54. KSIĘGA O TESTAMENTACH

Przekład Elżbieta Al-Saleh, Mohammed Al-Saleh

Wszelkie prawa zastrzeżone

W imię Boga, Miłosiernego, Litościwego!

54. KSIĘGA O TESTAMENTACH

1. Rozdział: Wasaja - testamenty; i słowa Proroka: „Spisujcie testamenty i trzymajcie je przy sobie”.

I słowa Wszechmocnego Boga:

{Zostało wam przepisane, kiedy którego z was nawiedzi śmierć, a zostawia on jakieś dobra, sporządzenie testamentu dla rodziców i bliskich krewnych, według uznanego zwyczaju. To jest obowiązek bogobojnych! A ktokolwiek go zmieni, po tym, jak on to słyszał... to grzech będzie ciążył na tych, którzy go zmieniają. Zaprawdę, Bóg jest słyszący, wszechwiedzący! Lecz ten, kto obawia się, że testator popełnił jakieś uchybienie lub grzech i ustanowi między dziedzicami pokój, ten nie będzie miał grzechu. Zaprawdę, Bóg jest przebaczający, litościwy!}. [2:180-182]

2587. Przekazał Abd Allah Ibn Umar: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Nie jest dopuszczalnym, by muzułmanin, który ma co zostawić w spadku, pozostawał przez dwie noce bez spisanego testamentu”.

2588. Przekazał Amr Ibn Al-Haris [brat żony Posłańca Boga, Dżuwajry Bint Al-Haris]: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, nie zostawił po sobie dinarów, dirhamów, niewolników, lecz białego muła, broń i ziemię, którą przeznaczył na jałmużnę.

2589. Przekazał Talha Ibn Musarrif: Zapytałem Abd Allaha Ibn Abu Aufa, czy Prorok spisał testament, a on zaprzeczył. Rzekłem: Jakże, czyż nie został nałożony na ludzi obowiązek spisywania testamentów - lub: czyż nie nakazano im spisywać testamenty? Odrzekł: Prorok zostawił w spadku Księgę Boga.

2590. Przekazał Al-Aswad: Ludzie wspomnieli przy Aiszy, że Prorok wyznaczył na swego sukcesora Alego, na co rzekła: A kiedyż to uczynił? W chwili śmierci spoczywał na mym łonie, poprosił o miednicę i zasłabł i nawet ja nie zorientowałam się, kiedy umarł. A zatem, kiedyż to go wyznaczył wedle swej woli?

2. Rozdział: Lepiej zostawić spadkobierców w dobrobycie niż w potrzebie

2591. Przekazał Sad Ibn Abu Waqqas: Kiedy zachorowałem w Mekce, odwiedził mnie Prorok. (Amir, jeden z przekazicieli powiedział, że nie chciał tam umierać, skoro wywędrował z niej do Medyny.) Rzekł: „Oby Bóg był miłosierny dla Ibn Afry [Sada Ibn Chaula]”. Rzekłem: Posłańcu Boga, czy mogę przeznaczyć mój majątek na jałmużnę? A on zaprzeczył. Rzekłem: Połowę? A on zaprzeczył. Rzekłem: Trzecią część? A on odparł: „Trzecią część tak, choć i to za dużo. Lepiej, byś zostawił spadkobierców w dobrobycie niż w potrzebie. To, co wydajesz na utrzymanie zostanie ci policzone jako dobry uczynek, nawet kęs pożywienia, którym karmisz żonę. Bóg może darować ci dłuższe życie, z korzyścią dla jednych i szkodą dla drugich”. Sad miał tylko jedną córkę.

3. Rozdział: Zapisanie w testamencie trzeciej części majątku jako legatu

Al-Hasan powiedział: Zimmi [ludność chroniona, niemuzułmanie żyjący w obrębie kalifatu] - nie mogą dysponować w testamencie więcej niż trzecią częścią majątku. Bóg rzekł:

{Sądź miedzy nimi według tego, co zesłał Bóg}. [5:49]

2592. Przekazał Ibn Abbas: Zaleciłem, by zmniejszyli legat zapisany w testamencie do czwartej części spadku, albowiem Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem rzekł: „Trzecią część tak, choć i to za dużo”.

2593. Przekazał Sad: Prorok odwiedził mnie w chorobie, a ja mu rzekłem: Posłańcu Boga, proszę Boga, by nie dał mi umrzeć w ziemi, z której wywędrowałem. Rzekł mu: „Niechaj Bóg da ci zdrowie, byś mógł innym przynosić korzyść”. Rzekłem mu: Chcę spisać testament, a mam jedną córkę, i chciałbym dokonać zapisu połowy dobytku na jałmużnę. Rzekł mi na to: „Połowa to za dużo”. Odparłem: Zatem trzecią część. A on rzekł: „Trzecią część tak, choć i to za dużo”. Przekaziciel dodał: I ludzie zaczęli dokonywać zapisów trzeciej części spadku na zbożne cele, i to było im dozwolone.

