41. KSIĘGA O UPRAWIE ROLI I UDZIALE W PLONACH

W imię Boga, Miłosiernego, Litościwego!

41. KSIĘGA O UPRAWIE ROLI i UDZIALE W PLONACH (al-muzara^[1])

1. Rozdział: Wyższość wysiewania ziaren i sadzenia drzew o jadalnych owocach

I słowa Wszechmocnego Boga:

{Czyż widzieliście to, co uprawiacie? Czy to wy siejecie, czy też My jesteśmy Siewcami? Jeślibyśmy zechcieli, to uczynilibyśmy to zeschłym zielskiem}. [56:63-65]

2195. Przekazał Anas Ibn Malik: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Każde zasadzone drzewo i każde posiane ziarno, zostaną zaliczone muzułmaninowi za jałmużnę”.

2. Rozdział: Na co należy zważać względem skutków używania narzędzi rolnych i przekraczania wyznaczonych granic

2196. Przekazano, że Abu Umama A-Bahili widząc narzędzia rolne, rzekł: Słyszałem, jak Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, mówił: „Bóg sprawi, iż do każdego domostwa, do którego zawitają, zawita też upokorzenie”.[2]

3. Rozdział: Trzymanie psa na roli

2197. Przekazał Abu Hurajra: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Temu, kto trzyma psa, usuwany jest co dzień karat z dobrych uczynków, chyba że jest to pies podwórzowy lub pasterski”.

[W innym hadisie] Abu Hurajra przekazał, że Prorok rzekł: „Pies pasterski, podwórzowy lub myśliwski”.

Abu Hurajra przekazał, że Prorok rzekł: „Myśliwski lub pasterski”.

2198. Przekazał As-Sa’ib Ibn Jazid, że Abu Sufjan Ibn Abu Zuhajr, mąż z Azd Szanu’a i towarzysz Proroka rzekł: Słyszałem, jak Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, mówił: „Temu, kto trzyma psa i nie używa go do pilnowania gospodarstwa i trzód, każdego dnia odejmowany jest karat z dobrych uczynków”. As-Sa’ib zapytał Abu Sufjana, czy słyszał to od Posłańca Boga, a ten rzekł: Tak, na Pana tego meczetu!

4. Rozdział: Używanie wołów do orki

2199. Przekazał Abu Hurajra: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Pewnego razu mężczyzna jechał na wołu i ten odwrócił się doń i rzekł: Nie ku temu zostałem stworzony, lecz ku orce”. I Prorok rzekł: „Ja, Abu Bakr i Umar w to wierzymy”. Prorok rzekł również: „Wilk porwał owcę i pasterz rzucił się za nim w pogoń. I wilk rzekł: Któż będzie ich strzegł w dniu dzikich bestii, kiedy to nie będą miały innego pasterza poza mną?”. I Prorok rzekł: „Ja, Abu Bakr i Umar również w to wierzymy”. Abu Salama [jeden z przekazicieli] powiedział, że Abu Bakra i Umara przy tym nie było.

5. Rozdział: Można rzec: Uprawiaj moje palmy lub im podobne, i dziel ze mną ich owoce

2200. Przekazał Abu Hurajra: Ansarowie rzekli do Proroka: Podziel palmy daktylowe między nas i naszych braci, muhadżirów, lecz on odmówił. I ansarowie rzekli [muhadżirom]: Uprawiajcie nasze drzewa i dzielcie z nami ich owoce. I muhadżirowie rzekli: Usłyszeliśmy i jesteśmy posłuszni.

6. Rozdział: Ścinanie drzew i palm daktylowych

Anas powiedział, że Prorok polecił ściąć palmy daktylowe i tak też uczyniono.

2201. Przekazał Abd Allah: Prorok spalił i pociął palmy daktylowe należące do Banu Nadir w miejscu zwanym Al-Buwajra. Hassan Ibn Sabit rzekł o tym: Możni Banu Lu’ajj znaleźli łatwym oglądanie ognia, który zajął Al-Buwajra.

7. Rozdział

2202. Przekazał Rafi Ibn Chadidż: Stanowiliśmy w Medynie większość, która uprawiała rolę i dzierżawiliśmy ziemię w zamian za plony należne właścicielowi z danego pola. I zdarzało się, że plony z niego atakowała choroba, a inne zostawały nietknięte, i było też na odwrót – toteż Prorok zabronił tej praktyki. I nie używano wówczas ani złota ani srebra [do regulowania opłat za dzierżawioną ziemię].

