Hulp is dichtbij, en houdt de angst in zicht
.
De zee lijkt voor een reiziger het eind,
Maar doet hem, met een boot, snel verder gaan.
De wind, die denkt dat hij de schipper leidt,
Volgt zijn bevel, moet hem ten dienste staan
U eer ik, want Uw huis bevat zo veel
En U stalt al Uw spullen zo fraai uit:
Het dal bevat veel goeds, de heuvel heelt,
Uit noord komt vacht en hout; marmer uit zuid,
Wat zacht is, is goedkoop, en duur wat hard is,
Wat niets is, heeft een ieder: men is uit,
En wil ook dolgraag houden, wat apart is.
Gezonde vorst lijkt veel op zomerfruit.
Licht zonder wind is glas: heet zonder licht
Is wol en vacht: koel zonder slot is schaduw;
Vaart zonder pijn: een paard; groot maar in ’t zicht:
Een tamme valk; diepte met greep: een spade.
Elk land bezit hetgeen men nodig heeft;
Zoek men iets mooiers, dan dwingt U hen om
Dat te gaan roven; maar al snel weer leeft
De handel op, handel van zon tot zon.
Alleen de mens draagt kleren; hij slechts acht
Kleding noodzakelijk. Zo toont hij dat
Hij in de hemel ooit is grootgebracht
En enkel zijn verlangen brandstof had.
Toen ooit de aarde droog was, schiep U zee;
En toen die vol was, ook het bergmassief;
En bracht een stroom te weinig water mee
Werd wolk een bron, en werd de wind tuinier.
O Regen, kwets mijn bloemen niet; val zacht
Met honingdruppels op hen neer; hun geur
Stijgt op, als zij tot rijpheid zijn gebracht,
En met hun dank verschijnt zij voor jouw deur.
Doornen zijn scherp! En dus geschikt als hek
En zijn met weinig geld te repareren;
En zijden stof is zacht, vergeleken met
Een steen! Maar niet geschikt om te funderen.
Soms heeft U al Uw gaven flink verspreid,
Dan weer gebundeld. Want een kokosnoot
Geeft kleding, eten, drinken, eetgerei
Iets om te graven, zeil en naald en boot.
Het droogste kruid groeit in de natste weiden
De warme pit van fruit voorkomt het winden.
Citroenschillen en –sap genezen beide.
De wei van melk lost op, de melk kan binden.
Uw schepsels feesten dicht bijeen, met niets:
Vleermuis is dier en vogel; vlees en vis
Zijn kikvorsen; spons leeft en leeft ook niet,
Terwijl een mijn vol aard’ en planten is.
U toont de grenzeloosheid van Uw wil,
Alsof Uw lot de onze kan verslaan.
Haast ieder kauwt, maar niet de krokodil;
Of valt in slaap, maar olifanten staan.
Maar wie eert U genoeg? Wie voor een deel?
Je eert alleen Uw werk als je het kent;
En je kent slechts Uw werk (het is zo veel
En zo compleet), als je betrokken bent.
Elk ding, al heeft het nog zo’n eigen wijze,
Kan enkel vreugde geven door de eer
Die het U geeft, en dus wil ik U prijzen
In al mijn hymnes, en nu zelfs twee keer.
Elk ding, hoewel het in gebruik en naam,
Altijd voor één ding gaat, verleent U eer
Op zoveel wijzen; en zo wordt uw faam
In elk gezang geuit, en telkens weer.
Providence
O Sacred Providence, who from end to end
Strongly and sweetly movest! shall I write,
And not of thee, through whom my fingers bend
To hold my quill? shall they not do thee right?
Of all the creatures both in sea and land
Onely to Man thou hast made known thy wayes,
And put the penne alone into his hand,
And made him Secretarie of thy praise.
Beasts fain would sing; birds dittie to their notes;
Trees would be tuning on their native lute
To thy renown: but all their hands and throats
Are brought to Man, while they are lame and mute.
Man is the worlds high Priest: he doth present
The sacrifice for all; while they below
Unto the service mutter an assent,
Such as springs use that fall, and windes that blow.
He that to praise and laud thee doth refrain,
Doth not refrain unto himself alone,
But robs a thousand who would praise thee fain,
And doth commit a world of sinne in one.
The beasts say, Eat me: but, if beasts must teach,
The tongue is yours to eat, but mine to praise.
The trees say, Pull me: but the hand you stretch,
Is mine to write, as it is yours to raise.
Wherefore, most sacred Spirit, I here present
For me and all my fellows praise to thee:
And just it is that I should pay the rent,
Because the benefit accrues to me.
We all acknowledge both thy power and love
To be exact, transcendent, and divine;
Who dost so strongly and so sweetly move,
While all things have their will, yet none but thine.
For either thy command, or thy permission
Lay hands on all: they are thy right and left.
The first puts on with speed and expedition;
The other curbs sinnes stealing pace and theft.