4. Rozdział: Jeśli testator zaleca wykonawcy swej ostatniej woli, by zaopiekował się jego potomstwem i czego może domagać się wykonawca testamentu

2594. Przekazała Aisza (żona Proroka): Utba Ibn Abu Waqqas zobowiązał swego brata, Sada Ibn Abu Waqqasa do opieki nad synem niewolnicy Zam’a, albowiem Utba był jego ojcem. W roku podboju Mekki, Sad wziął chłopca i rzekł: Jest moim bratankiem, a brat zalecił mi otoczyć go opieką. Abu Ibn Zam’a podniósł się i rzekł: Jest moim bratem, synem niewolnicy mego ojca, zrodzonym na łożu mego ojca. I udali się do Posłańca Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, i Sad rzekł: Posłańcu Boga, oto mój bratanek, którego brat polecił otoczyć opieką. Na to podniósł się Abu Ibn Zam’a i rzekł: To mój brat, syn niewolnicy mego ojca. Na to, Posłaniec Boga rzekł: „Abu Ibn Zam’a, chłopiec przynależy do ciebie, albowiem dziecko przynależy do łoża, a cudzołożnikowi przynależy się kamień”. I Prorok rzekł swojej żonie, Saudzie Bint Zam’a: „Okryj się przed chłopcem” - zauważając jego podobieństwo do Utby. Odtąd po kres swych dni chłopiec nie oglądał Saudy.

5. Rozdział: Jeśli chory daje wyraźny i zrozumiały znak głową, można to uznać za ważny dowód

2595. Przekazał Anas: Żyd rozbił głowę dziewczynki dwoma kamieniami, toteż zapytano ją: „Kto ci to zrobił, taki a taki? Taki a taki?”- i gdy wymieniono imię Żyda, pokiwała twierdząco głową. Przyprowadzono go zatem i przepytywano dopóki nie potwierdził jej świadectwa. I Prorok nakazał zmiażdżyć mu głowę dwoma kamieniami w odwecie.

6. Rozdział: Nie jest konieczne dokonanie zapisu w testamencie na rzecz prawnych spadkobierców

2596. Przekazał Ibn Abbas: W zwyczaju było, że spadek po zmarłym przechodził na jego potomstwo – rodzice dziedziczyli tylko wówczas, gdy zmarły dokonał zapisu w testamencie. Potem Bóg zniósł z tego zwyczaju wedle Swej woli, i zapisał mężczyźnie podwójny udział kobiety, dla każdego z rodziców szóstą część spadku, dla żony – ósmą lub czwartą, a dla męża połowę lub czwartą część.

7. Rozdział: Jałmużna o czasie śmierci

2597. Przekazał Abu Hurajra: Mężczyzna zapytał Proroka, jaka jałmużna jest najlepsza, a on rzekł mu na to: „Ta, dawana wówczas, gdy cieszysz się zdrowiem, radujesz bogactwem i lękasz ubóstwa… Nie opóźniajcie jałmużny po kres waszych dni, by rzec wówczas: temu tyle, i temu tyle, kiedy to przynależy się już innym [spadkobiercom]”.

8. Rozdział: Słowa Boga: {…po oddaniu legatu, jaki zlecił w testamencie lub długu…} [4:11]

Wspomniano, że Szurajh, Umar Ibn Abd Al-Aziz, Tawus, Ata’ i Ibn Uzajna uznawali za ważną darowiznę chorego zwalniającą z długu.

Al-Hasan powiedział: Najszerszą jałmużną jest dawana na przełomie tego życia i Życia Przyszłego.

Ibrahim i Al-Hakam powiedzieli: Jeśli zwalnia spadkobiercę z długu, uznaje się go za zwolnionego.

Rafi’ Ibn Chadidż dokonał w testamencie zapisu uniemożliwiającego innym odebrania jego żonie, Fazariji, wyposażenia domu.

Al-Hasan powiedział: Jeśli ktoś w dniu śmierci mówi swemu niewolnikowi: Jesteś wolny - ma to moc prawną.

Asz-Szabi powiedział: Jeśli kobieta na łożu śmierci oświadcza: Mąż spłacił mi całą należność, jej świadectwo jest ważne.

Według niektórych, oświadczenie na łożu śmierci nie jest ważne, albowiem spadkobiercy mogą poddawać je w wątpliwość, aczkolwiek później kierując się zasadą istihsanu i dopuszczają oświadczenia dotyczące powierzonych na przechowanie dóbr, towarów i spółek.

Prorok rzekł: „Wystrzegajcie się podejrzliwości, albowiem podejrzliwość to najkłamliwsza z mów”.

Nie jest dozwolonym zjadanie majątku muzułmanina, albowiem Prorok rzekł: „Obłudnika znamionuje zdrada pokładanego w nim zaufania”.

Bóg rzekł:

{Zaprawdę! Bóg nakazuje wam, abyście oddawali powierzone wam dobra ich właścicielom…} [4:58],

- nie ograniczając tego do spadkobierców czy innych.

2598. Przekazał Abu Hurajra: Prorok rzekł: „Są trzy oznaki obłudnika: mówiąc - kłamie; obdarzony zaufaniem - zdradza; składając obietnice - łamie je”.

9. Rozdział: Wyjaśnienie słów Boga: {…po potrąceniu legatu, który zapisały w testamencie lub długu…} [4:12]

Prorok orzekł, że spłata długi ma pierwszeństwo przed wykonaniem testamentu.

