Frescos da ábsida de San Clemente de Tahull

DESCRICIÓN XERAL: As pinturas atópanse divididas en dúas franxas horizontais de distinto tamaño, separadas por unha banda con textos. Na franxa superior que se corresponde coa zona curvada en vertical da bóveda, aparece en posición central un Pantocrátor ou Cristo en Maxestade, sentado, apoiado sobre unha franxa curvada decorada con motivos vegetais. Rodéao unha mandorla decorada con perlas, en cuxa parte superior apoia a súa cabeza e un nimbo de cor branca. Viste unha túnica de cor gris, á que se sobrepón un manto de ton azulado. O seu rostro, alargado e moi simétrico, presenta unha mirada penetrante. Este Cristo Xuíz alza o seu brazo dereito en actitude de bendicir, mentres a súa man esquerda sostén un libro aberto no que pode lerse a frase "EGO SUM LUX MUNDI" (eu son a luz do mundo) escrita en letras capitais latinas. Ademais, mostra os seus pés espidos, sobresaíndo da mandorla e apoiados nunha media esfera. A esquerda e dereita da súa figura aparecen as letras gregas alfa e omega.

Rodean ao Pantocrátor, na mesma franxa, catro anxos que portan os símbolos dos catro evanxelios (Tetramorfos). O que figura na zona superior esquerda porta un libro (xa que o propio anxo é o símbolo do evanxelio de San Mateo). Baixo el, outro anxo acompáñase dun león (San Marcos). O esquema repítese na zona dereita, coas representacións dun aguia (San Xoan) e dun touro alado (San Lucas). A composición remátase, nos extremos, coa presenza de senllos serafins, dotados de seis ás, en catro das cales obsérvanse representacións de ollos. Todo este sector da bóveda presenta un fondo de tres colorees dispostos en vertical; de abaixo a arriba azul, amarelo e negro. As figuras situadas no sector de fondo azul aparecen enmarcadas por círculos..

En xeral as figuras aparecen contorneadas por liñas negras, a modo de siluetas debuxadas. Os trazos son bastante acusados e as cores están ben definidas. En toda a composición é evidente un interese pola simetría, establecida a partir do eixe vertical da bóveda e do arco do ábside. Ademais, tanto no Pantocrátor como nas figuras do rexistro inferior obsérvase clara frontalidade nas representacións, que non existe en cambio nos anxos e símbolos do Tetramorfos. O hieratismo é, con todo, trazo común a todas estas obras, que se caracterizan tamén por presentar unha representación plana, con ausencia total de perspectiva.

Apréciase a utilización de cores puras e intensas, aplicadas dun modo plano, sen clarooscuros. Xustamentente, e polo que respecta ás tonalidades, destaca a importante presenza de cor azul, obtido neste caso a partir da arenita, un valioso e raro material que se atopa no Sur dos Pirineos e demostra a boa disposición económica para a realización desta obra.

ANÁLISE SIMBÓLICA: A simboloxía do ábside de Tahull é ben evidente. Constitúe unha representación gráfica dun pasaxe do Apocalipsis de San Xoán, no que describe a visión de Cristo entronizado rodeado polo Tetramorfos, que acabará simbolizando a obra dos catro evanxelistas. Así pois, atopámosnos ante un tema de fondas raíces na iconografía cristiá: a Maiestas Domini ou Cristo en Maxestade, que representa a Xesús todopoderoso en actitude de bendicir ao mundo (que se acha aos seus pés) pero cuxo rostro (serio e sereno ao mesmo tempo) denota tamén a concepción de Deus-xuíz das obras humanas. Como as letras gregas acreditan, el é principio e fin de todas as cousas; a luz do mundo, en definitiva, segundo reza a frase en latín. Debe, xa que logo, o home seguir esta mensaxe diviña, que lle garante a súa salvación eterna.

Por outra banda, a disposición do conxunto pictórico en dúas franxas horizontais vén simbolizar a presenza de dous ámbitos paralelos: no superior represéntase o Ceo, en torno a Cristo; no inferior móstrallenos á Igrexa, mediante as figuras de María e os apóstolos.

ANÁLISE SOCIOLÓXICA: A igrexa de San Clemente de Tahull foi consagrada no ano 1123, segundo consta nunha inscripción conservada nunha das columnas do templo. Achámosnos ante unha sociedade eminentemente rural, na que imperan os vínculos de dependencia persoal baseados na existencia de señoríos xurisdicionais, estrutura propia do sistema feudal. Pese a tratarse dunha zona montañosa, toda esta área pirenaica debeu ter unha densidad de poboación nada despreciable como manifesta a construción de numerosos templos en diversas localidades da zona durante o mesmo periodo.

MODELOS E INFLUENCIAS

Nestas pinturas do ábside de san Clemente de Tahull son evidentes diversas influencias, entre as que destacan a pervivencia da tradición bizantina, quizais herdada a través de obras realizadas en Italia. Precisamente, chegouse a suscitar que esta é a procedencia do artista de Tahull, quen debía coñecer tamén as tendencias que se viñan desenvolvendo na miniatura mozárabe hispánica, da que debeu tomar os trazos naturalistas que apreciamos nalgunhas das representacións.

Por outra banda, as pinturas do ábside han de poñerse en relación coas realizadas noutras partes do mesmo templo (como o tema de Lázaro, tal vez executado por outro pintor) ou as efectuadas na igrexa de Santa María da mesma localidade, na que se representou unha Maiestas Mariae acompañada polos Reis Magos. Todo este conxunto supón unha das cimas da pintura románica mural catalá, da que se conservaron numerosos exemplos noutras igrexas da mesma comarca.