31. KSIĘGA O POŚCIE (SAUM)
Przekład Elżbieta Al-Saleh, Mohammed Al-Saleh
Wszelkie prawa zastrzeżone
W imię Boga, Miłosiernego, Litościwego!
31. KSIĘGA O POŚCIE (SAUM[1])
1. Rozdział: Post w ramadanie jest obowiązkowy
I słowa Wszechmocnego Boga:
{Wy, którzy wierzycie! Post został wam nakazany, tak jak nakazany został dla tych, przed wami, abyście mogli stać się bogobojnymi}. [2:183]
1792. Przekazał Talha Ibn Ubajd Allah: Beduin o zmierzwionych włosach przyszedł do Posłańca Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, i rzekł: „Posłańcu Boga, opowiedz mi o obowiązku modlitwy, nałożonym na mnie przez Boga”. I Prorok rzekł mu: „Nałożony został na ciebie obowiązek odmawiania pięciu modlitw za dnia i nocy, i możesz, jeśli chcesz, odmawiać modlitwy zalecane”. Beduin rzekł po tym: „Powiedz mi, o tym, co jest obowiązkowe względem postu”, i Prorok rzekł: „Nałożony został na ciebie obowiązek postu w ramadanie, i możesz, jeśli chcesz, przestrzegać postu zalecanego”. Beduin rzekł dalej: „Powiedz mi, jaką ilość zakatu uczynił Bóg obowiązkową”. A gdy Posłaniec Boga powiadomił go o wszystkich tych prawach islamu, Beduin rzekł: „Na Tego, Który cię uhonorował! Nie zaniedbam niczego, z tego, co Bóg ustanowił obowiązkowym”. I Posłaniec Boga rzekł: „Jeśli rzekł prawdę, dostąpi szczęścia - lub powiedział: - Raju”.
1793. Przekazał Ibn Umar: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, pościł dziesiątego dnia muharrama [dzień Aszura] i nakazał w tym dniu post [muzułmanom], lecz gdy został nałożony obowiązek postu w ramadanie, obowiązek postu w dniu Aszura został zniesiony. Abd Allah nie pościł tego dnia, chyba że przypadał na dni, w których zwykł był przestrzegać postu zalecanego.
1794. Przekazała Aisza: Przed islamem, Kurajszyci pościli w dniu Aszura i Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, nakazał wiernym post w tym dniu, lecz gdy nałożony został obowiązek postu w ramadanie, rzekł: „Ten, kto chce pościć [w dniu Aszura] może to uczynić, a kto nie chce, nie musi”.
2. Rozdział: Wyższość (zalety) postu
1795. Przekazał Abu Hurajra: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Post jest osłoną [tarczą przed Ogniem Piekielnym], zatem wierny, który pości, niechaj nie zbliża się do żony ani nie zachowuje nagannie, zaś temu, kto go obraża bądź nań napada, niech rzeknie trzy razy: ‚Poszczę’”. I Prorok rzekł też: „Na Tego, Który dzierży w Swej dłoni mą duszę, oddech poszczącego milszy jest Bogu nad woń piżma. [I Bóg rzecze o tym, kto pości:] „On zostawił pożywienie, napoje oraz żądze dla Mnie. Jego post jest dla Mnie i Ja go zań nagrodzę, i każde z jego dobrych dzieł pomnożę w dziesięciokroć”.
3. Rozdział: Post jest odkupieniem (grzechów)
1796. Przekazał Abu Wa’il od Huzajfy, że Umar zapytał: „Który z was pamięta, co Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, powiedział o pokusie?”. Huzajfa rzekł: „Ja słyszałem, jak Prorok mówił: „Próbę (pokusę), na jaką wystawiają mężczyznę żona, dzieci i sąsiedzi, odkupić może modlitwa, post i jałmużna”. Umar rzekł: „Nie to miałem na myśli, lecz pokusę, która rozejdzie się niczym morskie fale”. Powiedziałem: „Wodzu Wiernych, nie musisz się o to martwić, albowiem między tobą a nią są zamknięte wrota”. Zapytał: „Owe wrota zostaną wyłamane czy otwarte?”. „Wyłamane” - odpowiedziałem. Rzekł: „A zatem nie zamkną się przed Dniem Zmartwychwstania”. Poprosiliśmy Masruqa, aby zapytał Huzajfę, czy Umar wiedział, co oznaczają te wrota, i odrzekł: „(Umar) wiedział tak, jak wiadomo, że po nocy nastaje dzień”.
4. Rozdział: Ar-Rajjan [brama w Raju] jest dla poszczących
1797. Przekazał Sahl: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Jest w Raju brama zwana Ar-Rajjan i przejdą przez nią w Dniu Zmartwychwstania ci, którzy przestrzegali postu i nikt inny przez nią nie przejdzie. I zostanie powiedziane: „Gdzie ci, którzy przestrzegali postu?”. I podniosą się i tylko oni przez nią przejdą, a gdy wejdą do środka, zostanie zamknięta i nikt więcej przez nią nie przejdzie”.
1798. Przekazał Abu Hurajra: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Ten, kto rozdaje dwa rodzaje (rzeczy, majątku) w jałmużnie na drodze Boga, zostanie przywołany z bramy Raju i usłyszy: „Sługo Boga! Tutaj jest dostatek”. Ten, kto był spośród odmawiających modlitwy, zostanie przywołany z bramy Modlitwy; ten, kto był spośród podejmujących się dżihadu, zostanie przywołany z bramy Dżihadu; a kto był spośród przestrzegających postu, zostanie przywołany z bramy Ar-Rajjan; ten, kto był spośród rozdających jałmużnę, zostanie przywołany z bramy Jałmużny”. Abu Bakr rzekł: „Oby moi rodzice okupili cię swym życiem, Posłańcu Boga... Ten, kto zostanie przywołany z tych bram, nie zazna niedoli… Czy będą tacy, którzy zostaną przywołani z wszystkich bram?”. Prorok odrzekł: „Tak, i chciałbym, abyś był jednym z nich”.
5. Rozdział: Poprawność zwrotu „ramadan” lub „miesiąc ramadan”, i ten, kto sądzi, że obie formy są poprawne
Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Ten, kto przestrzega postu w ramadanie”. Powiedział też: „Nie pośćcie przed ramadanem”.
1799. Przekazał Abu Hurajra: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Z nastaniem ramadanu otwierają się bramy Raju”.
1800. Przekazał Abu Hurajra: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Z nastaniem ramadanu otwierają się bramy Niebios a bramy Piekieł zamykają, i diabły zakuwane są w łańcuchy”.
1801. Przekazał Ibn Umar: Słyszałem, jak Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, mówił: „Gdy go ujrzycie [nów księżyca], zacznijcie post i gdy go ujrzycie [nów księżyca miesiąca szawwala), przestańcie pościć; a jeśli niebo będzie zachmurzone, zamknijcie go [ramadan w trzydziestu dniach]”. Przekazano od Al-Lajsa, że, Uqajl i Junus powiedzieli: „Nów miesiąca ramadanu”.
6. Rozdział: Przestrzeganie postu w ramadanie powodując się szczerą wiarą, nadzieją na nagrodę od Boga oraz z intencją
Aisza przekazała od Proroka, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem: „Ludzie zmartwychwstaną [i zostaną rozliczeni] wedle intencji”.
1802. Przekazał Abu Hurajra: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Wiernemu, który spędza Noc Przeznaczenia na modlitwach powodując się szczerą wiarą i nadzieją na nagrodę [od Boga], zostaną odpuszczone wszystkie grzechy, jakich się dopuścił wcześniej. I wiernemu, który przestrzega postu w ramadanie, powodując się szczerą wiarą i nadzieją na nagrodę, zostaną odpuszczone wszystkie grzechy, jakich się dopuścił wcześniej”.
7. Rozdział: Szczodrość Proroka wzrastała w ramadanie
1803. Przekazał Ibn Abbas: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, był najhojniejszym z ludzi, zaś jego hojność wzrastała w ramadanie, gdy spotykał się z nim Gabriel, pokój z nim. Gabriel przybywał doń każdej nocy ramadanu, by nauczać go Koranu. I gdy Posłaniec Boga spotykał się z Gabrielem, jego szczodrość prześcigała wiatry wysłane przez Boga z dobrymi nowinami (deszczem) .
8. Rozdział: Kto poszcząc nie porzuca kłamliwych słów i czynów
1804. Przekazał Abu Hurajra: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Bóg nie potrzebuje porzucenia jadła i pica przez tego, kto nie porzuca kłamliwych słów i czynów”.