Bóg powiedział:

{Zaprawdę! Bóg nakazuje wam abyście oddawali powierzone dobra ich właścicielom…} [4:58],

- a zatem zwrot powierzonych dóbr bierze górę nad ostatnią wolą.

Prorok rzekł: „Nie ma jałmużny, jak tylko od zamożnego”.

Ibn Abbas powiedział: Niewolnik nie może dokonać zapisu legatu testamencie bez aprobaty właściciela.

Prorok rzekł: „Niewolnik jest stróżem majątku swego pana”.

2599. Przekazał Urwa Ibn Az-Zubajr: Hakim Ibn Hizam powiedział: Udałem się po prośbie do Posłańca Boga i dał mi. Znów udałem się po prośbie i dał mi. I jeszcze raz udałem się po prośbie i dał mi, po czym rzekł: „Hakimie! Bogactwo jest miłe i słodkie… Ten, kto osiąga je z wdzięcznym sercem, zostanie w nim pobłogosławiony, zaś ten, kto osiąga je z chciwości, nie otrzyma w nim błogosławieństwa i jest niczym ten, kto je a nigdy nie jest syty. Ręka, która daje jest lepsza od tej, która bierze”. Hakim dodał: Powiedziałem Posłańcowi Boga: „Na Tego, Który wysłał ciebie z prawdą, nigdy nie poproszę ani nie wezmę niczego od kogokolwiek po tobie aż do śmierci”. Później Abu Bakr [za swego kalifatu] wezwał Hakima, by dać mu jego udział ze zdobyczy [tak, jak pozostałym Towarzyszom], lecz ten odmówił jego przyjęcia. Potem Umar [za swego kalifatu] wezwał go, by dać mu jego udział, ale ten odmówił jego przyjęcia. Na to Umar rzekł: „Muzułmanie! Chciałbym, abyście zaświadczyli, że dałem Hakimowi jego udział w zdobyczach wojennych, lecz on odmówił jego przyjęcia”. I Hakim nigdy nie wziął niczego od kogokolwiek po śmierci Proroka, aż po kres swych dni, niechaj Bóg będzie mu miłościw.

2600. Przekazał Ibn Umar: Słyszałem, jak Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem mówił: „Wszyscy jesteście opiekunami i odpowiedzialni jesteście za ludzi i rzeczy, nad którymi powierzono wam pieczę. Imam [przywódca] jest opiekunem poddanych i jest za nich odpowiedzialny; mężczyzna jest opiekunem rodziny i jest za nią odpowiedzialny; kobieta jest opiekunką gospodarstwa męża i jest za nie odpowiedzialna; sługa jest opiekunem majątku pana i jest zań odpowiedzialny”. Myślę, że powiedział też: „I mężczyzna jest opiekunem majątku swego ojca”.

10. Rozdział: Jeśli ktoś ustanawia waqf[1] - darowiznę lub dokonuje zapisu dla krewnych w testamencie; i kogo uznaje się za krewnego

Przekazał Anas: Prorok rzekł do Abu Talhy: „Obdaruj [ogrodem] ubogich krewnych”, i ten darował go Hassanowi i Ubajowi Ibn Kabowi. Anas dodał w innym hadisie: I dał go Hassanowi i Ubajjowi Ibn Kabowi, którzy byli z nim bliżej ode mnie spokrewnieni.

Pokrewieństwo między Hassanem i Ubajjem a Abu Talhą było jak następuje: Abu Talha miał na imię Zajd, był synem Sahla, syna Al-Aswada, syna Harama, syna Amra, syna Zajda Manata, syna Adiego, syna Amra, syna Malika, syna An-Nadżdżara. Hassan był synem Sabita, syna Al-Munzira, syna Harama; co oznacza, że Abu Talha i Hassan mieli wspólnego pradziadka (Haram, trzeci w linii przodków). Hassan i Abu Talha i Ubajj mieli wspólnego przodka - Amra Ibn Malika, szóstego w linii przodków, albowiem Ubajj był synem Kaba, syna Qajsa, syna Ubajdy, syna Zajda, syna Mu’awii, syna Amra, syna Malika, syna An-Nadżdżara.

Są uczeni, którzy mówią: Jeśli ktoś chce przekazać część spadku krewnym, muszą wywodzić się od wspólnego przodka wyznającego islam.

2601. Przekazał Anas: Prorok rzekł Abu Talsze: „Obdaruj (twym ogrodem) ubogich spośród bliskich krewnych”. I Abu Talha rzekł: Tak uczynię, Posłańcu Boga. I rozdzielił go między bliskich i dalszych krewnych.

11. Rozdział: Czy termin krewni obejmuje dzieci i kobiety

Ibn Abbas powiedział: Gdy zostało objawione:

{I ostrzegaj twój ród, bliskich krewnych…} [26:214],

Prorok zaczął wzywać rody Kurajszytów: „Rodzie Fihra! Rodzie Adiego!”.

Abu Hurajra powiedział: Gdy zostało objawione:

{I ostrzegaj twój ród, bliskich krewnych},

Prorok zawołał: „Kurajszyci!”.

