Introdución

O século XVIII aparece en España como un período de progreso económico: a poboación creceu e produciuse un alza nos indicadores económicos (aumento da produción agrícola e do comercio).Pero estas promesas víronse truncadas polos desastres das guerras napoleónicas, afundíndose España na inestabilidade política, a guerra civil crónica e a regresión económica.

É, pois, necesario, realizar un intento de explicación. Podemos entrever tres causas xerais:

1. As estruturas sociais, políticas e culturais seculares. A feudalización gradual da sociedade castelá a fins da Idade Media, o triunfo da aristocracia, o imperialismo baixomedieval e moderno de España en Europa e no Novo Mundo permitiron a militarización da sociedade que parecía necesaria para lograr a hexemonía en Europa, pero a cambio sacrificouse a actividade produtiva e a especulación filosófica. A hexemonía non durou moito, pero a rixidez social e intelectual foron máis permanentes. A mediados do século XIX o país aínda se atopaba cunha distribución moi desigual da terra, cunha tremenda división entre unha minoría opulenta e unha maioría mísera, e cunha maquinaria política e administrativa aínda en mans dun grupo social cuxos valores e conceptos eran totalmente arcaicos.

2. As peculiaridades da localización xeográfica, características climáticas, orografía, é dicir, os recursos naturais e a súa estrutura. A sorte de España é bastante dispar en canto á distribución dos recursos naturais: o seu localización xeográfica é excelente desde o punto de vista comercial, aínda que as condicións para o transporte interno deixan moito que desexar; dáse unha abundancia e variedade de recursos mineros, aínda que en cambio escasean as fontes de enerxía; posue pobres recursos agrícolas, polo que a acumulación de capital na agricultura é difícil cando non imposible. De todos os xeitos, aínda que o marco xeográfico e natural contribuíu a dar forma á historia económica de España, non pode atribuírselle unha influencia decisiva como causante do atraso do país.

3. A perda da maior parte do imperio colonial ultramarino a principios do século XIX. As consecuencias da derrota colonial foron sen dúbida moi serias, xa que a demanda ultramarina desempeñou un papel moi importante no renacimiento económico de finais do século XVIII. A derrota non só privou a España dos beneficios coloniales, senón que multiplicou os seus xa enormes débedas causadas. O peso destas débedas aumentou durante o século XIX porque continuaron as guerras civís, porque pervivió un sistema impositivo regresivo e ineficaz e porque a pobreza da gran maioría non diminuíu. A incapacidade do goberno español para pagar as súas débedas foi un obstáculo moi serio para o proceso de industrialización e acumulación de capital.

Xa que logo, destas tres grandes causas xerais, soamente a primeira, é dicir, unha estrutura social desigual e ríxida, é a única que pode terse como decisiva no atraso económico.