9. Rozdział: Niech ten, kogo obrażają, gdy pości, powie: „Poszczę”
1805. Przekazał Abu Hurajra: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Bóg rzekł: „Wszystkie dzieła dzieci Adamowych są dla nich poza postem – on jest dla Mnie i Ja ich zań nagrodzę”. Post jest osłoną (lub: tarczą) [przed Ogniem Piekielnym], i niechaj ten, kto pości nie zbliża się do żony i nie wdaje w spory, a jeśli ktoś nań napadnie lub podniesie spór, niechaj powie mu: Poszczę”. Na Tego, Który dzierży w Swej dłoni mą duszę! Woń z ust poszczącego milsza jest Bogu nad woń piżma. Są dwie rzeczy miłe temu, kto pości – przerwanie postu i spotkanie z jego Panem, kiedy to radować będzie się ze swego postu”.
10. Rozdział: Niechaj poszczą ci, którzy obawiają się dopuszczenia czynu niemoralnego
1806. Przekazał Alqama: Szedłem z Abd Allahem i powiedział: Gdy byliśmy z Prorokiem rzekł: „Jeśli możecie, wstępujcie w stan małżeński, albowiem pomoże wam spuszczać wzrok i chronić cnotę, a jeśli nie możecie, pośćcie, gdyż post umniejszy pożądanie”.
11. Rozdział: Słowa Proroka: „Rozpocznijcie post, gdy ujrzycie nów (ramadanu) i przestańcie pościć, gdy ujrzycie nów (szawwala)”
Ammar powiedział: Kto pości w dniu, co do którego nie ma pewności, zaprzecza Abu al-Qasimowi [Prorokowi].
1807. Przekazał Abd Allah Ibn Umar: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, wspomniał ramadan i rzekł: „Nie rozpoczynajcie postu pokąd nie ujrzycie nowiu (ramadanu) i nie kończcie postu pokąd nie ujrzycie nowiu (szawwala), a jeśli niebo będzie zachmurzone [i nie będziecie mogli go dojrzeć] wówczas oprzyjcie się na obliczeniach [przyjmijcie, że szaban liczy trzydzieści dni]”.
1808. Przekazał Abd Allah Ibn Umar: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Miesiąc może liczyć dwadzieścia dziewięć nocy (dni), i nie zaczynajcie postu nim nie ujrzycie nowiu. A jeśli niebo będzie zachmurzone, przyjmijcie, że szaban liczy trzydzieści dni”.
1809. Przekazał Ibn Umar: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Miesiąc to - tyle i tyle” - pokazując trzy razy palce obu rąk, chowając za trzecim razem kciuk.
1810. Przekazał Abu Hurajra: Prorok lub Abu al-Qasim [kunja Proroka Muhammada] rzekł: „Zacznijcie post, kiedy ujrzycie nów [miesiąca ramadanu] i zakończcie, kiedy ujrzycie nów [miesiąca szawwala], a jeśli niebo jest zachmurzone [nie będziecie w stanie dojrzeć nowiu], zamknijcie szaban w trzydziestu dniach”.
1811. Przekazała Umm Salama: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, poprzysiągł, że nie zbliży się do żon przez miesiąc, a gdy minęło dwadzieścia dziewięć dni, wyszedł do nich rano lub po południu. Ktoś zauważył: „Przyrzekłeś, że nie wyjdziesz do nich przez miesiąc”, na co, ów rzekł: „Ten miesiąc liczy dwadzieścia dziewięć dni”.
1812. Przekazał Anas: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, poprzysiągł, że nie zbliży się do żon przez miesiąc, a zwichnął wówczas nogę. Spędził na półpiętrze dwadzieścia dziewięć nocy. Kiedy zszedł na dół, ludzie powiedzieli: „Posłańcu Boga, przyrzekłeś trzymać się z dala od żon przez miesiąc”. A on odparł: „Ten miesiąc liczy dwadzieścia dziewięć dni”.
12. Rozdział: Znaczenie dwóch miesięcy świątecznych nie umniejsza się
Przekazał Abu Abd Allah, że Ishaq rzekł: Nawet wówczas, gdy ramadan liczy dwadzieścia dziewięć dni, jest doskonały [kompletny, pod względem swego znaczenia].
Muhammad powiedział: One nigdy nie będą niepełne [niekompletne pod względem wagi i znaczenia, jeśli chodzi o ilość dni, inaczej - waga miesiąca nie umniejsza się ze względu na ilości jego dni].
1813. Przekazał Abu Bakra: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Znaczenie dwóch miesięcy świątecznych: ramadanu i zu al-hidżdża, nie umniejsza się”.
13. Rozdział: Słowa Proroka: „Nie zapisujemy i nie znamy naszych rachunków”.
1814. Przekazał Ibn Umar: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Jesteśmy narodem niepiśmiennym; nie umiemy ani pisać ani liczyć. Miesiąc może liczyć tyle i tyle, czasami dwadzieścia dziewięć a czasami trzydzieści dni”.
14. Rozdział: Nie należy pościć na dzień ani na dwa przed ramadanem
1815. Przekazał Abu Hurajra: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Nie pośćcie ani na dzień, ani na dwa przed ramadanem, chyba że mieć będziecie to w zwyczaju [przestrzegać postu zalecanego, który przypadnie na owe dni], wówczas pośćcie”.
15. Rozdział: Słowa Boga: {Dozwolone wam jest nocą w czasie postu zbliżać się do waszych żon. One są ubiorem dla was, a wy jesteście ubiorem dla nich. Bóg poznał, że oszukiwaliście samych siebie, lecz On nawrócił się ku wam i odpuścił wam. Przeto teraz obcujcie z nimi i poszukujcie tego, co przepisał Bóg.} [2:187]
1816. Przekazał Al-Bara’: Zaspawszy na posiłek przerywający post, towarzysze Muhammada mieli w zwyczaju nie jeść owej nocy i przez dzień następny do zachodu słońca. Pewnego razu, Qajs Ibn Sirma al-Ansari pościł i przyszedłszy do żony o czasie iftaru - posiłku przerywającego post, zapytał, czy ma coś do jedzenia. Rzekła: „Nie, ale pójdę i poszukam czegoś”. Qajs pracował ciężko tego dnia, toteż zmorzył go sen. Wróciwszy do domu, żona widząc go śpiącym, rzekła: „Twoja strata”. W południe dnia następnego zemdlał. Powiadomiono o tym Proroka i zostało objawione: {Dozwolone wam jest nocą w czasie postu zbliżać się do waszych żon.}. Uradowało to ludzi. Potem Bóg objawił: {…Jedzcie i pijcie, aż odróżnicie nitkę białą od nitki czarnej o świcie…} [2:187]”.
16. Rozdział: Słowa Boga: {…Jedzcie i pijcie, aż odróżnicie nitkę białą od nitki czarnej o świcie...} [2:187]
Przekazał Al-Bara’: Prorok rzekł jak wyżej.
1817. Przekazał Adi Ibn Hatim: Kiedy zostało objawione: {…aż odróżnicie nitkę białą od nitki czarnej o świcie...} [2:187] - wziąłem dwa sznurki [iqal[2]] - czarny i biały - i trzymałem je pod poduszką i patrzyłem na nie w nocy, ale nie mogłem nic z tego zrozumieć. Następnego ranka poszedłem do Posłańca Boga i opowiedziałem o tym. Wyjaśnił: „To oznacza ciemność nocy i jasność poranka”.
1818. Przekazał Sahl Ibn Sad: Kiedy następujące wersety zostały objawione: {…Jedzcie i pijcie, aż odróżnicie nitkę białą od nitki czarnej o świcie…} [2:187] i nie przyszło objawienie o brzasku, ci, którzy chcieli pościć, wiązali na nogach czarne i białe nitki (lub: sznurki) i jedli pokąd nie mogli ich odróżnić. I Bóg objawił: {o świcie} i stało się jasne, że oznaczało to noc i dzień.
17. Rozdział: Słowa Proroka: „Niechaj azan Bilala nie powstrzymuje was od spożywania posiłku przed brzaskiem”.
1819. Przekazała Aisza: Bilal ogłaszał azan w nocy, i Posłaniec Boga rzekł: „Jedźcie i pijcie dopóty, dopóki Ibn Umm Maktum nie ogłosi azanu, albowiem on ogłasza azan z nastaniem brzasku”.
18. Rozdział: Spożywanie posiłku przed brzaskiem w pośpiechu
1820. Przekazał Sahl Ibn Sad: Spożywałem posiłek przed brzaskiem z rodziną, po czym śpieszyłem się na modlitwę (fadżr) z Posłańcem Boga.
19. Rozdział: Przerwa między (końcem) sahur – posiłkiem przed brzaskiem - a modlitwą fadżr
1821. Przekazał Anas, że Zajd Ibn Sabit rzekł: Zjedliśmy posiłek przed brzaskiem z Prorokiem, a następnie podnieśliśmy się na modlitwę.
Zapytałem, jak długa była przerwa między posiłkiem a azanem, a on rzekł: Wystarczyłaby na recytację pięćdziesięciu wersetów Koranu.