2602. Przekazał Abu Hurajra: Kiedy Bóg objawił: {I ostrzegaj twój ród, bliskich krewnych}, Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, podniósł się i ogłosił: „Kurajszyci! Strzeżcie się [Ognia Piekielnego] albowiem ja nie uchronię was przed karą Boga! Banu Abd Manafa! Ja nie uchronię was przed karą Boga! Abbasie Ibn Abd Al-Muttalibie, nie uchronię cię przed karą Boga! Safijo, ciotko Posłańca Boga, nie uchronię cię przed karą Boga! Fatimo, córko Muhammada, proś mnie, o co chcesz z mego majątku, lecz ja nie uchronię cię przed karą Boga!”.

12. Rozdział: Czy donator może korzystać z waqfu[2]

Umar zaznaczył, że zarządca waqfu może żywić się z plonów (dochodów). Donator lub inna osoba mogą być opiekunami (zarządcami) waqfu. Podobnie, jeśli ktoś ofiaruje wielbłąda ofiarnego lub co innego na drogę Boga, może z tego korzystać tak, jak inni, nawet jeśli tego nie wzmiankuje.

2603. Przekazał Anas: Ujrzawszy mężczyznę prowadzącego wielbłąda ofiarnego, Prorok, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł mu: „Dosiądź go”. Mężczyzna rzekł: Ależ, Posłańcu Boga, to wielbłąd na ofiarę! (Prorok powtórzył zalecenie) i za trzecim czy czwartym razem, rzekł: „A niech cię, dosiądźże go!”.

2604. Przekazał Abu Hurajra: Ujrzawszy mężczyznę prowadzącego wielbłąda, Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł mu: „Dosiądźże go”, a za drugim czy trzecim razem, dodał: „A bodaj cię!”.

13. Rozdział: Oświadczenie chęci dokonania zapisu waqfu, czyni darowiznę ważną nawet przed jej przekazaniem (odbiorcom)

- albowiem Umar dokonał zapisu waqfu, i zaznaczył, że opiekun (zarządca) może żywić się z dochodów (plonów), choć nie określił, czy on sam, czy kto inny będzie nim zarządzał.

Prorok rzekł do Abu Talhy: „Obdaruj nim [ogrodem palm daktylowych] krewnych”, i Abu Talha podzielił go między bliskich i kuzynów.

14. Rozdział: Kiedy ktoś mówi: „Przeznaczam mój dom na jałmużnę przez wzgląd na Boga”, i nie określa, czy dla biednych czy innych, jest to dozwolone i darowizna jest ważna; i można obdarować między innymi krewnych

Kiedy Abu Talha rzekł: Najbardziej umiłowałem sobie z mego majątku ogród Bajruha i chciałbym przeznaczyć go na jałmużnę przez wzgląd na Boga – Prorok przyzwolił na to, uznając ważność darowizny.

Niektórzy twierdzą, że nie jest ważna pokąd nie zostanie określony odbiorca jałmużny, jednak powyższe słowa (że ma moc prawną) są poprawniejsze.

15. Rozdział: Jeśli ktoś mówi: „Daruję w imieniu mej matki w jałmużnie moją ziemię lub mój ogród przez wzgląd na Boga” - jego darowizna jest ważna, nawet jeśli nie określił odbiorcy

2605. Przekazał Ibn Abbas: Matka Sada Ibn Ubada zmarła pod jego nieobecność. Rzekł: Posłańcu Boga, nie było mnie przy śmierci matki, czy przysłuży się jej, jeśli dam w jej imieniu jałmużnę? I Prorok odparł twierdząco. Sad rzekł: A zatem, bądź mi świadkiem, iż daruję mój ogród Al-Michraf na jałmużnę w jej imieniu.

16. Rozdział: Można przekazać część majątku, niewolnika lub zwierzę w ramach jałmużny lub waqfu

2606. Przekazał Kab Ibn Malik: Powiedziałem: Posłańcu Boga, oby moja skrucha została przyjęta, chcę oddać na ręce Posłańca Boga cały mój majątek na jałmużnę ku chwale Boga. Ten zaś rzekł mi: „Lepiej, abyś trochę zatrzymał”. Rzekłem: Zatrzymam zatem mój udział w Chajbarze.