8. Rozdział: Umowa na czas określony dotycząca podziału plonów pod warunkiem równego ich podziału lub na innych warunkach

Przekazał Abu Dżafar: W Medynie muhadżirowie pracowali na roli (dla ansarów) w zamian za trzecią część plonów. Ali, Sad Ibn Malik, Abd Allah Ibn Masud, Umar Ibn Abd al-Aziz, Al-Qasim, Urwa oraz rodziny Abu Bakra, Umara i Alego, jak i Ibn Sirina uprawiali ziemię Abd Ar-Rahmana Ibn Jazida, w zamian za część plonów.

Umar uzgodnił z ludźmi, że jeśli dostarczy im ziarna, otrzymają połowę plonów, a jeśli oni dostarczą ziarna, otrzymają określoną część plonów.

Według Al-Hasana, nie ma nic złego, jeśli ziemia należy do jednego, i razem łożą na nią i dzielą między sobą zbiory. Az-Zuhri podzielał tę opinię.

Według Al-Hasana, nie ma nic złego w zbiorze bawełny w zamian za połowę plonów.

Ibrahim, Ibn Sirin, Ata, Al-Hakam, Az-Zuhri i Qatada powiedzieli: Nie ma nic złego w dawaniu tkaczowi przędzy, by utkał z niej tkaninę, pod warunkiem, że w zamian otrzyma za to jej trzecią część.

Według Mamara, nie ma nic złego w najmowaniu zwierząt na określony czas pod warunkiem, że właściciel otrzyma trzecią lub czwartą część towarów przewożonych przez zwierzęta”.

2203. Przekazał Abd Allah Ibn Umar: Prorok ugodził się z ludnością [Żydami] Chajbaru o uprawę roli w zamian za połowę owoców lub plonów. I Prorok dawał każdej ze swych żon sto wasq (korców): osiemdziesiąt wasq daktyli i dwadzieścia wasq jęczmienia. I gdy Umar dokonał podziału Chajbaru, dał żonom Proroka do wyboru między nadaniem ziemi i wody, a poprzednią praktyką i jedne wybrały ziemię, inne wasq. Aisza wybrała ziemię.

9. Rozdział: Jeśli nie zostanie określona liczba lat dzielenia plonów

2204. Przekazał Ibn Umar: Prorok najął ludność Chajbaru do uprawy roli w zamian za połowę owoców lub plonów.

2205. Przekazał Amr: Powiedziałem Tawusowi, że dobrze by było, gdyby porzucił muchabara [pobieranie części plonów w zamian za dzierżawę ziemi], albowiem mówiono, że Prorok tego zabronił. I Tawus rzekł mi na to: Amrze, daję im ziemię i im pomagam. Zaprawdę, najbardziej uczony z nich, Ibn Abbas, powiedział mi, że Prorok tego nie zabronił, tylko rzekł: „Lepiej byłoby, gdybyście dali ziemię bratu [w islamie] za darmo, niż obciążali go stałą opłatą”.

10. Rozdział: Dzierżawienie ziemi Żydom w zamian za udział w plonach

2206. Przekazał Ibn Umar: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, dał ziemię w Chajbarze Żydom pod warunkiem, że będą na niej pracować i uprawiać ją w zamian za połowę plonów.

11. Rozdział: Jakie warunki są niepożądane jeśli chodzi o dzierżawienie ziemi w zamian za udział w plonach

2207. Przekazał Rafi: W Medynie stanowiliśmy większość, która uprawiała rolę i dzierżawiliśmy ziemię w zamian za plony należne właścicielowi z danego pola. I zdarzało się, że plony z niego atakowała choroba, zaś inne działki pozostawały nietknięte, i kiedy indziej było odwrotnie – toteż Prorok zabronił takiej praktyki.