Rozdział: 20. W posiłku przed brzaskiem jest błogosławieństwo, lecz nie jest obowiązkowym jego spożycie
Prorok i jego towarzysze pościli nieprzerwanie ponad dzień i nie jedli [podczas tego wydłużonego postu] posiłku przed brzaskiem.
1822. Przekazał Abd Allah: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, pościł nieprzerwanie przez kilka dni i ludzie podążali jego śladem, lecz doświadczali trudności, toteż Prorok im tego zabronił. Rzekli: „Ale ty pościsz nieprzerwanie”. Na co Prorok rzekł: „Ja nie jestem taki jak wy - Bóg żywi mnie i poi”.
1823. Przekazał Anas Ibn Malik: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Jedzcie posiłek przed brzaskiem albowiem w nim jest błogosławieństwo”.
21. Rozdział: Jeśli przyjęto intencję postu [nadobowiązkowego] za dnia
Umm ad-Darda’ powiedziała, że jej mąż, Abu ad-Darda’ pytał, czy mają coś do jedzenia, i jeśli nic nie było w domu, mawiał, iż będzie pościł tego dnia. Abu Talha, Abu Hurajra, Ibn Abbas i Huzajfa czynili podobnie.
1824. Przekazał Salama Ibn al-Akwa: Pewnego razu, w dniu Aszura, Prorok nakazał mężczyźnie ogłosić: „Ten, kto dziś jadł, niechaj nie je i przestrzega postu, i ten, kto nie jadł, niech nie je i dopełni postu [do zachodu słońca]”.
22. Rozdział: Post tego, kto budzi się rano w stanie większej nieczystości
1825. Przekazały Aisza i Umm Salama: Zdarzało się, że Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, budził się rano w stanie większej nieczystości po zbliżeniu z żoną. Brał wówczas kąpiel rytualną (ghusl) i pościł.
Marwan powiedział Abd ar-Rahmanowi: Przysięgam na Boga, wspomnij Abu Hurajrze, że bywało tak, że brzask zastawał Proroka w stanie większej nieczystości. Brał wówczas rytualną kąpiel i pościł.
23. Rozdział: Pieszczoty a post
Aisza powiedziała: Temu, kto pości nie jest dozwolone zbliżenie z żoną.
1826. Przekazała Aisza: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, całował i przytulał swe żony za dnia postu i nie ma wśród was takiego, który mógłby - niczym on - zapanować nad pożądaniem.
Przekazał Dżabir Ibn Zajd: Niechaj kontynuuje post ten, kto doświadcza wypływu nasienia na skutek tego, co ujrzał.
24. Rozdział: Pocałunki poszczącego
1827. Przekazał ojciec Hiszama: Aisza rzekła, że Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, całował żony za dnia postu - i uśmiechnęła się.
1828. Przekazała Zajnab, że jej matka Umm Salama [żona Proroka] powiedziała: Gdy leżałam z Posłańcem Boga pod wełnianym kocem, rozpoczął się mój okres miesięczny i wymknęłam się i przywdziałam odzienie przeznaczone na ten czas. Zapytał: „Co się stało? Nastał twój okres miesięczny?”. Przytaknęłam i wsunęłam się pod wełniany pled. I myłam się razem z Posłańcem Boga wodą z jednego dzbana i całował mnie za dnia postu.
25. Rozdział: Kąpiel poszczącego
Poszcząc, Ibn Umar namoczył szatę w wodzie, a potem ją nałożył.
Asz-Szabi korzystał z łaźni za dnia postu.
Ibn Abbas powiedział: Nie ma nic złego w próbowaniu potrawy z garnka lub innych potraw.
Al-Hasan rzekł: Nie ma nic złego w tym, aby ten, kto pości płukał usta wodą i schładzał nią ciało. I
Ibn Masud rzekł: Lepiej namaścić i uczesać włosy w nocy (po lub przed) dniem postu.
Anas powiedział: Miałem balię, w której siedziałem za dnia postu.
Wspomniano, że Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, czyścił zęby gałązką drzewa arakowego, za dnia postu, a Ibn Umar czyścił zęby gałązką drzewa arakowego rano i wieczorem, nie przełykając śliny.
Według Ata’y, przełknięcie śliny nie przerywa postu.
Ibn Sirin uważał, iż nie ma nic złego w myciu zębów zieloną, świeżą gałązką drzewa arakowego, zaś gdy powiedziano mu, że ma on określony smak, odparł: „Woda również ma smak, a mimo to ludzie płuczą nią usta”.
Anas, al-Hasan i Ibrahim nie widzieli nic złego w używaniu kohlu do zdobienia oczu za dnia postu.
1829. Przekazała Aisza: W ramadanie zdarzało się, że ranek zastawał Proroka w stanie większej nieczystości, i nie było to z powodu wypływu, i pościł.
1830. Przekazał Abu Bakr Ibn Abd ar-Rahman: Poszliśmy z moim ojcem do Aiszy, a ona rzekła: Zaprawdę, bywało tak, że Posłaniec Boga budził się rankiem w stanie większej nieczystości z powodu zbliżenia, a nie wypływu, i pościł tego dnia.
Abu Bakr Ibn Abd ar-Rahman udał się do Umm Salamy i ona przekazała podobnie.
26. Rozdział: Jeśli ten, kto pości zjadł lub wypił przez zapomnienie (czy powinien odrobić ten dzień postu)
Ata’ rzekł: Nie ma nic złego, jeśli woda dostanie się do gardła i nie można jej zwrócić przemywając nos wodą i wydmuchując ją.
Al-Hasan rzekł: Nie ma nic złego, jeśli do gardła wpadnie mucha.
Al-Hasan i Mudżahid rzekli: Nie należy karać tego, kto przez zapomnienie dopuszcza się zbliżenia [z żoną, mężem].
1831. Przekazał Abu Hurajra: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Niechaj kontynuuje post ten, kto przez zapomnienie zje lub napije się, albowiem to, co zjadł i wypił otrzymał od Boga”.
27. Rozdział: Sucha lub zielona (świeża) gałązka drzewa arakowego dla poszczącego
Przekazał Amir Ibn Rabi‘a: Widziałem, jak Prorok czyścił zęby gałązką drzewa arakowego za dnia postu, tyle razy, że nie w sposób zliczyć.
Przekazał Abu Hurajra: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Gdyby nie obawa, że sprawiłoby to trudność mym naśladowcom, nakazałbym im czyścić zęby gałązką drzewa arakowego przy każdej ablucji”.
Tak samo przekazali Dżabir i Zajd Ibn Chalid od Proroka, który nie uczynił rozróżnienia między tym, kto pości, a kto nie w tej kwestii (używania gałązek arakowych).
Aisza powiedziała, że Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „To (siwak) jest sposób oczyszczenia jamy ustnej i przypodobania się Bogu”.
Ata’ i Qatada rzekli: Można przełykać ślinę, która się zbiera w trakcie mycia zębów gałązką drzewa arakowego.
1832. Przekazał Humran: Widziałem, jak Usman wykonywał wudu: umył trzykrotnie dłonie, przepłukał usta, umył nos - wciągając do niego wodę i wydmuchując, umył trzykrotnie twarz, trzykrotnie prawe przedramię do łokcia, potem trzykrotnie lewe przedramię do łokcia, zwilżył głowę wodą, umył trzykrotnie prawą stopę, potem trzykrotnie lewą i rzekł: „Widziałem, jak Posłaniec Boga wykonywał w tej sposób wudu, po czym rzekł: ‚Temu, kto wykona tak samo wudu i odmówi dwa rakaty, podczas których nie będą zaprzątać jego myśli sprawy doczesne, zostaną przebaczone wszystkie przeszłe grzechy”.
28. Rozdział: Słowa Proroka: „Niechaj ten, kto wykonuje wudu, nabierze wody do nosa i wydmucha ją”.
Prorok nie uczynił rozróżnienia między tym, kto pości, a kto nie (w tej kwestii).
Al-Hasan rzekł: Nie ma nic złego, jeśli ten, kto pości, płucze nos wodą, jeśli nie dostanie się ona do gardła lub maluje oczy kohlem.
Ata’ rzekł: Nie ma nic złego, by ten, kto pości, po przepłukaniu ust wodą wypluł ją, chyba że przełknie ślinę i to, co zostało w ustach. I niechaj nie żuje gumy, albowiem może przełknąć ślinę; nie twierdzę, że to przerwie jego post, ale jest to niedozwolone; a jeśli, podczas płukania nosa wodą i wydmuchiwania jej dostanie się ona do gardła i nie jest w stanie jej wypluć (zwrócić), nie ma w tym nic złego.
29. Rozdział: Ten, kto współżył z żoną w ramadanie [świadomie, za dnia, musi dokonać ekspiacji]
Przekazał Abu Hurajra od Proroka: „Zaniedbania postu w jednym dniu w ramadanie bez ważnej przyczyny, czy bez choroby, nie odkupi nawet post po kres dni”.
Tak samo przekazał Ibn Masud.