17. Rozdział: Jeśli ktoś zleca plenipotentowi, by ten przekazał rzecz, kwotę w jałmużnie, i ten mu ją zwraca

2607. Przekazał Anas: Kiedy przyszło objawienie: {Nigdy nie osiągniecie prawdziwej pobożności, dopóki nie będziecie rozdawać z tego, co miłujecie…} [3:92], Abu Talha ruszył do Posłańca Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, i rzekł: Posłańcu Boga, Bóg Błogosławiony, Najwyższy mówi w Swojej Księdze: {Nigdy nie osiągniecie prawdziwej pobożności, dopóki nie będziecie rozdawać z tego, co miłujecie…} [3:92], ja zaś najbardziej umiłowałem z mego majątku ogród Bajruha (w którego cieniu odpoczywał Posłaniec Boga i pił jego wodę), toteż chce darować go Bogu i Jego Posłańcowi, wierząc, że Bóg nagrodzi mnie w Życiu Przyszłym. Wydaj go tam, gdzie z woli Boga, uznasz za stosowne. I Posłaniec Boga rzekł mu: „Jakże wspaniały to czyn, Abu Talho, to dochodowy majątek. Przyjęliśmy go od ciebie i teraz ci go zwracamy. Obdaruj nim twych bliskich”. I Abu Talha podzielił go między krewnymi, wśród których byli Ubajj i Hassan. Kiedy Hassan sprzedał Mu’awii swój udział w ogrodzie, zapytano: Jakże to? Sprzedajesz jałmużnę Abu Talhy? On zaś odrzekł: Dlaczegóż nie miałbym sprzedać garnca daktyli za garniec monet? Ogród ten znajdował się na podwórcu pałacu Banu Dżadila wybudowanego przez Mu’awiję.

18. Rozdział: Słowa Boga: {A kiedy przy podziale obecni są krewni, sieroty i biedacy, to dajcie im nieco zaopatrzenia…} [4:8]

2608. Przekazał Ibn Abbas: Są tacy, którzy twierdzą, że nakaz w powyższym wersecie został zniesiony, a na Boga! - nie został zniesiony tylko ludzie przestali przykładać doń należytą wagę. Opiekunowie (spadku) są dwojacy: taki, który dziedziczy i on powinien zapewnić im [krewnym, sierotom, biedakom] zaopatrzenie; i taki, który nie dziedziczy, taki powinien przemawiać łagodnie i rzec (tym, którzy są obecni podczas podziału): „Nie mogę wam tego dać (albowiem majątek przynależy się sierotom)”.

19. Rozdział: Zalecane jest danie jałmużny w imieniu tego, kto ginie nagłą śmiercią oraz wypełnienie jego zobowiązań

2609. Przekazała Aisza: Mężczyzna rzekł do Proroka: Moja matka zmarła nagle a myślę, że gdyby żyła, dałaby jałmużnę. Czy mogę uczynić to w jej imieniu? I Prorok rzekł mu: Tak. Daj jałmużnę w imieniu matki.

2610. Przekazał Ibn Abbas: Sad Ibn Ubada rzekł do Posłańca Boga: Moja matka umarła nie spełniwszy swego zobowiązania. Prorok rzekł mu na to: „Wypełnij je za nią”.

20. Rozdział: Świadkowie przy ustanawianiu waqfu i jałmużny

2611. Przekazał Ibn Abbas, że matka Sada Ibn Ubada umarła pod jego nieobecność, wobec czego Sad przyszedł do Proroka i rzekł: „Posłańcu Boga, matka umarła pod moją nieobecność, czy przyniesie jej pożytek, jeśli dam w jej imieniu jałmużnę? I Prorok odpowiedział twierdząco. Sad rzekł zatem: Bądź mi świadkiem, że przekazuję w jej imieniu dochody z mego ogrodu Al-Michraf na jałmużnę.

21. Rozdział: Słowa Boga: {Dawajcie sierotom ich mienie i nie zmieniajcie tego, co dobre na to, co złe i nie zjadajcie ich majątku, dołączając do waszego majątku! Zaprawdę, to jest wielki grzech! A jeśli się obawiacie, iż nie będziecie sprawiedliwi względem sierot... Żeńcie się zatem z kobietami, które są dla was przyjemne} [4:2-3]

2612. Przekazał Az-Zuhri: Urwa Ibn Az-Zubajr powiedział, że zapytał Aiszę o werset: {A jeśli się obawiacie, iż nie będziecie sprawiedliwi względem sierót... Żeńcie się zatem z kobietami, które są dla was przyjemne} [4:2-3], a ona rzekła mu: Werset ten dotyczy sieroty, w której jej opiekun znajduje upodobanie ze względu na jej urodę i majątek i chce się z nią ożenić wręczając wiano mniejsze niż to, jakie mógłby dać inny. Takim opiekunom zabroniono z nimi ożenku, chyba że potraktują je sprawiedliwie i wręczą pełne wiano. W przeciwnym razie, nakazano im ożenek z kobietami innymi niż one. Ludzie pytali potem Posłańca Boga o werdykt, i Bóg objawił:: {Pytają się ciebie w sprawie kobiet. Powiedz: „Bóg daje wam pouczenie o nich} [4:127]”. A zatem Bóg wyjaśnił w tym wersecie, że gdy sierota była urodziwa i majętna, opiekun pragnął z nią ożenku nie wręczając wiana wedle zwyczaju. A gdy nie znajdował w niej upodobania, albowiem nie była urodziwa ani majętna, pragnął ożenku z innymi. Powiedział: A zatem, skoro nie żenił się z nią nie znajdując w niej upodobania, nie miał prawa żenić się z nią znajdując w niej upodobanie, jeśli nie potraktował jej sprawiedliwie i nie wręczył należnego wiana i poszanował jej praw”.

