Sonnet over het sonnet
Zien hoe opeens een madrigaal weerklinkt,
En hoe een cel, een kluizenaarsvertrek,
Voor dwarse taal gevonden wordt, een plek
Waar al wat vliegt gekooid wordt en toch zingt;
En hoe je gal proeft als je honing drinkt,
Of worstelt met de vorm, eerst duwt, dan trekt,
Tot zich aan ‘t eind van ’t lied iets moois voltrekt
En er de glans van ware schepping blinkt.
Want dat is het sonnet, het heeft de pracht
Van elke bloem die in het voorjaar bloeit,
Het biedt wat elke dorre plek bemint:
De vreugde bij een zwaarbewolkte nacht,
Als, brekend door de mist die daaruit vloeit,
Een volle maan de lege ruimte vindt.
Sonnet on the sonnet
To see the moment holds a madrigal,
To find some cloistered place, some hermitage
For free devices, some deliberate cage
Wherein to keep wild thoughts like birds in thrall;
To eat sweet honey and to taste black gall,
To fight with form, to wrestle and to rage,
Till at the last upon the conquered page
The shadows of created Beauty fall.
This is the sonnet, this is all delight
Of every flower that blows in every Spring,
And all desire of every desert place;
This is the joy that fills a cloudy night
When, bursting from her misty following,
A perfect moon wins to an emty space.
Bijschrift:
Dit sonnet beschrijft heel nauwkeurig (en heel mooi) wat er gebeurt als je een sonnet schrijft, en misschien nog meer, als je een sonnet vertaalt.
Heel langzaam wordt dwarse taal en dorre tekst een soort muziek. Loslopende woorden krijgen een plek, gaan zingen, zoals een gekooide vogel.
Vertalen is ploeteren, vechten, gal proeven, totdat aan het eind een wonderlijk licht gaat branden. Of er gaat een volle maan schijnen die het wint van een lege duisternis, zo je wilt.
In dat proces worden geleidelijk aan een aantal beslissingen genomen, die moeilijk omkeerbaar zijn. Voor mij was de zin over de zoete honing eten en de zwarte gal proeven vrij bepalend. Die zin heeft als logische aanknopingspunten voor rijmwoord 2: –oet, -oning- -eet, -art, -al en –oeft. Lange tijd probeerde ik –al/-alt, maar toen ik de honing niet ging eten maar drinken, kwam ik op op het rijmwoord -inkt, met blinkt en klinkt als passende woorden.
Voor rijmwoord 1 was hermitage een vrij bepalende factor. Lang is er gepuzzeld op kluizenaar (-aar), maar ik vond daarop geen vier goede rijmwoorden.
Ook (-iet) heb ik goed onderzocht (met heremiet, biedt, ziet en zangparkiet), maar ook dat leverde nog geen volle maan op. Dat kreeg ik wel bij –ekt, met vertrek, plek, stek, voltrekt, enz. Het moeilijkste stukje is die vogel in kooi. Daarvoor nam ik toch meer ruimte qua inhoud (al wat vliegt, voor wilde gedachten) en qua rijm (-ingt). En lastig was ook hoe je ‘conquered page ‘ in de vertaling bewaart. Voor page koos ik lied, en voor overwinning leed ik verlies. De laatste zes regels vond ik verhoudingsgewijs minder lastig. De rijmparen dienden zich vrij soepel aan. Maar het koppel ‘all desire’ of “desert place’ was bleef onbereikbaar. Al met al een gedicht dat tijdens de vertaling waarheid wordt.