Sa’id Ibn al-Musajjab, Asz-Szabi, Ibn Dżubajr, Ibrahim, Qatada i Hammad powiedzieli: Powinien przestrzegać postu przez tyle dni, ile opuścił.
1833. Przekazała Aisza: Do Proroka, niechaj Bóg go błogosławi i obdarzy pokojem, przyszedł mężczyzna i rzekł, iż jest zgubiony. Prorok zapytał, co się stało, ten zaś odparł: „Obcowałem z żoną [za dnia] w ramadanie”. A przyniesiono w tym czasie Prorokowi duży kosz daktyli. Prorok zapytał: „Gdzie mężczyzna, który naraził się na zgubę?”. Ten odrzekł: „Tutaj jestem”. I Prorok zalecił mu, aby przekazał ów kosz daktyli w jałmużnie [w ramach odkupienia winy].
30. Rozdział: Jeśli mężczyzna współżył z żoną w ramadanie i nic nie ma, a otrzyma jałmużnę, musi dokonać ekspiacji za grzech
1834. Przekazał Abu Hurajra: Kiedy siedzieliśmy z Prorokiem, podszedł do nas mężczyzna i rzekł: „Posłańcu Boga, jestem stracony!”. Posłaniec Boga zapytał, co się stało. Ten odparł: „Obcowałem z żoną za dnia postu”. Posłaniec Boga zapytał: „Czy stać cię na wyzwolenie niewolnika?”. Jednak mężczyzna zaprzeczył. Posłaniec Boga zapytał: „Czy jesteś w stanie pościć przez dwa kolejne miesiące?”. Lecz mężczyzna zaprzeczył. Prorok zapytał zatem: „Czy możesz nakarmić sześćdziesięciu biednych?”. Lecz mężczyzna zaprzeczył. Prorok siedział milcząc, a przyniesiono mu w tym czasie duży kosz daktyli. Prorok zapytał: „Gdzie ten, który pytał?”. Ów rzekł: „Tutaj jestem”. Prorok rzekł mu: „Weź go i oddaj w jałmużnie”. Mężczyzna rzekł na to: „Czy mam dać biedniejszym ode mnie? Na Boga, nie ma domu między jej (Medyny) górami, biedniejszego od mego”. Słysząc to, Prorok uśmiechnął się tak szeroko, tak można było ujrzeć jego zęby trzonowe i rzekł: „Nakarm nim twą rodzinę”.
31. Rozdział: Czy mężczyzna, który współżył z żoną za dnia w ramadanie, może nakarmić swą rodzinę pożywieniem otrzymanym na odkupienie grzechu, jeśli ta jest w potrzebie
1835. Przekazał Abu Hurajra: Do Proroka, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, przyszedł mężczyzna i rzekł: „Obcowałem z żoną za dnia w ramadanie”. Prorok zapytał go: „Czy stać cię na wyzwolenie niewolnika?”. Ten jednak zaprzeczył. Prorok zapytał: „Czy możesz pościć przez dwa kolejne miesiące?”. I tu mężczyzna zaprzeczył. Prorok zapytał go zatem: „Czy stać się na nakarmienie sześćdziesięciu biedaków?”. Ale mężczyzna znów zaprzeczył. (Abu Hurajra dodał:) A przyniesiono wówczas Prorokowi kosz pełen daktyli i rzekł do owego męża: „Nakarm tym biednych w ramach odkupienia”. Mężczyzna rzekł na to: „Biedniejszych ode mnie? Nie ma domu biedniejszego od naszego między tymi górami (Medyny)”. A zatem Prorok rzekł mu: „Nakarm nim twoją rodzinę”.
32. Rozdział: Upuszczanie krwi, wymioty
Przekazał Abu Hurajra: Wymioty człowieka, który pości, nie przerywają postu, albowiem wymiotując wydala z siebie, a nie połyka.
Choć przytoczono od Abu Hurajry również, że wymioty przerywają post, powyższa relacja jest bardziej wiarygodna.
Według Ibn Abbasa i Ikrimy, post to zaprzestanie przyjmowania pożywienia, a nie wydalanie go.
Ibn Umar poddawał się zabiegowi upuszczania krwi podczas (dni) postu, ale później zaprzestał tego i upuszczał krew tylko w nocy.
Abu Musie upuszczano krew w nocy.
Przekazano, że Sad, Zajd Ibn Arqam i Umm Salama poddawali się upuszczaniu krwi poszcząc.
Buchair przekazał, że Umm Alqama stwierdziła: Upuszczano nam krew (podczas postu) w obecności Aiszy i ona się temu nie sprzeciwiała.
Al-Hasan przekazał między innymi od Proroka: „Ten, kto upuszcza krew oraz ten, komu upuszczana jest krew przerywają post, jeśli praktykują to podczas postu”.
Aisza powiedziała mi [al-Buchariemu], że Abd al-’Ala przekazał od Junusa, od al-Hasana jak wyżej. Ktoś zapytał go: „Czy to zostało przekazane od Proroka?”. Odpowiedział: „Tak”, a potem dodał: „Bóg wie lepiej”.
1836. Przekazał Ibn Abbas: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, poddawał się zabiegowi upuszczania krwi, zarówno gdy był w stanie uświęcenia i gdy pościł.
1837. Przekazał Ibn Abbas: Prorokowi, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, upuszczano krew, kiedy pościł.
1838. Przekazał Sabit al-Bunani: Zapytano Anasa Ibn Malika, czy nie jest zalecane upuszczanie krwi temu, kto pości. Ten zaprzeczył i powiedział: „Tylko, jeśli powoduje osłabienie”.
33. Rozdział: Post a podróż
1839. Przekazał Ibn Abu Aufa: Kiedy podróżowaliśmy z Posłańcem Boga, polecił mężczyźnie, by zsiadł i zmieszał dla niego sawiq [mielony jęczmień lub pszenicę] z wodą”. Mężczyzna rzekł: „Słońce [jeszcze nie zaszło], Posłańcu Boga”. Prorok ponownie rzekł mu: „Zsiądź i wymieszaj dla mnie sawiq z wodą”, a mężczyzna powtórzył: „Posłańcu Boga! Słońce!”. Lecz Prorok ponownie polecił: „Zsiądź i zmieszaj dla mnie sawiq z wodą”. Na to, mężczyzna zsiadł i przygotował mu sawiq z wodą. Prorok posilił się, i wskazując dłonią [ku zachodowi], rzekł: „Kiedy zauważycie noc nadchodzącą z tej strony, niechaj każdy, kto pości, przerwie post”.
1840. Przekazała Aisza, że Hamza Ibn Amr al-Aslami powiedział: „Posłańcu Boga, poszczę nieprzerwanie”.
1841. Przekazała Aisza, że Hamza Ibn Amr al-Aslami zapytał Proroka, czy powinien pościć w podróży. Prorok odparł: „Jeśli chcesz, pość, jeśli nie chcesz, nie pość”.
34. Rozdział: Kto pościł przez część ramadanu po czym wyruszył w podróż (czy może przerwać post)
1842. Przekazał Ibn Abbas: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, wyruszył do Mekki w ramadanie i pościł. Kiedy dotarł do Al-Kadid, przerwał post i ludzie (którzy mu towarzyszyli) postąpili tak samo. Abu Abd Allah powiedział, że al-Kadid to ziemia pokryta wodą pomiędzy Usfanem a Qudajd.
35. Rozdział: Post a podróż i upał
1843. Przekazał Abu ad-Darda’: Wyprawiliśmy się pewnego upalnego dnia z Posłańcem Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, a żar był taki, że osłanialiśmy głowy dłońmi. I nikt nie pościł, poza Prorokiem i Ibn Rawahą.
36. Rozdział: Prorok rzekł temu, kto pościł w drodze i osłaniał się z powodu upału: „Post w drodze nie jest oznaką pobożności”.
1844. Przekazał Dżabir Ibn Abd Allah: Kiedy podróżowaliśmy, Posłaniec Boga ujrzał paru mężczyzn osłaniających innego mężczyznę. Zapytał: „Co się stało?”, a oni rzekli mu: „On pości”. Na to Prorok rzekł im: „Post w drodze nie jest oznaką pobożności”.
37. Rozdział: Towarzysze Proroka nie ganili nikogo za przestrzeganie ani za nieprzestrzeganie postu (w podróży)
1845. Przekazał Anas Ibn Malik: Podróżowaliśmy z Prorokiem i żaden z tych, którzy pościli nie ganił tych, którzy nie pościli, a ci, którzy nie pościli, nie ganili tych, którzy pościli.
38. Rozdział: Przerwanie postu w podróży, by ujrzeli ludzie
1846. Przekazał Tawus, że Ibn Abbas rzekł: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, wyruszył z Medyny do Mekki i pościł aż do Usfan, gdzie poprosił o wodę i uniósł rękę, by ludzie wiedzieli.