22. Rozdział: Należyty sposób opieki nad majątkiem sieroty oraz ile można brać z niego na utrzymanie wedle wykonanej pracy

I słowa Wszechmocnego Boga:

{Doświadczajcie sieroty [względem ich intelektu] aż osiągną wiek do małżeństwa. A jeśli zauważycie w nich dojrzałość sądu, oddajcie im ich dobra! I nie zjadajcie ich dóbr rozrzutnie i pośpiesznie, zanim one osiągną wiek dojrzały. Ten, kto jest bogaty, niech się powstrzyma, wspaniałomyślnie, a ten, kto jest biedny, niech zjada w sposób odpowiedni. A kiedy oddajecie im ich dobra, to wezwijcie świadków, a Bóg wystarczy jako przyjmujący rachunek! Mężczyznom przypada część tego, co pozostawili rodzice i krewni, i kobietom przypada część tego, co pozostawili rodzice i krewni. Czy to będzie mało czy dużo, to jest udział obowiązujący prawnie} [4:6-7].

2613. Przekazał Ibn Umar: Za życia Posłańca Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, Umar dał część majątku na jałmużnę. Był to ogród palm daktylowych, o nazwie Samgh. Umar rzekł: Posłańcu Boga, mam majątek, który cenię wielce i chcę go dać na jałmużnę. Prorok rzekł mu: „Daruj i ziemię i palmy pod warunkiem, że nie zostaną sprzedane, darowane, ani zapisane w spadku a ich owoce będą przedmiotem jałmużny”. I Umar przekazał go na jałmużnę na drodze Boga, na wyzwalanie niewolników, dla ubogich, gości, podróżnych i krewnych. I zarządca mógł żywić się z ogrodu z umiarem i sprawiedliwie i mógł żywić z niego bliskich, pod warunkiem, iż celem jego nie było wzbogacenie.

2614. Przekazała Aisza: Werset: {Ten, kto jest bogaty, niech się powstrzyma, wspaniałomyślnie, a ten, kto jest biedny, niech zjada w sposób odpowiedni} [4:6] został objawiony odnośnie opiekuna sieroty i oznacza, że ubogi opiekun może brać z majątku sieroty sprawiedliwie i z umiarem, stosownie do udziału sieroty w spadku.

23. Rozdział: Słowa Boga: {Zaprawdę, ci, którzy zjadają dobra sierót popełniając niesprawiedliwość, zjadają to, co w ich trzewiach będzie ogniem!} [4:10]

2615. Przekazał Abu Hurajra: Prorok rzekł: „Unikajcie siedmiu grzechów głównych”. Ludzie rzekli: Posłańcu Boga, cóż to za grzechy? Odparł im: „Dodawanie Bogu wspólników we czci; czynienie magii; odbieranie życia, którego Bóg zabronił wbrew sprawiedliwości; zjadanie lichwy i majątku sieroty; odwracanie się od wroga i opuszczanie pola walki podczas bitwy oraz oskarżanie cnotliwych, prawowiernych niewiast, którym nawet na myśl nie przyszedłby czyn mogący na szwank wystawić ich honor”.

24. Rozdział: Słowa Boga: {Pytają się ciebie też o sieroty. Powiedz: „Ulepszenie ich losu jest dobrem. A jeśli się mieszacie z nimi, to one są waszymi braćmi”. A Bóg odróżnia tego, który szerzy zgorszenie, od tego, który czyni dobro (zachowuje ich majątek). A gdyby Bóg zechciał, to z pewnością mógłby was udręczyć. Zaprawdę, Bóg jest Potężny, Mądry} [2:220]

Nafi’ powiedział: Nie zdarzyło się, by Ibn Umar odmówił otoczenia kogokolwiek opieką.

Odnośnie majątku sieroty, Ibn Sirin najbardziej cenił sobie, gdy jej doradcy i opiekunowie wspólnie decydowali o tym, co dla niej najlepsze.

Kiedy pytano Tawusa o to, co dotyczyło sierot, recytował:

{A Bóg odróżnia tego, który szerzy zgorszenie, od tego, który czyni dobro} [2:220].

Ata’ powiedział odnośnie sierot: Obowiązkiem opiekuna jest utrzymanie sierot - młodszych i starszych wedle ich potrzeb.

25. Rozdział: Zatrudnienie sieroty w drodze lub w domu, jeśli to dla niej korzystne; i opieka matki i ojczyma nad sierotą

2616. Przekazał Anas: Kiedy Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, przybył do Medyny, nie miał sługi, i Abu Talha [ojczym Anasa] zabrał mnie do Posłańca Boga i rzekł: Posłańcu Boga, Anas jest roztropnym chłopcem, przyjmij go, niechaj ci służy! I usługiwałem mu w domu i w drodze. I nigdy nie pytał, po co coś zrobiłem ani dlaczego czegoś nie zrobiłem…

26. Rozdział: Jeśli w ramach waqfu przekazana zostanie działka bez wyznaczonych granic, darowizna jest ważna; i to samo dotyczy jałmużny

