Falseamento electoral e caciquismo
O cacique era un oligarca local cuxo poder procedía das súas propiedades ruraiss e dos servizos prestados ao seu partido. O avogado ou terrateniente convertíase, como político nacional, no representante da súa rexión, e defendía os intereses do seu partido. Creaban clientelas á que protexían da xustiza, os impostos ou as obrigacións militares. E a cambio, estas clientelas controlaban os resultados electorais e conseguían o poder local.
O caciquismo, que Joaquín Costa chamou "a verdadeira constitución de España" era un residuo do feudalismo e o medio de extensión do poder central nas provincias ante o subdesenvolvemento de mecanismos de control local máis democráticos e modernos.
Este sistema prolongouse e intensificou por mor da ignorancia política e da apatía do electorado español, unidas ao predominio das familias de grandes propietarios locais deseosos de manter por calquera medio os "lexítimos intereses da propiedade" e a manipulación dos gobernos municipal e provincial, subordinados aos seus intereses. Na cidade, a aristocracia conservara a súa clientela urbana mediante a caridade e o favoritismo, repartindo mercés entre as familias dos votantes cuxas necesidades coñecían.
Os caciques compraban lealtades malversando fondos públicos para fins privados nunha rede impenetrable de corrupción e influencias. O resultado foi un sistema electoral alleo á vontade da maioría dos españois, unha administración ineficaz e unha xustiza ao servizo dos poderosos.
Para que o sistema da Restauración funcionase sacrificouse a democracia. Eran os propios líderes políticos os que pactaban o seu alternancia no poder e fabricaban a maioría parlamentaria indispensable para gobernar (o "encasillado"). Isto lográbase falseando as eleccións, para o que era necesario o concurso dos "caciques", quen se encargaban de que se cumprisen os resultados previstos mediante a coacción, a compra de votos ou o "pucherazo". O analfabetismo e a rede de clientelismo dunha sociedade rural permitiron o funcionamento do sistema ata principios do século XX.
O turnismo, consagrado polo Pacto do Pardo (1885), á morte de Alfonso XII, prevía a alternancia pacífica de ambos partidos. Cando o partido gobernante desgastábase polo exercicio do goberno ou por disensións internas, o rei encargaba a formación dun novo goberno ao partido ata ese momento na oposición, á vez que disolvía as Cortes. O novo goberno organizaba as eleccións lexislativas que sempre gañaba por ampla maioría. Para facer isto posible, desde o Ministerio de Gobernación distribuíase aos gobernadores provinciais a lista cos candidatos que debían saír elixidos en cada provincia ("encasillado"). Á súa vez, o gobernador debía facer chegar aos caciques locais devanditos listados e leste, utilizando a súa capacidade de presión, conseguía os resultados apetecidos. Normalmente non necesitaba recorrer á violencia, pois era suficiente a súa poder para outorgar beneficios a cambio de votos ou para amañar os resultados ("pucherazo"). Só as cidades escapaban a esta rede de clientelismo e corrupción, pois alí era máis difícil a dependencia do cacique. Por iso o voto urbano, sobre todo desde que se estableceu o sufraxio universal en 1890, era considerado máis fiel á vontade popular e foi neste medio onde os republicanos conseguiron representación. No campo, pola contra, o analfabetismo e a dependencia económica dunha poboación moi pobre, fixeron posible o bo funcionamento de todo o engranaxe.
ENCASILLAMIENTO.- É unha das prácticas características do caciquismo. En Madrid decídese que un personaxe importante salga elixido por un distrito electoral, co que non ten ningunha relación nin antes, nin logo de ser elixido. Colócaselle nesa casilla electoral e "o cunero" sae elixido, esa é unha das funcións dos caciques da zona.