Ibn Abbas mawiał: Bywało, że Posłaniec Boga pościł i porzucał post w podróży, toteż kto chce, może pościć, a kto nie chce, nie musi.
Rozdział: 39. Słowa Boga: {Ci zaś, którym post sprawia trudność [starsi, chorzy] mogą [pościć lub] nakarmić biedaka [za każdy opuszczony dzień…]} [2:184]
Ibn Umar i Salama Ibn al-Akwa powiedzieli, że regułę powyższego wersetu zniósł werset:
{…Miesiąc ramadan, w którym został objawiony Koran […] za to, że poprowadził was [drogą prostą], abyście mogli być mu za to wdzięczni…}. [2:185]
1847. Przekazał Ibn Abu Lajla: Towarzysze Proroka Muhammada powiedzieli, że gdy został ustanowiony post w ramadanie, nie byli w stanie go wypełnić i dozwolone było temu, kto nie pościł, karmienie biedaka każdego dnia ramadanu. Ale regułę tę zniósł werset: {…Wiedzcie, że lepiej dla was jest, abyście pościli…} [2:184] - i został na nich nałożony obowiązek przestrzeganie postu.
1848. Przekazał Nafi: Ibn Umar wyrecytował: {…mogą [pościć lub] nakarmić biedaka [za każdy dzień]} i powiedział, że reguła tego wersetu została zniesiona.
40. Rozdział: Kiedy należy odrobić dni postu opuszczone w ramadanie
Ibn Abbas powiedział: Można przestrzegać postu nieregularnie, na co wskazują słowa Boga:
{…Taka sama ilość [dni, podczas których nie przestrzegano postu, musi zostać odrobiona] w innych dniach…}.
Sa’id Ibn al-Musajjab powiedział: Nie należy pościć przez dziesięć dni [post dodatkowy w miesiącu zu al-hidżdża], jeśli nie odrobiono dni postu opuszczonych w ramadanie.
Ibrahim powiedział: Jeśli nie odrobiono dni postu opuszczonych w ramadanie do następnego ramadanu należy pościć w ramadanie, a potem odrobić dni opuszczone w poprzednim.
Ibrahim nie uważał, że obowiązkowe jest nakarmienie biedaka [w ramach fidja – odkupienia winy].
Przekazał Abu Hurajra, niebezpośrednio, od Proroka oraz Ibn Abbasa, że należy nakarmić biedaka za każdy dzień. Ale Bóg nie wspomina o karmieniu biedaków, mówi tylko:
{…Taka sama ilość [dni, podczas których nie przestrzegano postu, musi zostać odrobiona] w innych dniach…}
1849. Przekazała Aisza: Czasami opuszczałam kilka dni ramadanu i mogłam je odrobić tylko w miesiącu szaban [przed ramadanem].
Rzekł Jahja [jeden z przekazicieli]: Zajęta była usługiwaniem Prorokowi.
41. Rozdział: Kobieta podczas okresu miesięcznego nie pości ani nie odmawia modlitw
Abu az-Zinad rzekł: Często sunna (prawo) i prawda nie zgadzają się z tym, co wydaje się ludziom, obowiązkiem zaś muzułmanina jest podążanie za prawdą i sunną Proroka. Przykładem jest sytuacja, gdy kobieta, która opuściła dni postu ze względu na okres miesięczny, musi je odrobić, a nie musi odrabiać opuszczonych modlitw.
1850. Przekazał Abu Sa’id: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Czyż nie jest prawdą, że kobieta nie modli się i nie pości podczas okresu miesięcznego? Jest to strata w jej religii”.
42. Rozdział: Czy można pościć w imieniu zmarłego, który nie odrobił opuszczonych dni postu
Al-Hasan powiedział: Wystarczy, jeśli trzydziestu mężczyzn będzie przestrzegać postu w jednym dniu w jego imieniu.
1851. Przekazała Aisza: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Wali (opiekun) powinien pościć [odrobić dni postu opuszczone w ramadanie] w imieniu zmarłego”.
1852. Przekazał Ibn Abbas: Mężczyzna przyszedł do Proroka i rzekł: „Posłańcu Boga, moja matka umarła, a powinna była pościć przez miesiąc [opuściła post w ramadanie]. Czy mogę go za nią odrobić?”. I Prorok przytaknął i rzekł: „Spłacajcie długi zaciągnięte względem Boga”.
W innej narracji przekazano, że Ibn Abbas powiedział: Kobieta rzekła Prorokowi: „Moja matka umarła, a zobowiązała się pościć, lecz nie wypełniła zobowiązania”.
W innej narracji przekazano, że Ibn Abbas powiedział: Kobieta rzekła Prorokowi: „Moja matka umarła, a powinna była pościć przez piętnaście dni”.
43. Rozdział: Kiedy należy przerwać post
Abu Sa’id al-Chudri przerywał post od razu, jak tylko znikała tarcza słońca.
1853. Przekazał Umar Ibn al-Chattab: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Kiedy noc nadchodzi z tej strony, a dzień znika z tej, i zachodzi słońce, przerwijcie post”.
1854. Przekazał Abd Allah Ibn Abu Aufa: Podróżowaliśmy z Prorokiem, który pościł. Kiedy zaszło słonce, zwrócił się do mężczyzny: „Zsiądź i zmieszaj dla nas sawiq z wodą”. Ten odparł: „Posłańcu Boga, nie zaczekasz do wieczora?”. Prorok rzekł: „Zsiądź i zmieszaj dla nas sawiq z wodą”. Ten odparł: „Posłańcu Boga, nie zaczekasz, aż zapadnie zmrok?”. Lecz Prorok powtórzył: „Zsiądź i zmieszaj dla nas sawiq z wodą”. Ten rzekł: „Jeszcze jest jasno”. Lecz Prorok rzekł znowu: „Zsiądź i zmieszaj dla nas sawiq z wodą”. Mężczyzna zsiadł i zmieszał dla nich sawiq. Prorok posilił się, po czym rzekł: „Kiedy ujrzycie noc nadchodzącą z tej strony, przerwijcie post”.
44. Rozdział: Iftar – posiłek przerywający post - na który składa się woda lub to, co jest dostępne
1855. Przekazał Abd Allah Ibn Abu Aufa: Posłaniec Boga pościł, gdy podróżowaliśmy, a gdy zaszło słońce, polecił mężczyźnie: „Zsiądź i zmieszaj dla nas sawiq z wodą”. Ów rzekł: „Posłańcu Boga, nie zaczekasz, aż zapadnie zmrok”. Lecz Prorok powtórzył: „Zsiądź i zmieszaj dla nas sawiq z wodą”. Ów rzekł: „Posłańcu Boga, jest jeszcze jasno”. Lecz Prorok rzekł ponownie: „Zsiądź i zmieszaj dla nas sawiq z wodą”. A zatem mężczyzna zsiadł i wykonał polecenie. Później, Prorok rzekł: „Gdy ujrzycie noc nadchodzącą z tej strony, przerwijcie post”.
45. Rozdział: Nie należy zwlekać z przerwaniem postu
1856. Przekazał Sahl Ibn Sad: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Ludzie podążać będą drogą prostą, jeśli nie będą zwlekać z przerwaniem postu”.
1857. Przekazał Ibn Abu Aufa: Podróżowałem z Prorokiem i pościł, a gdy nastał wieczór, rzekł mężczyźnie: „Zsiądź i zmieszaj dla mnie sawiq z wodą”. Ten rzekł: „Nie zaczekasz aż zapadnie zmrok?”. Prorok rzekł: „Zsiądź i zmieszaj dla mnie sawiq z wodą. Gdy ujrzycie noc nadchodzącą z tej strony, przerwijcie post”.
46. Rozdział: Czy należy odrobić dni, w których przerwano post sądząc, że zaszło już słońce, a potem je ujrzano
1858. Przekazał Abu Usama, od Hiszama Ibn Urwy, który przekazał od Fatimy, że Asma Bint Abu Bakr powiedziała: Za życia Proroka, pochmurnego dnia spożyliśmy posiłek przerywający post, po czym ujrzeliśmy słońce. Kiedy zapytano Hiszama, czy musieli odrobić ten dzień, potwierdził to. Mamar zaś rzekł, iż słyszał, jak Hiszam mówił, że nie wie, czy musieli go odrobić.
47. Rozdział: Post dzieci
Umar powiedział mężczyźnie, który upił się w ramadanie: „Wstyd! Twoi synowie poszczą, a ty [pijesz]”, i wymierzył mu karę wedle prawa.
1859. Przekazała Rubajj Bint Mu’awwiz: W dniu Aszura, Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, wysłał rankiem gońca do osady ansarów, by ogłosił: „Niechaj pości ten, kto jadł, a ten, kto nie jadł niech dopełni postu”. I dodała: Odtąd przestrzegaliśmy regularnie postu w tym dniu, i pościli również nasi synowie [dzieci]. Robiliśmy dla nich zabawki z wełny, i jeśli domagali się jedzenia, dawaliśmy im je, aby ich zająć do chwili przerwania postu”.