2617. Przekazał Anas Ibn Malik: Spośród ansarów w Medynie, Abu Talha miał największy majątek i składał się nań ogród palm daktylowych, i najbardziej miłował ogród Bajruha, leżący naprzeciwko meczetu. Prorok chodził tam i pijał jego wodę. I gdy przyszło objawienie: {Nigdy nie osiągniecie prawdziwej pobożności, dopóki nie będziecie rozdawać z tego, co miłujecie} [3:92], Abu Talha podniósł się i rzekł: Posłańcu Boga, Bóg rzecze: {Nigdy nie osiągniecie prawdziwej pobożności, dopóki nie będziecie rozdawać z tego, co miłujecie}, a najbardziej umiłowałem z mego majątku Bajruha, który chcę dać w jałmużnie na drogę Boga, w nadziei na nagrodę od Boga. Wydaj go tam, gdzie z woli Boga, uznasz za stosowne. Na to Prorok rzekł mu: „Wspaniale! To zyskowny, lub powiedział: chodliwy majątek”. (Ibn Maslama nie jest pewien, które słowo jest właściwe zyskowny czy chodliwy.) Słyszałem, co rzekłeś. Obdaruj nim twych bliskich”. I Abu Talha rzekł: Dobrze, Posłańcu Boga. I podzielił go między bliskich i synów swego stryja.

2618. Przekazał Ibn Abbas: Mężczyzna rzekł Posłańcowi Boga: Moja matka umarła, czy przyniesie jej pożytek, gdy przekażę w jej imieniu jałmużnę? I Prorok odpowiedział twierdząco. Mężczyzna rzekł wtedy: Mam ogród i bądź mi świadkiem, że daję go w jej imieniu w jałmużnie.

27. Rozdział: Jeśli grupa przekaże w ramach waqfu działkę będącą ich wspólną własnością, darowizna jest ważna

2619. Przekazał Anas: Kiedy Prorok polecił wybudować meczet, rzekł: „Banu An-Nadżdżar! Wymieńcie cenę za ten oto ogród”. Oni zaś rzekli mu: Na Boga, jego ceny domagać będziemy się tylko od Boga.

28. Rozdział: W jaki sposób należy dokonać zapisu waqfu - darowania nieruchomości na cele dobroczynne

2620. Przekazał Ibn Umar: Kiedy Umar otrzymał działkę w Chajbarze, przyszedł do Proroka i rzekł: Mam kawałek ziemi, najlepszy, jaki może być. Może mógłbyś mi odnośnie niego poradzić? I Prorok rzekł mu: „Jeśli chcesz, możesz przeznaczyć go w ramach darowizny na zbożne cele”. I Umar przeznaczył ziemię na jałmużnę [w ramach darowizny] zaznaczając, że nie może zostać sprzedana ani darowana, ani zapisana w spadku, (a jej plony) będą dla biednych, krewnych, na wyzwalanie niewolników, dżihad, dla gości i podróżnych; i jej zarządca mógł żywić się z niej – rozsądnie i sprawiedliwie [współmiernie do wykonanej pracy] i będzie mógł żywić swych bliskich pod warunkiem, że nie będzie miał zamiaru przez to pomnożyć swego majątku.

29. Rozdział: Przeznaczenie waqfu dla bogatych, ubogich i gości

2621. Przekazał Ibn Umar: Umar otrzymał na własność ziemię w Chajbarze i przyszedłszy do Proroka wspomniał o tym. I ten rzekł mu: „Jeśli chcesz, możesz przeznaczyć ją na jałmużnę”. I Umar darował plony w jałmużnie na rzecz biednych i potrzebujących, krewnych i podróżujących.

30. Rozdział: Przekazanie w ramach waqfu ziemi na budowę meczetu

2622. Przekazał Anas Ibn Malik: Kiedy Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, przybył do Medyny polecił wybudować meczet. Rzekł: „Banu An-Nadżdżar, wymieńcie cenę, jaką chcecie za ten ogród”. A ci rzekli: Na Boga! Jego ceny będziemy się domagać tylko od Boga.

31. Rozdział: Waqf pod postacią zwierząt – głownie koni; dobytku, złota i srebra

Zapytano Az-Zuhriego: Jeśli ktoś ustanawia darowiznę z tysiąca dinarów i daje tę kwotę swemu chłopcu, który jest handlarzem, by ten wykorzystał ją w handlu i oświadczy, że zysk z tych pieniędzy ma być na jałmużnę dla biednych i krewnych, czy donator ma prawo korzystać z zysków z tysiąca dinarów? I jeśli nie przeznaczy zysku dla biednych. I Az-Zuhri odpowiedział: Nie ma prawa korzystać z niczego.

2623. Przekazał Ibn Umar: Pewnego razu Umar przekazał konia, którego darował mu Posłaniec Boga, w jałmużnie na drogę Boga. Umar dał go innemu w jałmużnie, by używał go na drodze Boga. Później powiadomiono Umara, że mężczyzna ten wystawił konia na sprzedaż, wobec czego Umar zapytał Posłańca Boga, czy może go kupić. I Posłaniec Boga rzekł mu: Nie kupuj go ani nie odbieraj darowanej jałmużny.

32. Rozdział: Wynagrodzenie zarządcy waqfu

2624. Przekazał Abu Hurajra: Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Moi spadkobiercy nie dziedziczą ani grosza, albowiem to, co zostawiam, za wyjątkiem zaopatrzenia dla mych żon i należności dla pracowników, ma być przeznaczone na jałmużnę”.

