Lichwa

Opracowanie Safija

Riba: przyjmowanie lub pobieranie odsetek, lichwa

RIBA W PRAWIE ISLAMSKIM

Dawniej riba była praktykowana w niektórych formach w okresie przedislamskim na terenie Arabii. Później została potępiona i zabroniona przez Koran w jednej z najbardziej przerażającej z gróźb, którymi Allah ukarze łamiących zasady Koranu (wersy 275 – 279, sura 2 „Krowa” oraz wers 130 sury 3 „Al. – Imran”). Owe wersy zostały ujawnione w późnym okresie Koranu Madani.

Tak jak we wszystkich artykułach Prawa Islamskiego, w Koranie widzimy spójność poszczególnych praw. Prorok (PZN) wyjaśnia i uszczegóławia je, tak jak to tylko możliwe i konieczne w zaistniałych okolicznościach.

Jak wiemy, Koran i Sunna Proroka (PZN) stanowią główne źródła Prawa Islamskiego.

Prorok (PZN) pouczył swoich współtowarzyszy, by przestrzegali nakazów Prawa Islamskiego we wszystkich jego aspektach, zaś w przypadku, gdy nie mogliby znaleźć rozwiązania dla swoich problemów w Koranie lub Sunnie, powinni dołożyć wszelkich starań, by w duchu islamskiej sprawiedliwości i równowagi, stworzyć nowe prawa, mające na celu rozwiązać zaistniałe obecnie problemy.

Muzułmańscy sędziowie i znawcy prawa ze wszystkich epok, miejsc i różnych szkół islamskiej filozofii, przestrzegają tych samych kryteriów idżtihadu we wszystkich kryteriach Prawa Islamskiego, w celu stworzenia nowych zasad, mających na celu rozwiązanie zaistniałych współcześnie problemów, których nie można rozwiązać z pomocą Koranu czy Sunny.

Jeśli chodzi o ribę, Prorok (PZN) w kilku hadisach, określił zakres i rodzaj zakazów dotyczących tego zagadnienia. Po śmierci Proroka (PZN), wraz z rozprzestrzenianiem się Islamu na nowe ziemie, ludy i kultury, spadkobiercy Proroka (PZN) musieli zmagać się z coraz to nowymi problemami. Musieli wówczas znaleźć dla nich odpowiednie rozwiązania prawne poprzez idżtihad.

Umar Ibn Al-Khattab powiedział pewnego razu: „Żałujemy, że nie otrzymaliśmy więcej światła mądrości od Proroka (PZN) na temat riby, khilafah i kalalah.”.

Później, kiedy sędziowie z różnych szkół filozofii w celu ustanowienia nowych praw zagłębili się w artykuły prawne dotyczące riby, pochodzące z dwóch źródeł Prawa Islamskiego, wszyscy oni zauważyli, że jeden hadis Proroka (PZN) wyróżniał się od innych pod względem jasności zdefiniowania zakresu i rodzajów riby. Hadis mówi: „Złoto za złoto, srebro za srebro, pszenica za pszenicę, jęczmień za jęczmień, daktyle za daktyle, sól za sól, podobne za podobne, z ręki do ręki. Ten kto daje lub zabiera więcej, ponosi ribę, dający i odbierający są równi” (relacjonowali Muslim i Ahmad). W innej relacji Muslima znajdziemy: Jeśli artykuły wymiany się różnią, wtedy możliwa jest wymiana tylko na zasadzie „z ręki do ręki”.

Wynika z tego, że hadis ten definiuje następujące sprawy:

1) Sześć rodzajów artykułów, które są istotne i powszechnie używane, a także funkcjonują w życiu codziennym (6 artykułów riby);

2) Specjalny system posługiwania się tymi artykułami;

3) W przypadku, gdy te artykuły podlegają wymianie, sprzedaży lub zakupowi w mieszanej formie (np. złoto za srebro lub złoto za pszenicę), wówczas wymiana zależy od woli oraz umowy handlujących ze sobą stron, bez względu na to czy jedna ze stron poniesie zysk, tak długo jak wymiana ma miejsce na zasadzie „z ręki do ręki”;

4) Jeśli dobra są wymieniane, sprzedawane lub kupowane w jednolitej formie (czyli np. złoto za złoto, srebro za srebro, pszenica za pszenicę, ... etc.), wówczas obostrzenia zawarte w hadisie dotyczą:

równości w jakości,

równości w ilości lub wadze

wymiana musi nastąpić w zgodzie z zasadą „z ręki do ręki” w tym samym czasie, bez opóźnienia w dawaniu i braniu,

jakikolwiek zysk jednej ze stron, wynikający z różnic jakościowych towaru, jest traktowany jako riba (riba al-fadhl), ponieważ Prorok (PZN) podkreślił ten tę zasadę, kiedy jeden z towarzyszy przywiózł Mu znakomity gatunek daktyli z Chajbaru, Prorok (PZN) zapytał wówczas towarzysza, czy wszystkie daktyle w Chajbarze są takie, zaś mężczyzna odpowiedział, że nie, ale wymieniamy jeden worek tych daktyli na dwa worki naszych. Na to Prorok odpowiedział: „Nie czyń tego, lecz sprzedawaj swoje daktyle za pieniądze i kupuj te dobre daktyle również za pieniądze (relacjonował Bukhari). W innym podobnym hadisie Prorok (PZN) powiedział, że taki rodzaj wymiany (mowa o wymianie nierównej jakościowo), również jest zaliczany do riby;

jakikolwiek zysk jednej ze stron, wynikający z opóźnienia należnej zapłaty lub wymiany dóbr także jest ribą (riba al-nasi’ah). Prorok (PZN) podkreślił to pojęcie mówiąc, iż riba rzeczywiście zawiera się w wymianie, ponieważ zysk jednej ze stron wiąże się z opóźnieniem zapłaty przez drugą ze stron.