48. Rozdział: Post ciągły (wisal) i twierdzenie, że post w nocy jest dozwolony wedle słów Boga: {Następnie wypełniajcie post do nastania nocy…} [2:187]
Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, zabronił postu ciągłego w trosce o zdrowie muzułmanów. Przesada w aktach czci nie jest zalecana.
1860. Przekazał Anas: Kiedy Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł ludziom: „Nie praktykujcie postu ciągłego”, powiedzieli: „Ale ty pościsz nieprzerwanie”. Na to rzekł im: „Ja nie jestem taki, jak wy. Bóg żywi mnie i poi”.
1861. Przekazał Abd Allah Ibn Umar: Kiedy Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, zabronił postu ciągłego, ludzie rzekli: „Ale ty pościsz nieprzerwanie”. Na to rzekł im: „Ja nie jestem taki, jak wy. Bóg żywi mnie i poi”.
1862. Przekazał Abu Sa’id, że słyszał jak Prorok mówił: „Nie pośćcie nieprzerwanie… jeśli chcecie wydłużyć post, pośćcie do czasu sahur – posiłku przed brzaskiem”. Ludzie powiedzieli: „Ale ty pościsz nieprzerwanie, Posłańcu Boga”. Na to rzekł im: „Ja nie jestem taki jak wy… W nocy mam Tego, Który żywi mnie i poi”.
1863. Przekazała Aisza: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, zabronił postu ciągłego, z litości nad ludźmi, a oni rzekli mu: „Ale ty pościsz nieprzerwanie”. Odparł im na to: „Ja nie jestem taki, jak wy, albowiem mój Pan żywi mnie i poi”.
Według Abd Allaha, Usman nie wspomniał: „Z litości nad ludźmi”.
49. Rozdział: Kara dla tego, kto często podejmuje się postu ciągłego (wisal)
Przekazał Anas od Proroka, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem.
1864. Przekazał Abu Hurajra: Kiedy Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, zabronił postu ciągłego, jeden z muzułmanów rzekł: „Ale ty pościsz nieprzerwanie, Posłańcu Boga”, na co Prorok odparł: „Któż z was może się ze mną równać? W nocy Mój Pan żywi mnie i poi”. A kiedy odmówili porzucenia postu ciągłego, pościł z nimi nieprzerwanie przez dzień i noc, i znów dzień i noc i ujrzeli nów (szawwala). I wtedy Prorok rzekł, zagniewany: „Gdyby nie nów, zaleciłbym wam pościć dalej” – jakby chciał ich ukarać za to, że nie chcieli porzucić postu ciągłego.
1865. Przekazał Abu Hurajra: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, powtórzył dwukrotnie: „Porzućcie post ciągły!”, lecz ludzie rzekli mu: „Ale ty pościsz nieprzerwanie”. Na to Prorok odparł: „Mój Pan żywi mnie i poi w nocy. Czyńcie podle waszej mocy”.
50. Rozdział: Post ciągły do czasu sahar - ostatniej części nocy przed brzaskiem
1866. Przekazał Abu Sa’id al-Chudri: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Nie pośćcie nieprzerwanie za dnia i nocy, jeśli już - poście do czasu posiłku przed nastaniem brzasku”. Ludzie rzekli: „Ale ty pościsz nieprzerwanie, Posłańcu Boga”. Na to odparł im: „Ja nie jestem taki jak wy - w nocy mam Tego, Który żywi mnie i poi”.
51. Rozdział: Jeśli ktoś zmusza brata w wierze do przerwania postu zalecanego przysięgą
1867. Przekazał Abu Dżuhajfa: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, połączył więzami braterstwa Salmana i Abu ad-Darda' I pewnego dnia Salman odwiedził wizytę Abu ad-Darda’, i ujrzał znoszone odzienie na jego żonie, Umm ad-Darda’, i zapytał ją, cóż przywiodło ją do tego stanu, a ona, rzekła mu: „Twój brat, Abu ad-Darda’, nie znajduje upodobania w świecie doczesnym”. I nadszedł wówczas Abu ad-Darda’ z posiłkiem dla Salmana. Salman poprosił Abu ad-Darda’, by dzielił go z nim, lecz ów odparł: „Poszczę”. Słysząc to, Salman rzekł mu: „Nie zjem, jeśli i ty nie zjesz”, a zatem Abu ad-Darda’ posilił się z nim. W nocy, Abu ad-Darda’ wstał na modlitwę [nadobowiązkową], lecz Salman rzekł mu, by spał dalej, i Abu ad-Darda’ zasnął. Po pewnym czasie, Abu ad-Darda’ obudził się, lecz Salman rzekł mu, by spał dalej. I późną nocą Salman obudził go i odmówili razem modlitwę. I Salman rzekł do Abu ad-Darda’: „Twój Pan ma do ciebie prawo, twoje ciało ma do ciebie prawo i twoja rodzina ma do ciebie prawo. A zatem przestrzegaj praw tych, którym one od ciebie przysługują”. Kiedy Abu ad-Darda’ odwiedził Proroka i wspomniał o tym, ów rzekł: „Salman rzekł prawdę”.
52. Rozdział: Post w szabanie
1868. Przekazała Aisza: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, pościł tak długo, że można by rzec, iż nigdy nie przestanie pościć i przerywał post na tak długo, że można by rzec, że nigdy nie zacznie pościć. Nigdy nie widziałam, by Posłaniec Boga pościł przez inny miesiąc poza ramadanem i nigdy nie widziałam, by pościł dłużej w miesiącu innym niż szaban.
1869. Przekazała Aisza: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, nie pościł dłużej w żadnym miesiącu niż w szabanie. I mawiał: „Róbcie to, co dla was łatwe, albowiem Bóg nie ustaje w rozdawaniu nagród, pokąd was nie znużą akty czci”. I najbardziej miłą dla Proroka była modlitwa, choć krótka, lecz stała. I Prorok był stały w swych modlitwach.
53. Rozdział: Dni, w których Prorok przestrzegał postu i dni, w których się go nie podejmował
1870. Przekazał Ibn Abbas: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, nigdy nie pościł przez pełen miesiąc poza ramadanem, choć bywało, że pościł tak długo, że można by rzec: „Na Boga, on nigdy nie przerwie postu”, i bywało też, że nie podejmował się postu przez tak długi okres, że można by rzec: „Na Boga, chyba nie podejmie się już postu”.
1871. Przekazał Anas: Bywało, że Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, nie pościł w miesiącu tak długo, że myśleliśmy, iż w ogóle nie podejmie się w nim postu, i bywało, że pościł w miesiącu tak długo, że myśleliśmy, iż w ogóle postu w nim nie przerwie. I widzieliśmy, jak modlił się i spał w nocy.
1872. Przekazał Humajd: Zapytałem Anasa o post Proroka, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, i rzekł mi: Widziałem Proroka, jak pościł przez część miesiąca i przerywał post, i widziałem, jak odmawiał w nocy modlitwy i kładł się spać.
Anas dodał: Nigdy nie dotknąłem jedwabiu ni aksamitu, delikatniejszego od dłoni Posłańca Boga i nigdy nie wąchałem piżma ni perfum o zapachu milszym od zapachu Posłańca Boga.
54. Rozdział: Post a prawo gościa
1873. Przekazał Abd Allah Ibn Amr Ibn al-As: „Pewnego razu przyszedł do mnie Posłaniec Boga…” – i tu przekazał hadis, w którym stało: twój gość ma do ciebie prawo i twoja żona ma do ciebie prawo. - Zapytałem potem Proroka o post Dawida, a on rzekł: „Pościł przez pół roku [co drugi dzień]””.
55. Rozdział: Prawa ciała a post
1874. Przekazał Abd Allah Ibn Amr Ibn al-’As: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Abd Allahu, czy to prawda, że pościsz za dnia a modlisz nocą?”. Abd Allah odrzekł: „Tak, Posłańcu Boga”. Na to Prorok rzekł mu: „Nie rób tak, pość przez kilka dni i przerwij na kilka dni post; módl się i śpij w nocy, albowiem twoje ciało ma wobec ciebie prawa i twoja żona ma do ciebie prawo i twój gość ma do ciebie prawo. Wystarczy, jeśli będziesz pościł przez trzy dni w miesiącu, albowiem nagroda za dobre uczynki pomnożona zostanie dziesięciokrotnie, i będzie tak, jakbyś pościł przez cały rok”. Ja jednak obstawałem przy swoim i zaprawdę otrzymałem ciężką lekcję. Rzekłem: „Posłańcu Boga, starczy mi sił”. Prorok odparł: „Pość zatem, jak prorok Dawid i nie więcej”. Zapytałem: „Ile trwał post Dawida, proroka Boga?”. A on odrzekł: „Pół roku [pościł co drugi dzień”. Później, w podeszłym wieku, Abd Allah, mawiał: „Powinienem był postąpić, jak zalecił mi Prorok… [pościć przez trzy dni w miesiącu]”.