12. Rozdział: Ten, kto uprawia rolę korzystając z wynagrodzenia ludzi bez ich zgody i czerpie z tego zyski

2208. Przekazał Abd Allah Ibn Umar: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Trzej mężczyźni wyruszyli w podróż i w drodze zaskoczył ich deszcz, toteż schronili się w grocie. I stało się, że wielki kawał skały zatarasował wejście. Powiedzieli: Pomyślmy o dobrym uczynku, jaki spełniliśmy przez wzgląd na Boga, i prośmy Boga odwołując się doń, aby uwolnił nas od tej niedoli. I jeden rzekł: Boże! Mam rodziców w podeszłym wieku i maleńkie dzieci, dla nich pracowałem jako pasterz. Kiedy wracałem do nich nocą, wydoiwszy mleko, dawałem wpierw napić się mym rodzicom, a dopiero po nich dzieciom. I pewnego dnia, poszukując pola do wypasu oddaliłem się znacznie, i wróciłem do domu późną nocą i moi rodzice już spali. Wydoiłem mleko jak zwykle i stanąłem z misą u wezgłowia rodziców, lecz nie chciałem ich budzić ze snu, jak i nie mogłem dać mleka dzieciom, choć płakały u mych stóp. I tak oto zastał nas świt. Boże, jeśli uznałeś, że uczyniłem to, by Ciebie zadowolić, uczyń otwór, przez który ujrzymy niebo - i Bóg uczynił dla nich otwór, przez który je ujrzeli. Po nim, drugi mężczyzna rzekł: Boże! Miałem kuzynkę, która miła mi był tak, jak kobieta mężczyźnie… I chciałem ją posiąść, lecz rzekła, iż dopiero, gdy dam jej sto dinarów. Pracowałem ciężko, aż zgromadziłem sto dinarów i udałem się z nimi do niej. Lecz kiedy znalazłem się między jej nogami, rzekła: Sługo Boga! Bój się Boga! Nie pozbawiaj mnie cnoty, inaczej jak wedle prawa (zawierając małżeństwo)! – i poniechałem jej. Boże, jeśli uznałeś, że uczyniłem to, by Ciebie zadowolić, usuń trochę skałę, i Bóg przesunął ją. I trzeci rzekł: Boże! Zatrudniłem najemnika za faraq [miara] ryżu. I gdy wykonał pracę poprosił o należność, a gdy mu ją dałem, poniechał jej. I wysiewałem ten ryż dla niego, i udało mi się kupić za zbiory krowy i pasterza. Później najemników ów przybył do mnie i rzekł: Bój się Boga i nie bądź dla mnie niesprawiedliwy, zwróć mi moją należność. Powiedziałem mu: Idź i weź krowy i ich pasterza. I on wziął je i oddalił się. Boże, jeśli uznałeś, że uczyniłem to poszukując Twego Zadowolenia, proszę usuń pozostałą część skały, i Bóg uwolnił ich i odsłonił otwór jaskini”.

13. Rozdział: Auqaf[3] towarzyszy Proroka i ziemia charadż (z zakatu), ich dzierżawa w zamian za udział w plonach i inne

Prorok rzekł Umarowi: „Przeznacz te drzewa jako jedną całość na jałmużnę, tak by nie podlegały sprzedaży, poza ich owocami, które mogą zostać sprzedane i przekazane w jałmużnie”. I Umar tak uczynił.

2209. Przekazał Zajd Ibn Aslam od ojca: Umar powiedział: „Gdyby nie przyszłe pokolenia muzułmanów, rozdzieliłbym ziemię każdej z podbitych wiosek między wojowników, tak jak Prorok rozdzielił ziemię w Chajbarze”.

14. Rozdział: Uprawa bezpańskiego pola leżącego odłogiem

Według Alego odnosi się to również do takiej ziemi w Kufa.

Umar powiedział: Kto uprawia (bezpańskie) pole leżące odłogiem, nabywa je na własność.

Umar i Ibn Auf przekazali to samo od Proroka, dodając: Pod warunkiem, że nie należy ono do muzułmanina. Jeśli tak jest, nie prawa do tego, co zasadzi.

2210. Przekazała Aisza: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Ten, kto uprawia pole leżące odłogiem, ma doń więcej prawa (by objąć je na własność)”. Urwa powiedział, że Umar orzekał tak za swego kalifatu.

15. Rozdział

2211. Przekazał Abd Allah Ibn Umar: Gdy Prorok zatrzymał się w nocy na postój w Zul-Hulajfa w dolinie [Al-Aqiq], przyśniło mu się, że powiedziano mu: Jesteś w błogosławionej dolinie. Musa rzekł: Salim zatrzymał nasze wielbłądy tam, gdzie usadzał swego wielbłąda Abd Allah, szukając miejsca, w którym wypoczywał Posłaniec Boga, poniżej meczetu na dnie doliny. Znajduje się ono w połowie - między meczetem a drogą.

2212. Przekazał Umar: Prorok powiedział w dolinie Al-Aqiq: „Ktoś [mając na myśli Gabriela] przyszedł do mnie od mego Pana [we śnie] i rzekł: Odmów modlitwę w tej błogosławionej dolinie i mów: umra razem z hadżdż”.

