Historia Medieval

• Carta de poboamento: documento outorgado polo rei, señor ou entidades municipais aos habitantes dun lugar regulando a repoboación do término conquistado, ou de nova fundación, a posesión de terras dos poboadores e o establecemento de normas xurídicas de convivencia. Xurdiu durante os primeiros séculos (final do século XI e XII) da conquista e repobación dos territorios musulmáns para consolidar poboación cristiá en León, Navarra, Aragón e, sobre todo en Castilla e Cataluña.

• Manso: tipo de explotación agraria na Alta Idade Media, baseado na unidade familiar de cultivo, a cal comprendía a casa, as terras de cultivo e o dereito de uso do monte e as terras de baldío do señor. A cambio de todo iso o campesiño cumpría os servizos requiridos na reserva señorial, que esencialmente eran rendas fixas e cargas no traballo efectuado de modo gratuíto sobre todo en Castela e Cataluña.

• Marca Hispánica: territorios penínsulares da zona catalá limitrófes aos territorios musulmáns, incorporados ao dominio franco durante o reinado de Carlomagno (768-814). Servía para designar unha parte dos dominios carolingios no sentido xenérico de fronteira (todos os condes ou marqueses da marca debían defendela) pero non responde a unha entidade político militar con mando único; os territorios conquistados aos musulmáns conformáronse como condados independentes uns doutros e todos eles formaron parte do Imperio. Os condes cataláns foron nomeados e depostos polo rei dun modo regular ata a morte de Carlos o Calvo, despues de 877 a debilidade interna da monarquía franca posibilitou o establecemento da herdanza nos cargos condais xunto ao desexo de independencia dos mesmos.

• Mesta: Organismo confirmado por Alfonso X en 1273 que agrupaba aos grandes, medianos e pequenos propietarios de rabaños de ovellas (con predominio e influencia total dos primeiros). As orixes da Mesta hai que buscalos nas características peculiares da economía castelá altomedieval, con amplos espazos aptos para a repobación e con escasa densidad demográfica, elementos que contribúen a dar prioridade á gandería sobre a agricultura, pois ademais de requirir esta actividade menos man de obra, ocasionou inferiores perdas en momentos de incursións musulmás. Desde o s. XI se implanta a transhumancia da gandería ovina sobre terras aptas agricolamente, en espazos restrinxidos a términos municipais. A partir da segunda metade do s. XII aumenta o número global de cabezas de gando propiedade de nobres, clero, Ordenes Militares e concellos, sendo necesario realizar a transhumancia extensiva (organizada polas mestas ou reunións entre propietarios e pastores) ante a insuficiencia de pastos locais.

O Honrado Concejo da Mesta, encargado de custódia e fomento da ganadería, estableceu as principais cañadas ou camiños (leonesa, segoviana e manchega), comunicadas trasversalmente entre si para facer accesible a transhumancia entre os pastizais de inverno e de verán, o recoñecemento do dereito de paso a través das cañadas, o control dos impostos sobre o gando, a reglamentación dos dereitos e usos das terras gandeiras e a comercialización da la a Flandes e Inglaterra. A alta rentabilidade en curto espazo de tempo proporcionada polo comercio lanero, xunto ao predominio político-social da nobreza, a Igrexa e Ordes Militares, principais propietarias das cabanas, fará que a organización interna da Mesta apareza aínda máis potenciada ao estar vinculado o cargo de Presidente do Concejo ao Consello Real e, por iso, ser de nomeamento rexio desde o s.XIV. Logo de 1568 a Mesta alcanzou a suficiente autonomía para nomear aos seus propios funcionarios. O momento de máximo apoxeo ten lugar durante a monarquía dos Reis Católicos ao incorporar a Coroa os Maestrazgos de Ordes Militares. As Cortes de Cádiz (1810-1014) suprimiron este organismo, recoñecendo o dereito dos pobos a acoutar os seus predios comunais. Aínda que Fernando VII nuevamente púxoa en vixencia en 1814, sería abolida definitivamente en 1836.

• Mozárabe: (Do ár. mustacrih = o que se arabiza). Cristiáns que viviron en territorio musulmán en época da Reconquista. Durante gran parte do emirato os musulmáns practicaron cos mozárabes unha política de gran tolerancia e atracción. Lles permitieron conservar as súas igrexas e mosterios e manter o seu propia administración e goberno con funcionarios elixidos por eles mesmos, previa confirmación do emir. Os conflitos entre mozárabes e, musulmáns eran sancionados por tribunais musulmáns, baseándose no dereito islámico, aínda que case sempre os alfaquíes (xuíces) discriminábanos nos seus veredictos.

As principais comunidades mozárabes estiveron establecidas en Toledo, Córdoba, Sevilla e Mérida. Desde un principio os mozárabes foron tributarios, suxeitos a un número determinado de prestacións e ao pago de impostos especiais, a capitación, motivo que lles levará a sublevarse.

O número de mozárabes asentados en terras musulmáns diminuíu nos ss. X e XI por emigración a terras reconquistadas do norte; estes mozárabes inmigrados do sur repoboarán amplos espazos na zona septentrional do val do Douro, onde darán a coñecer métodos de explotación agraria aprendidos dos musulmáns. Algúns mozárabes ocuparon postos altos na administración do reino astur-leonés; outros eran campesiños a quen se lles proporcionaron terras; gran número deles estiveron integrados en comunidades monásticas; algúns, os menos antes do s. XI asentáronse en cidades.

• Presura: forma de ocupación e roturación de terras despoboadas sen dono realizadas nos reinos e condados da España occidental por campesiños libres, pequenos propietarios, ou por mosterios e nobres, que utilizaban o traballo de servos e colonos. Con frecuencia neste tipo de repoblación, propia de zonas fronterizas, concedíase aos poboadores cartas de poboamento. Este tipo de repoboación levouse a cabo preferentemente entre os ss. IX e XI . Nos reinos e condados orientais este modelo de repoboación era coñecido co nome de aprisio. A presura e a aprisio deben a súa orixe e razón de ser ás circunstancias específicas en que viven os distintos Estados peninsulares na Alta Idade Media. A ocupación de terras foi sempre confirmada polo rei. Estas ocupacións de terras están na orixe da pequena propiedade territorial, tan propia dalgunhas rexións españolas como a cuenca do Douro.

• Taifas: (Do árabe táifa : nación, poboación, bandería) territorios independentes, militar e económicamente débiles, formados a partir de 1031 coa desintegración do califato de Córdoba. Estes reinos mantiveron unha organización política descentralizada.

O enfrontamento destes reinos provocou loitas civís entre eles, obrigándose cada un por separado a manter un exército de mercenarios e a recorrer aos reinos cristiáns do norte para pedir protección a cambio de contribuír co pago de parías que obligatoriamente debían satisfacer para evitar incursións cristiás. O descontento provocado polos excesivos impostos, xunto co enfrentamiento entre os diferentes reis que lles levou a someterse aos monarcas cristiáns, favoreceu a intervención dos almorávides.

Mentres os primeiros reinos de taifas (1031-90) alcanzaron altas cotas científico-culturais manifestas no refinamiento cultural derivado das interpretacións heterodoxas do Corán, os segundos (1145-56) reducíronse a unha protesta contra a xestión realizada polos almorávides; as terceiras taifas (1224-38) pronto foron anexionadas polos reinos cristiáns, excepto o reino nazarita de Granada (1238-1492).