56. Rozdział: Codzienny, dożywotni post
1875. Przekazał Abd Allah Ibn Amr: Powiadomiono Posłańca Boga, że podjąłem się codziennego postu i całonocnej modlitwy po kres mych dni, [i Posłaniec Boga przyszedł do mnie i zapytał, czy to prawda] i rzekłem mu: „Oby moi rodzice okupili cię swym życiem! Tak”. I Prorok rzekł mi: „Nie podołasz temu… Pość i łam post, módl się i śpij w nocy. Pość trzy dni w miesiącu, albowiem nagroda za dobre uczynki zostanie pomnożona dziesięciokrotnie, i będzie tak, jakbyś pościł przez rok”. Rzekłem mu, iż mam wystarczająco dużo sił, toteż Prorok powiedział mi: „A zatem, pość jednego dnia, a w dwóch następnych złam post”, lecz odparłem: „Mam wystarczająco dużo sił”. Wówczas Prorok rzekł: „Pość co drugi dzień, albowiem tak pościł [prorok] Dawid [pokój niech będzie z nim]. To jest najlepszy post”, a ja rzekłem, iż mam wystarczająco dużo sił… Na to, Prorok rzekł mi: „Nie ma lepszego postu”.
57. Rozdział: Prawa rodziny a post
Przekazał Abu Dżuhajfa od Proroka.
1876. Przekazał Abd Allah Ibn Amr: Dowiedziawszy się o mym codziennym poście i całonocnej modlitwie Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł mi: „Doszło do mnie, że pościsz za dnia i modlisz się po nocach. Pość i łam post, módl się i śpij w nocy, albowiem twoje oczy mają do ciebie prawo, i twoje ciało ma do ciebie prawo, i twoja rodzina ma do ciebie prawo”. Rzekłem mu: „Mam wystarczająco dużo sił”, a Prorok odparł: „Pość zatem jak [prorok] Dawid”. Zapytałem, jak wyglądał jego post, a on rzekł mi: „Pościł co drugi dzień, i nigdy nie odstępował pola walki”. Zapytałem: „Jakże mogę dostąpić takiego szczęścia, Proroku Boga?”. (Tu Ata’ zaznaczył, iż nie wie, co spowodowało wypowiedź o codziennym, dożywotnim poście.) I Prorok powtórzył dwa razy: „Ten, kto podejmuje się codziennego, dożywotniego postu, jest jakby w ogóle nie pościł”.
58. Rozdział: Przestrzeganie postu co drugi dzień
1877. Przekazał Mudżahid od Abd Allaha Ibn Amra: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Pość trzy dni w miesiącu”, lecz Abd Allah obstawał przy swoim mówiąc, iż sił mu starczy na więcej, toteż Prorok rzekł mu: „Pość co drugi dzień i zamknij recytację Koranu w miesiącu”. A ponieważ Abd Allah obstawał, iż sił mu starczy na więcej, Prorok rzekł mu: „W trzech dniach, nie krócej”.
59. Rozdział: Post Dawida
1878. Przekazał Abd Allah Ibn Amr Ibn al-As: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, zapytał mnie: „Czy to prawda, że pościsz każdego dnia w roku i spędzasz noce na modlitwach?” - a ja przytaknąłem. Rzekł mi na to: „Jeśli będziesz tak czynił, twe oczy osłabną, a twe ciało ustanie. Kto pości każdego dnia w roku, jest jakby w ogóle nie pościł. Trzydniowy post w miesiącu jest jak całoroczny post”. Ja rzekłem mu jednak, iż sił mi starczy na więcej, na co odparł: „Pość zatem jak [prorok] Dawid, a pościł co drugi dzień i nie odstępował pola bitwy w obliczu wroga”.
1879. Przekazał Abd Allah Ibn Amr: Kiedy dobiegły Posłańca Boga wieści o mym poście, odwiedził mnie i rozłożyłem dlań na podłodze skórzane poduchy wypchane kłączami palm daktylowych. Usiadł obok tak, że poduchy oddzielały nas od siebie. Zapytał mnie: „Czy nie wystarczy ci post przez trzy dni w miesiącu?”. Odparłem: „Posłańcu Boga… (mogę pościć dłużej)”. Zapytał: „Pięć?”. Odparłem: „Posłańcu Boga…”. Zapytał: „Siedem?”. Odpowiedziałem: „Posłańcu Boga…”. Zapytał: „Dziewięć?”. Odpowiedziałem: „Posłańcu Boga…”. Zapytał: „Jedenaście?”. Wówczas Prorok rzekł mi: „Nie ma postu nad post proroka Dawida, a pościł on przez pół roku. A zatem pość co drugi dzień”.
60. Rozdział: Post w trzech dniach[3] poprzedzających pełnię
1880. Przekazał Abu Hurajra: Mój przyjaciel [Prorok] polecił, bym przestrzegał trzech rzeczy: postu przez trzy dni w miesiącu [księżycowym], dwurakatowej modlitwy duha [nadobowiązkowej modlitwy przedpołudniowej] oraz modlitwy witr przed snem”.
61. Rozdział: Kto udał się w odwiedziny do ludzi i nie przerwał z nimi swojego [dobrowolnego] postu
1881. Przekazał Anas: Kiedy Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, odwiedził Umm Sulajm, i postawiła przed nim daktyle i masło, rzekł: „Schowaj masło i daktyle do naczyń, poszczę”, po czym wstał i udawszy się ku kątowi komnaty, odmówił tam zalecaną modlitwę, prosząc Boga o błogosławieństwo dla niej i jej rodziny. Gdy skończył, Umm Sulajm rzekła mu: „Posłańcu Boga, mam do ciebie specjalną prośbę”. Zapytał: „Cóż to za prośba”, a ona rzekła: „Pomódl się za twego sługę, Anasa”. A zatem wznosił prośby do Boga, by pobłogosławił mi na tym świecie i w Życiu Przyszłym, słowami: „Boże! Obdarz go majątkiem i potomstwem i pobłogosław mu”, i dzięki jego modlitwie, należę do najbogatszych z ansarów, a moja córka, Umajna, rzekła mi, że nim Al-Hadżdżadż przybył do Basry, pochowano ponad stu dwudziestu moich potomków.
62. Rozdział: Post w ostatnich dniach miesiąca
1882. Przekazał Imran Ibn Husajn, że Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, zapytał mężczyznę: „Ojcze tego a tego, czy pościłeś w ostatnich dniach tego miesiąca?”. Ów odparł: „Nie, Posłańcu Boga”. Na to Prorok rzekł mu: „Gdy skończysz post [w ramadanie], pość przez dwa dni [w szawwalu]”.
W hadisie z innym łańcuchem przekazicieli, Imran powiedział: Prorok zapytał: „Czy pościłeś w ostatnich dniach szabana?”.[4]
63. Rozdział: Post w piątek
Wierny, który od przebudzenia przestrzega postu w piątek powinien złamać post [jeśli nie pościł w poprzednim dniu i nie zamierza pościć w dniu następnym].
1883. Przekazał Muhammad Ibn Abbad, iż zapytał Dżabira, czy Prorok zabronił pościć w piątek i Dżabir to potwierdził. W hadisie o innym łańcuchu przekazicieli zostało dodane: „Jeśli zamierza pościć wyłącznie tego dnia”.
1884. Przekazał Abu Hurajra: Słyszałem, jak Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, mówił: „Niechaj nikt nie pości w piątek, chyba że pości dzień wcześniej i później”.
1885. Przekazała Dżuwajrija Bint al-Haris, że Prorok odwiedził ją w piątek, a ona pościła tego dnia. Zapytał: „Czy pościłaś wczoraj?”, a ona zaprzeczyła. Zapytał: „Czy zamierzasz pościć jutro?”, a ona zaprzeczyła. Na to rzekł jej: „A zatem przerwij post”.
W hadisie o innym łańcuchu przekazicieli przekazano od Abu Ajjuba, iż Prorok kazał jej złamać post.
64. Rozdział: Czy można pościć w dowolnie wybrane dni
1886. Przekazał Alqama: Kiedy zapytałem Aiszę, czy Posłaniec Boga podejmował się nadobowiązkowych aktów czci w jakiś określonych dniach, rzekła: „Nie… lecz wiedz, iż jego akty czci były regularne i stałe. Któryż z was zdołałby podołać temu, co on”.
65. Rozdział: Post w dniu na Arafa
1887. Przekazała Umm al-Fadl Bint al-Haris: Ludzie, którzy byli ze mną na Arafa, różnili się co do tego, czy Prorok przestrzegał w tym dniu postu czy nie, toteż przesłałam mu naczynie z mlekiem, a on wypił je siedząc na wielbłądzicy.