2625. Przekazał Ibn Umar: Ustanowiwszy waqf, Umar zaznaczył, że zarządca może się z niego żywić i karmić bliskich, pod warunkiem, że nie będzie przyświecać mu chęć wzbogacenia się.

33. Rozdział: Kiedy ktoś przeznacza ziemię lub studnię na waqf i zaznacza, że będzie korzystać z jej wody tak, jak inni muzułmanie

Anas trzymał dom jako waqf i zatrzymywał się w nim gdy przybywał do Medyny.

Az-Zubajr przeznaczył dom na waqf, i powiedział, że mogą w nim mieszkać te z jego córek, które są rozwiedzione – nie szkodząc sobie ani innym. Wychodząc za mąż traciły prawo do mieszkania w nim.

Ibn Umar przeznaczył swój udział w domu ojca dla potrzebujących z rodziny Abd Allaha [rodziny Ibn Umara].

2626. Przekazał Abu Abd Ar-Rahman: Gdy Usman został otoczony [przez rebeliantów], obrzucił ich spojrzeniem i rzekł: Pytam was na Boga! Pytam towarzyszy Proroka! Czyż nie wiecie, że Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, rzekł: „Ten, kto wykopie studnię Ruma dostąpi Raju” - i ja ją wykopałem? Czyż nie wiecie, że powiedział: „Ten, kto wyposaży armię al-usra[3], dostąpi Raju” - i ja ją wyposażyłem? I poświadczyli wszystko, co rzekł. Gdy Umar ustanowił waqf, rzekł: Jego zarządca może żywić się z dochodów z niego.

Zarząd darowizną może zostać przejęty przez darczyńcę lub inną osobę - obie sytuacje są dopuszczalne.

34. Rozdział: Donator (waqfu) może zastrzec: „Jego ceny domagać się będziemy tylko od Boga”

2627. Przekazał Anas: Prorok rzekł (kiedy budowano meczet): „Banu An-Nadżdżar, wymieńcie mi cenę za ten ogród”. A oni rzekli mu: Na Boga! Jego ceny domagać się będziemy tylko od Boga.

35. Rozdział: Słowa Boga: {Kiedy śmierć stanie przed którymś z was, to niech dwóch ludzi sprawiedliwych spośród was będzie świadkami w chwili sporządzenia testamentu, albo kiedy jesteście w podróży i dosięga was nieszczęście śmierci dwóch innych ludzi, nie spośród was […] Bóg nie prowadzi drogą prostą ludzi szczerzących zgorszenie}. [5:108]

2628. Ibn Abbas powiedział: Mężczyzna z rodu Sahma wyruszył w podróż w towarzystwie Tamima Ad-Dariego i Adiego Ibn Badda, i umarł w ziemi, w której nie było muzułmanów. Kiedy Tamim i Adi wrócili, oświadczyli, przekazując jego mienie, że stracił srebrną misę o złotym zdobieniu. Posłaniec Boga, niechaj Bóg go błogosławi i obdarza pokojem, kazał im poświadczyć to przysięgą. Tymczasem misę znaleziono w Mekce u ludzi, którzy oświadczyli, że kupili ją od Tamima i Adiego. I dwaj krewni zmarłego rzekli pod przysięgą, że świadectwa tych ludzi są wiarygodniejsze od świadectw Adiego i Tamima, oraz że misa należała do ich krewnego. I ten oto werset został objawiony w związku z tym wydarzeniem: {Kiedy śmierć stanie przed którymś z was…} [5:106].

36. Rozdział: Spłata długów zmarłego przez wykonawcę testamentu pod nieobecność spadkobierców

2629. Przekazał Dżabir Ibn Abd Allah Al-Ansari: Mój ojciec zginął śmiercią męczeńską w dniu bitwy pod Uhud, zadłużony, osieracając sześć córek. Toteż, kiedy nastał czas zbioru daktyli, udałem się do Posłańca Boga i rzekłem: Posłańcu Boga, jak ci wiadomo, mój ojciec poniósł śmierć męczeńską w dniu Uhud i zostawił długi. Porozmawiaj proszę z wierzycielami. I Prorok rzekł: „Zgromadź daktyle wedle rodzaju i ułóż je w stosach”. Uczyniłem to i wezwałem go. Wierzyciele, widząc go, zaczęli natarczywie domagać się zwrotu należności, toteż Prorok okrążył największy stos trzy razy, usiadł przy nim i rzekł: „Przywołaj twoich towarzyszy (wierzycieli)” - i zaczął odmierzać daktyle i dawać im aż dług mego ojca został spłacony. Na Boga, już sam fakt uregulowania dzięki Bogu długu ojca sprawił mi ogromną radość, a jeszcze wróciłem do sióstr z daktylami. I na Boga, wszystkie stosy były pełne, a gdy spojrzałem na ten, przy którym siedział Posłaniec Boga wyglądał tak, jakby nie ubył z niego ani jeden daktyl.

[1] Waqf - darowizna zazwyczaj pod formą nieruchomości, z której dochody przeznaczane są na drogę Boga.

[2] IbidEM.

[3] Chodzi tu o wojowników, którzy wzięli udział w bitwie pod Tabuk.