W tym miejscu należy wspomnieć pojęcie wzrostu ceny zakupionego towaru, który to wzrost jest wynikiem opóźnienia zapłaty lub też zapłata rozłożona na raty.

Szeich dr Yusuf Al-Qaradawi w swojej książce „Prawnie i bezprawnie” pisze, że taki proces jest zgodny z prawem według wielu znawców prawa, lecz z kolei niektórzy sędziowie uznają go za bezprawny, przy czym należy pamiętać, że te uściślenia związane ze wzrostem ceny nie mogą dotyczyć sześciu podstawowych artykułów, zawartych przez Proroka (PZN) w hadisie.

Okazuje się bowiem, że Prorok (PZN) zdefiniował te sześć podstawowych artykułów jako zapłatę samą w sobie, np. dwumetrowa miara, może być używana do mierzenia innych towarów, ale nie zmierzymy nią innej dwumetrowej miary, analogicznie, nie możemy wyceniać złota złotem czy pszenicy pszenicą, nawet jeśli różnią się one pod względem.

ZASADY RIBY WEDŁUG SZKÓŁ MYŚLI ISLAMSKIEJ

Muzułmańscy prawnicy ze wszystkich szkół myśli islamskiej, nieustannie studiowali i analizowali hadis dotyczący riby, w celu stworzenia zasad, mających na celu pomóc w zmaganiu się ze współczesnymi problemami.

Stworzone przez nich zasady można w skrócie określić następująco:

A) Artykuły mierzone wagowo, takie jak złoto i srebro,

B) Artykuły mierzone ilościowo, takie jak pszenica, jęczmień, daktyle i sól.

Ustalili bowiem, że riba dotyczy jedynie dóbr, które znajdują się w tych dwóch grupach oraz analogicznie, innych dóbr, które mogą być mierzone wagowo i ilościowo, takich jak ryż, fasola, nasiona, żelazo, rodzynki, miedź, itp.

Ponadto zwolnili z riby wszystkie artykuły, które nie są mierzone wagowo lub ilościowo, takie jak cegły, jaja, ubrania, miecze, narzędzia, etc.

SZKOŁA HANAFICKA i SZKOŁA HANABALICKA

Nie określały mianem riby pieniędzy, które zostały wykonane z materiałów innych niż złoto czy srebro, twierdząc, iż „dopuszczalna jest wymiana np. dwudziestu piastrów na pięćdziesiąt pół piastrów, ażeby były one zapłacone następnego dnia.

SZKOŁY SZAFICKA I MALIKICKA

Podzieliły sześć artykułów na dwie grupy:

a) pieniądze (nuqud – złote lub srebrne)

b) żywność (stałe artykuły)

Ustalili, że riba dotyczy wyłącznie artykułów, zawierających się w tych dwóch grupach oraz analogicznie dodają do nich takie artykuły jak ryż, fasola i kukurydza.

Według nich riba nie obejmuje wszystkich innych artykułów, które nie należą do kategorii żywności i noquood.

Zarówno SZKOŁA SZAFICKA jak i MALIKICKA twierdzą, że riba nie dotyczy pieniędzy, które nie są zrobione ze złota lub srebra.

SZKOŁA ZAHIRIJSKA

Twiedzi, że riba dotyczy jedynie sześciu artykułów zawartych w hadisie podanym przez Proroka (PZN) i nie powinna dotyczyć innych dóbr.

Należy zauważyć, iż z hadisu podanego przez Proroka (PZN) oraz z zasad stworzonych przez znawców islamskiego prawa wynika, że pieniądze powinny być wykonane ze złota lub srebra, by mogły one stanowić namacalne dobro, używane jako miernik do wyceniania innych artykułów. Skutkiem tego powinna być wymiana towarowo – pieniężna odpowiednia pod względem rodzaju, jakości oraz wagi, aby uniknąć używania jakiejkolwiek miary nie-pieniężnej. Ma to służyć utrzymaniu standardów płatniczych. Prorok (PZN) określił również cztery inne artykuły, które mogą być używane jako mierniki. Były to artykuły najbardziej rozpowszechnione za czasów Proroka (PZN). Nie widziano niczego nadzwyczajnego w wypłacaniu pensji w postaci dóbr, zaś Imperium Rzymskie przez pewien czas używała soli, jako zapłaty dla swoich żołnierzy. W rzeczywistości światowe zarobki pochodziły właśnie z wydobycia soli.

Kiedy Islam rozprzestrzenił się poza ziemie arabskie, sędziowie musieli zmierzyć się ze zróżnicowanym środowiskiem, kulturą, a także typami ekonomii, w których występowało wiele innych istotnych artykułów, nie znanych na ziemiach arabskich. Wówczas prawnicy używali analogicznych kryteriów, by dodać inne artykuły do sześciu kluczowych, podanych przez Proroka (PZN).

Dopóki muzułmanie używali złotych dinarów i srebrnych dirhamów jako środka płatniczego, unikali oni riby w zawieraniu transakcji handlowych. Ekonomia prosperowała znakomicie, a złoty dinar przez stulecia był walutą bardzo stabilną.

David Friedman, profesor na wydziale prawa i ekonomii na Uniwersytecie w Santa Clara, w swojej pracy pt. ”Złoto, papier lub... czy istnieje lepszy pieniądz?” pisze: „Takie międzynarodowe pieniądze czasami potrafiły utrzymać swoją wartość i świetność przez wiele stuleci. Przykładem może tu być bizantyjska noumisma, a także arabski dinar, używany w okresie średniowiecza”.