1888. Przekazała Majmuna: Ludzie nie byli pewni, czy Prorok przestrzegał postu na Arafa, toteż przesłałam mu mleko, a on wypił je na ich oczach.
66. Rozdział: Post w pierwszym dniu święta Zakończenia Postu w ramadanie (‘id al-fitr)
1889. Przekazał Abu Ubajd, niewolnik Ibn Azhara: Kiedy świętowałem z Umarem Ibn al-Chattabem, powiedział mi: Posłaniec Boga zabronił postu w dniu święta Zakończenie Postu w ramadanie (‘id al-fitr) raz w dniu, w którym spożywa się mięso zwierząt ofiarnych [Święto Ofiarowania – ‘id al-adha]”.
1890. Przekazał Abu Sa’id: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, zabronił pościć w dniu Święta Zakończenia Postu w ramadanie (‘id al-fitr) oraz w dniu Święta Ofiarowania (‘id al-adha), i zabronił samma [owijania się jedną szatą w sposób uniemożliwiający wyjęcie spod niej rąk] oraz rozsuwania nóg w pozycji siedzącej jeśli przywdziane szaty nie wystarczają, by zakryć prywatne części ciała. Abu Sa’id dodał, iż zabronił również modlitw [nadobowiązkowych] po fadżr oraz asr.
67. Rozdział: Post w dniu Święta Ofiarowania
1891. Przekazał Abu Hurajra: Dwa rodzaje postu i dwa rodzaje sprzedaży zostały zabronione: post w dniu Święta Zakończenia Postu (Id al-Fitr) i w dniu Święta Ofiarowania (Id al-Adha) oraz transakcje mulamasa i munabaza[5].
1892. Przekazał Zijad Ibn Dżubajr: Mężczyzna przybył do Ibn Umara i rzekł mu: „Jest mężczyzna, który podjął się postu w określonym dniu (jednemu z przekazicieli wydaje się, że zaznaczył, że był to poniedziałek) i przypadł on na dzień świąteczny”. Na to, Ibn Umar rzekł mu: „Bóg nakazuje dotrzymywać zobowiązań, a Prorok zabronił pościć w dniu świątecznym”. [A zatem musi odrobić post, do którego się zobowiązał, w innym dniu].
1893. Przekazał Abu Sa’id al-Chudri (który wziął udział w dwunastu wyprawach wojennych z Prorokiem): Usłyszałem cztery rzeczy od Proroka, które mnie uradowały. Powiedział on: „Kobieta nie powinna podejmować się podróży bez męża czy mahrama ponad dwa dni, i nie ma postu w dniu Święta Zakończenia Postu i w dniu Święta Ofiarowania; i nie ma modlitw po [obowiązkowej] modlitwie fadżr pokąd nie wzejdzie w pełni słońce i nie ma modlitw po modlitwie asr, pokąd nie zajdzie w pełni słońce, i nie należy wyprawiać się w odwiedziny do meczetów innych niż trzy: Święty Meczet (w Mekce), Meczet Al-Aqsa (w Jerozolimie) i ten oto (mój) Meczet (w Medynie)”.
68. Rozdział: Post w dniach taszriq – 11, 12 i 13. zu al-hidżdża
Hiszam przekazał od swego ojca, że Aisza pościła w dniach Mina. W dniach tych pościł również ojciec Hiszama.
1894. Przekazali Aisza i Ibn Umar: W dniach taszriq, mogli tylko pościć ci, których nie było stać zwierzę ofiarne.
1895. Przekazał Ibn Umar: Ten, kto odprawia hadżdż at-tamattu może pościć do dnia na Arafa [jeśli nie stać go na zwierzę ofiarne]. A jeśli kogoś nie stać na zwierzę ofiarne i nie pościł [przed świętem], niechaj pości w dniach Mina (11, 12 i 13 zu al-hidżdża).
69. Rozdział: Post w dniu Aszura [10. muharrama]
1896. Przekazał ojciec Salima: Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Jeśli chcecie, poście w dniu Aszura”.
1897. Przekazała Aisza: Posłaniec Boga nakazał post w dniu Aszura, lecz gdy post w ramadanie stał się obowiązkowym, reguła postu w dniu Aszura została zniesiona.
1898. Przekazała Aisza: Za dżahilijji Kurajszyci pościli w dniu Aszura i Posłaniec Boga również przestrzegał w tym dniu postu [był to dzień, w którym zmieniano zasłonę Kaby – kiswę]. I gdy przybył do Medyny, pościł w dniu Aszura i zalecił post muzułmanom. Później, gdy został objawiony nakaz postu w ramadanie, zaprzestał postu w dniu Aszura i post w tym dniu stał się dobrowolny.
1899. Przekazał Humajd Ibn Abd ar-Rahman, że słyszał, jak Mu’awija Ibn Abu Sufjan w dniu Aszura w roku, w którym odprawił hadżdż, mówił na minbarze: Medyneńczycy! Gdzie są wasi uczeni w religii? Słyszałem, jak Posłaniec Boga mówił: „To jest dzień Aszura! Bóg nie nałożył na was postu w tym dniu, choć ja go przestrzegam. Wy możecie dokonać wyboru, czy będziecie w nim pościć, czy nie.”
1900. Przekazał Ibn Abbas: Przybywszy do Medyny, Prorok ujrzał, że żydzi przestrzegali postu w dniu Aszura, toteż zapytał ich o to, a oni rzekli mu: „To dobry dzień, dzień, w którym Bóg wybawił Izraelitów z rąk tyrana [w Egipcie], i w dniu tym pościł [prorok] Mojżesz [pokój niech będzie z nim]”. Prorok rzekł na to: „Mamy większe prawo do [podążania przykładem] Mojżesza od was”. I pościł tego dnia i zalecił post muzułmanom.
1901. Przekazał Abu Musa: Dzień Aszura był świętem żydów, toteż Prorok rzekł: „Nakazuję wam (muzułmanie) post w tym dniu”.
1902. Przekazał Ibn Abbas: Nigdy nie widziałem, by jakikolwiek post milszy był Prorokowi od postu w dniu Aszura i w tym miesiącu [ramadanie].
1903. Przekazał Salama Ibn al-Akwa: Prorok nakazał mężczyźnie z Banu Aslam obwieścić: „Ten, kto jadł, niech pości po kres dnia, i niech przestrzega postu ten, kto nie jadł” – i był to dzień Aszura.
[1] Saum - szarjat wyróżnia dwa rodzaje postu – obowiązkowy w miesiącu ramadanie (piąty filar islamu) oraz dodatkowy w określonych przez tradycję – sunnę - Proroka dniach; post w islamie to szeroko pojęta wstrzemięźliwość – wyrzeczenie się jedzenia, picia, palenia papierosów, intymnych relacji małżeńskich i wszelkich grzechów od azanu na modlitwę fadżr do azanu na modlitwę maghrib. W trakcie postu zalecane jest wzmożenie aktów czci i wszelkich zalecanych przez islam dobrych uczynków. Islam zabrania postu ciągłego – saum al-wisal, post zalecany natomiast może mieć miejsce w dni naprzemienne – jak zgodnie z hadisami pościł prorok Dawid; w poniedziałki i czwartki (zgodnie z kalendarzem księżycowym) , w dniu Aszura; przez sześć dni po święcie zakończenia postu w ramadanie w miesiącu sza wwal; przez część lub cały miesiąc szaban. Post w islamie stanowi odkupienie grzechów, pod warunkiem czystości intencji oraz przestrzegania ustalonych zasad.
[2] Iqal – sznurek używany za czasów Proroka do pętania wielbłądów; Abridged Biography of Prophet Muhammad [Muchtasar Seerah Ar-Rasool], Imam Muhammad Ibn Abdul Wahhab At-Tamimi, wyd. Darusaalam, s. 63
[3] Są to 13, 14 i 15. dzień miesiąca księżycowego.
[4] Mężczyzna ów miał w zwyczaju przestrzegać postu w ostatnich dniach każdego miesiąca, lecz nie czynił tego w szabanie, albowiem Prorok zabronił postu tuż przed ramadanem. W tym hadisie Prorok nakazuje mu odrobić dni postu opuszczone w szawwalu, poprzez post w szawwalu, i to wskazuje, iż należy zachować stałość w aktach czci, i nie ma nic złego w tym, by pościć w ostatnich dniach szabana, jeśli ma się w zwyczaju przestrzegać postu w ostatnich dniach każdego miesiąca. Fath Al-Bari, tom 5, s. 134-135. Ten przypis umieszcza w swym przekładzie Sahihu a angielski dr Muhammad Muhsin Khan, Summarized Sahih Al-Bukhari, s. 456, wyd. Darussalam
[5] Mulamasa i munabaza - dwa rodzaje sprzedaży praktykowano za dżahiliji; mulamasa – wymagała kupna towaru, którego zaledwie się dotknęło; munabaza – kupna towaru, który rzucił ku nabywcy sprzedawca.