As consecuencias do desastre do 98

O ANO CRÍTICO

Os pobos, como os homes, deben continuamente facer memoria, e facer historia, no sentido de contala, rexistrala, recordala, é facer vida pública civil.

Era o ano crítico, o ano de 1898 (…), o ano do principio do último desastre, da última disolución nacional. Era o ano de 1898, o do de Santiago de Cuba. ¡E que nome fatídico leste de Santiago, que por todas partes se nos vén encima!

Os que van formar a xeración que ha de gobernar ou desgobernar a España cando nós, os que deron en chamar xeración do 98, arroupémosnos no último soño, o da terra, apenas si coñecen o que foi aquilo de Santiago de Cuba, o triste sacrificio daqueles mártires, entre eles Villamil, o mariño… Mártires, é dicir, testemuñas de que? Que testemuñaron? A que causa, a que prestixio sacrificóuselles? E téñase en conta que o sentido primitivo de prestixio, o que ten en latín praestigium, é o do engano. A que engano sacrificóuselles?

Díxoo virilmente don Nicolás Salmerón, o republicano, no Congreso. Leu nel un telegrama dun xefe norteamericano, en que se dicía que estaba acordada a rendición de Santiago de Cuba logo daquel simulacro de resistencia, daquela tola saída da escuadra para ser desfeita. Había que salvar non sabemos que honor, ou mellor, non sabemos que prestixio, que engano.

Cando se fala de cousas de honor, un home sencillamente honrado ten que botarse a tremer. Cando se quere aplicar a conflitos políticos entre pobos e nacións esa especialísima e moi específica (en máis dun sentido) “dementalidade” dos lances de honor, hai que tremer pola xustiza.

Si estaba acordado que Santiago de Cuba rendésese aos americanos, para que aquel sacrificio? Para que se soubese que os mariños españois saben morrer. E aquilo foi un suicidio. Para salvar que prestixio, que engano? (…)

¡Quedar ben! Que é iso de quedar ben? O que hai que facer é deixar ben as cousas aos demais. Os desdichados suicidas de Santiago de Cuba deixaron moi mal a España. E deixaron peor aquilo que trataban de salvar, e que desde entón vén afundíndose.

Moitos deses prestixios, moitos deses enganos, non son máis que mera teatralidad. Pero no teatro verdadeiro, no teatro que non quere ser máis que teatro, na arte dramática, que é o serio, nin se mata nin se morre senón teatralmente. O actor morto, apenas o telón baixa, resucita e disponse a morrer ao día seguinte.

Recordemos o ano crítico e fatídico, o ano central da Regencia, o de 1898, o da guzmanada, o do terrible telegrama que leu Salmerón no Congreso.

E os políticos de entón? Os políticos entón acudiron a salvar o prestixio en perigo, acudiron a render culto á “dementalidad” dos lances de honor. Os políticos entón aceptaron a bárbara política, a política incivil, que trata de dirimir os conflitos entre as nacións ou entre dous pobos por iso que chaman o código do honor de rebaixa, e que é, convertido en política, máis nada que pura barbarie, e o que é peor, pura teatralidad fose do teatro. (…)

Miguel de Unamuno, Recordos e intimidades.