16. Rozdział: Jeśli właściciel ziemi mówi (najemcy): „Pozwolę ci uprawiać tę ziemię potąd, pokąd Bóg ci pozwoli” - i nie określa terminu, w którym upływa dzierżawa, wówczas może ona trwać stosownie do tego, co nawzajem uzgodnią

2213. Przekazał Ibn Umar: Umar wydalił Żydów i chrześcijan z Hidżazu. Kiedy Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, zdobył Chajbar, chciał wyrugować stamtąd Żydów, albowiem ziemia przeszła ma własność Boga, Posłańca i muzułmanów, Żydzi jednak poprosili, by pozwolił im na niej pozostać, pod warunkiem, że będą ją uprawiać za połowę plonów. I Posłaniec Boga rzekł: „Pozwolimy wam zostać na tych warunkach tak długo, jak długo uznamy za stosowne”. I żyli tam pokąd Umar nie wydalił ich do Taima i Ariha.

17. Rozdział: Towarzysze Proroka dzielili między sobą plony swych ziem uprawnych bez opłaty

2214. Przekazał Rafi Ibn Chadidż: Mój wuj, Zuhajr, powiedział: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, zabronił nam robić czegoś, co było dla nas źródłem wspomożenia. Ja zaś rzekłem mu, że cokolwiek powiedział Posłaniec Boga było słuszne. A on rzekł mi na to: Posłaniec Boga posłał po mnie i zapytał „Co robicie z waszą ziemią uprawną?”. Odrzekłem: Dzierżawimy w zamian za plony, które wyda na brzegach kanałów lub za kilka wasq (korców) jęczmienia i daktyli”[4]. Posłaniec Boga rzekł: „Nie róbcie tak. Uprawiajcie ziemię sami lub dajcie uprawiać ją innym bez opłaty. Inaczej trzymajcie ją odłogiem”. Powiedziałem: Postąpimy jak każesz.

2215. Przekazał Dżabir: Ludzie dzierżawili ziemię za trzecią, czwartą lub drugą część plonów. Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Ten, kto ma ziemię, niech uprawia ją sam lub da ją uprawiać bratu bez opłaty. W przeciwnym razie niech trzyma ją odłogiem”.

2216. Przekazał Abu Hurajra: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Ten, kto ma ziemię, powinien ją uprawiać lub dać do uprawy swemu bratu nie pobierając opłaty. Inaczej, niech trzyma ją odłogiem”.

2217. Przekazał Amr, że kiedy wspomniał o tym [hadisie od Rafiego Ibn Chadidża] Tawusowi, ten rzekł: Dozwolona jest dzierżawa ziemi uprawnej, albowiem Ibn Abbas powiedział: Prorok tego nie zabronił, tylko rzekł: „Lepiej dać ziemię bratu [w wierze] bez opłaty, niż obciążać go za nią opłatą”.

2218. Przekazał Nafi: Ibn Umar dzierżawił swą ziemię uprawną za czasów Abu Bakra, Umara, Usmana, i wczesnych dni kalifatu Mu’awiji. Potem wspomniano mu przekaz Rafiego Ibn Chadidża - że Prorok zabronił dzierżawienia ziemi. Ibn Umar udał się do Rafiego, a ja mu towarzyszyłem. Zapytał Rafiego i ten, odpowiedział, że Prorok zabronił dzierżawienia ziemi. Ibn Umar rzekł: Wiesz, że dzierżawiliśmy naszą ziemię uprawną za życia Posłańca Boga za plony na brzegach kanałów i za określoną ilość fig.[5]

2219. Przekazał Salim: Abd Allah Ibn Umar powiedział: Wiem, że dzierżawiono ziemię uprawną za życia Posłańca Boga. Później Ibn Umar zaczął obawiał się, że Prorok tego zabronił, a on o tym nie wiedział, toteż porzucił dzierżawienie ziemi.

18. Rozdział: Dzierżawienie ziemi w zamian za złoto i srebro

Ibn Abbas powiedział: Najlepiej dzierżawić odłogi za roczną opłatą.

2220. Przekazał Hanzla Ibn Qajs: Rafi Ibn Chadidż powiedział: Wujowie rzekli mi, że (towarzysze Proroka) dzierżawili ziemię za życia Proroka za zbiory na brzegach kanałów lub część plonów określoną przez właściciela, i Prorok tego zabronił. Zapytałem Rafiego, co z dzierżawieniem ziemi za dinary i dirhamy, a on rzekł: Nie ma nic złego w dzierżawieniu ziemi za pieniądze. Al-Lais rzekł: Gdyby ci, którzy mają rozeznanie w rozróżnianiu tego, co dozwolone od tego, co niedozwolone - zbadali to, co zostało zabronione odnośnie tej kwestii, nie pozwoliliby na to, ze względu na związane z tym niebezpieczeństwa.