Nothing escapes them both; all must appeare,
And be dispos’d, and dress’d, and tun’d by thee,
Who sweetly temper’st all. If we could heare
Thy skill and art, what musick would it be!
Thou art in small things great, not small in any:
Thy even praise can neither rise, nor fall.
Thou art in all things one, in each thing many:
For thou art infinite in one and all.
Tempests are calm to thee; they know thy hand,
And hold it fast, as children do their fathers,
Which crie and follow. Thou hast made poore sand
Check the proud sea, ev’n when it swells and gathers.
Thy cupboard serves the world: the meat is set,
Where all may reach: no beast but knows his feed.
Birds teach us hawking; fishes have their net:
The great prey on the lesse, they on some weed.
Nothing ingendred doth prevent his meat:
Flies have their table spread, ere they appeare.
Some creatures have in winter what to eat;
Others do sleep, and envie not their cheer.
How finely dost thou times and seasons spin.
And make a twist checker’d with night and day!
Which as it lengthens windes, and windes us in,
As bouls go on, but turning all the way.
Each creature hath a wisdome for his good.
The pigeons feed their tender off-spring, crying,
When they are callow; but withdraw their food
When they are fledge, that need may teach them flying.
Bees work for man; and yet they never bruise
Their masters flower, but leave it, having done,
As fair as ever, and as fit to use;
So both the flower doth stay, and hony run.
Sheep eat the grasse, and dung the ground for more:
Trees after bearing drop their leaves for soil:
Springs vent their streams, and by expense get store:
Clouds cool by heat, and baths by cooling boil.
Who hath the vertue to expresse the rare
And curious vertues both of herbs and stones?
Is there a herb for that? O that thy care
Would show a root, that gives expressions!
And if an herb hath power, what have the starres?
A rose, besides his beautie, is a cure.
Doubtlesse our plagues and plentie, peace and warres
Are there much surer then our art is sure.
Thou hast hid metals: man may take them thence;
But at his peril: when he digs the place,
He makes a grave; as if the thing had sense,
And threatned man, that he should fill the space.
Ev’n poysons praise thee. Should a thing be lost?
Should creatures want for want of heed their due?
Since where are poysons, antidots are most:
The help stands close, and keeps the fear in view.
The sea, which seems to stop the traveller,
Is by a ship the speedier passage made.
The windes, who think they rule the mariner,
Are rul’d by him, and taught to serve his trade.
And as thy house is full, so I adore
Thy curious art in marshalling thy goods.
The hills and health abound; the vales with store;
The South with marble; North with furres & woods.
Hard things are glorious; easie things good cheap.
The common all men have; that which is rare,
Men therefore seek to have, and care to keep.
The healthy frosts with summer-fruits compare.
Light without winde is glasse: warm without weight
Is wooll and furres: cool without closenesse, shade:
Speed without pains, a horse: tall without height,
A servile hawk: low without losse, a spade.
All countreys have enough to serve their need:
If they seek fine things, thou dost make them run
For their offence; and then dost turn their speed
To be commerce and trade from sunne to sunne.
Nothing wears clothes, but Man; nothing doth need
But he to wear them. Nothing useth fire,
But Man alone, to show his heav’nly breed:
And onely he hath fuell in desire.
When th’ earth was dry, thou mad’st a sea of wet:
When that lay gather’d, thou didst broach the mountains:
When yet some places could no moisture get,
The windes grew gard’ners, and the clouds good fountains.
Rain, do not hurt my flowers; but gently spend
Your hony drops: presse not to smell them here:
When they are ripe, their odour will ascend,
And at your lodging with their thanks appeare.
How harsh are thorns to pears! and yet they make
A better hedge, and need lesse reparation.
How smooth are silks compared with a stake,
Or with a stone! yet make no good foundation.
Sometimes thou dost divide thy gifts to man,
Sometimes unite. The Indian nut2 alone
Is clothing, meat and trencher,3 drink and kan,4
Boat, cable, sail and needle, all in one.
Most herbs5 that grow in brooks, are hot and dry.
Cold fruits warm kernells help against the winde.
The lemmons juice and rinde cure mutually.
The whey of milk doth loose, the milk doth binde.
Thy creatures leap not, but expresse a feast,
Where all the guests sit close, and nothing wants.
Frogs marry fish and flesh; bats, bird and beast;
Sponges, non-sense and sense; mines, th’earth & plants.
To show thou art not bound, as if thy lot
Were worse then ours; sometimes thou shiftest hands.
Most things move th’ under-jaw; the Crocodile not.
Most things sleep lying; th’ Elephant leans or stands.
But who hath praise enough? nay who hath any?
None can expresse thy works, but he that knows them:
And none can know thy works, which are so many,
And so complete, but onely he that owes them.
All things that are, though they have sev’rall wayes,
Yet in their being joyn with one advise
To honour thee: and so I give thee praise
In all my other hymnes, but in this twice.
Each thing that is, although in use and name
It go for one, hath many wayes in store
To honour thee; and so each hymne thy fame
Extolleth many wayes, yet this one more.