19. Rozdział

2221. Przekazał Abu Hurajra: Pewnego razu, gdy Prorok nauczał, siedział z nim Beduin. Prorok rzekł: „Wśród mieszkańców Raju będzie taki, który poprosi Boga, by pozwolił mu uprawiać ziemię. Bóg powie mu: »Czyż nie otrzymałeś wszystkiego, czego chciałeś?«. Ten odpowie: »Tak, ale chciałbym uprawiać ziemię«. I posieje ziarno, i rośliny wyrosną w przeciągu sekund, dojrzeją, zostaną zebrane plony i ułożone w stosach, przypominających góry. Wtedy Bóg powie mu: »To twoje, synu Adamowy, albowiem nic nie jest w stanie cię zaspokoić «”. I na to Beduin rzekł: Posłańcu Boga, on może wywodzić się tylko z Kurajszytów lub ansarów! My nie uprawiamy roli! Na te słowa, Posłaniec Boga uśmiechnął się.

20. Rozdział: O sadzeniu drzew

2222. Przekazał Sahl Ibn Sad: Piątek był dla nas radosnym dniem, albowiem pewna starsza niewiasta wyrywała dla nas bulwy buraka, które wysiewała na brzegach naszych kanałów z wodą i gotowała w naczyniu, dodając trochę jęczmienia. (Jaqub, jeden z przekazicieli powiedział: Myślę, że przekaziciel wspomniał, iż jedzenie nie zawierało masła ani tłuszczu zwierzęcego). Po zbiorowej modlitwie piątkowej odwiedzaliśmy ją, a ona częstowała nas tą potrawą. I dlatego, piątek był dla nas radosnym dniem. Nie jedliśmy posiłków ani nie ucinaliśmy drzemki, jak tylko po piątkowej modlitwie zbiorowej.

2223. Przekazał Abu Hurajra: Ludzie mówią, że Abu Hurajra opowiada zbyt wiele hadisów. W rzeczy samej Bóg wie, czy mówię prawdę czy nie. Mówią również: Dlaczego muhadżirowie i ansarowie nie opowiadają tyle, co on? W rzeczy samej, moi bracia muhadżirowie zajęci byli handlem na rynkach, a moi bracia ansarowie doglądaniem dobytku. Ja byłem biedakiem, który towarzyszył Posłańcowi Boga i zaspokajał się tym, co wypełniło jego żołądek. I ja byłem przy nim, gdy ich [muhadżirów i ansarów] nie było, i zapadało mi w pamięć to, co im umknęło. I pewnego dnia Prorok rzekł: „Ten, kto rozciągnie swój rida pokąd nie skończę kazania i okryje się nim, nie zapomni żadnego z moich słów”. Rozwinąłem zatem mój rida, a było to wówczas moje jedyne odzienie, i gdy Prorok skończył, owinąłem się nim. I - na Tego, Który posłał go z prawdą, od tej chwili po dziś dzień nie zapomniałem ani jednego słowa z tego, co rzekł. Na Boga, gdyby nie dwa wersety w Księdze Boga, nigdy nie przekazałbym żadnego hadisu od Proroka. [Te wersety to]: {Zaprawdę tych, którzy zatajają jasne dowody i wskazówkę, które zesłaliśmy po tym, jak wyjaśniliśmy to ludziom w Księdze, przeklnie Bóg i przeklną przeklinający. Poza tymi, którzy się ukorzą i uczynią dobre dzieła i otwarcie ogłoszą [prawdę, która zataili]...[do]...Litościwy} [2:159-160].

[1] Muzara’ah – udział w plonach, podział plonów; w prawie islamskim to uprawianie ziemi w zamian za udział w plonach; Al-Fiqhul-Muyassaru Min Al-Qurani was-Sunnah; Muhammad M. Abdul-Fattah.

[2] Według uczonych, hadis należy rozumieć w kontekście upokorzenia i opresji, z którymi wiąże się system feudalny; narzędzia rolne mogą być również symbolem zbytniego oddania się sprawom przyziemnym.

[3] Auqaf – l.p. waqf – darowizna zazwyczaj pod postacią nieruchomości, z której dochody przeznaczane są na zbożne cele.

[4] Większość uczonych w religii zgadza się, iż opłata za dzierżawę pod postacią części plonów została zabroniona, zaś dozwolone jest wnoszenie opłat za dzierżawę pod postacią środków finansowych; za: Fath al-Bari, Tom 5, s. 432 – komentarz zamieszczony w przekładzie Sahihu na angielski, autorstwa Muhammada Muhsin Khana s. 509, wyd. Darussalam.

[5] W niektórych egzemplarzach Sahih, pojawia się at-tibn (siekaną słomę, sieczkę) - zamiast fig.