Gregorio Fernández:
A Piedade
CATALOGACIÓN
Autor: Gregorio FernándezGrGre
Cronoloxía: 1616
Estilo: Barroco
Técnica: talla
Material: madeira policromada
Localización: Museo Nacional de Escultura (Valladolid)
Tema: representa un dos momentos finais da Paixón, a Piedade.
Nela a Virxe recolle no seu colo ao Cristo morto logo de ser desclavado da cruz.
Gregorio Fernández (1576-1636) é o escultor ascético-místico por excelencia, que vive e traballa en Valladolid, capital do reino durante o comezo do reinado de Felipe III. Nesta cidade se emplazaba o comercio máis luxoso de España e contaba con institucións como a Universidade, a Audiencia e a Chancillería.
Felipe III, o seu valido o duque de Lerma e as institucións eclesiásticas foron os seus principais clientes. Gregorio Fernández tiña un importante taller onde se formaron moitos colaboradores. Con frecuencia o mestre proxecta a obra e realiza os toques finais e con el traballan pintores, entalladores, encofradores e doradores.
O material utilizado polos escultores era a madeira con técnica de talla. A madeira se policroma utilizando o temple. O pintor tiña que atender ás teas (estofado) e ás carnes (encarnado).Gregorio Fernández abandona o dourado renacentista e prefire as encarnacións mates, sen brillo, por consideralas máis naturais.
Neste momento, segundo os apócrifos, Ela recordaría os momentos nos que, de neno, mantíñalle deste xeito, pechando o ciclo da vida de Jesús e complétase o destino da Virxe iniciado na Anunciación.
O tema, de gran forza expresiva, ten unha orixe nórdico durante o final da Idade media que revitalizou Miguel Anxo, sendo fundamental na iconografía pasionaria de desfís procesionais de Semana Santa.
(Na obra orixinal do museo de Valladolid, atópase flanqueado polo bo e o mal ladrón, Dimas e Gestas, que aportarían verticalidad ao paso mentres a mirada da Virxe xa non quedaría no baleiro, senón falando ao bo ladrón, aínda vivo)
A composición se articula en forma de pirámide descentrada que leva o centro de interese á man e cara da Virxe e cabeza de Cristo. O seu aparente distorsión é parcialmente contrarrestada por medio da oposición de dúas diagonais de igual lonxitude, cunha tendencia máis horizontal a de Cristo e claramente vertical (e sostenedora do equilibrio) da Virxe, á que se une un intermedia desde a súa man ata o brazo de Cristo que subliña a parte superior da escultura. Con todo iso créase un equilibrio dinámico, típico do primeiro barroco hispano, de bloque bastante pechado e previsto para ser visto desde varios puntos de vista.
As figuras teñen un dobre canon, en parte derivado do tema e composición. Mentres o de Cristo é musculoso pero alargado, típico do autor, o da Virxe, envolto en grandes panos, recorda máis aos modelos de Juni, sendo moito máis curto e ancho para estabilizar así os pesos. Na figura da Virxe atopamos (tanto en man como en rostro) a típica xestualidade teatral do barroco, aínda que sen esaxeracións, intentándose así manterse nun certo clasicismo. En canto ao dominio da anatomía é evidente no corpo de Cristo morto, mentres os panos responden a modelos flamencos de pregues duros (plegados flamencos)
O modelado é profundo, especialmente nos panos de pregues case cortantes, que envolven o corpo de Cristo ou potencian (ao modo miguelangelesco) o xeonllo da Virxe ou o xesto da man alzada.
A policromía realízase en ton vivos e saturados nas vestiduras mentres as carnaciones son mate, o cal redunda, unha vez máis, na súa verosimilitude.
A característica fundamental de toda a imaxinería española é o realismo, patente non só no estudo anatómico das figuras, no tratamento das feridas ou no sangue, senón ata no engadido de postizos (cabelos, ollos de cristal, uñas, dentes, coroas de espiñaas, etc.). Existe todo un repertorio para marcar latigazos, magulladuras e feridas.
Aínda que as figuras agrúpanse formando escenas, o movemento resulta contido.
Concibe as súas obras cun ou varios puntos de perspectiva en relación co destino daquelas: en obras pensadas para lugares concretos, como os retablos ou a Piedade, predomina o punto de vista frontal, mentres que os pasos procesionais son os que teñen unha maior multiplicidade de puntos de vista. A apertura de linñas, as diagonais bruscas, os escorzos e ropaxes con abundante pregado expresan o dinamismo barroco.
Tamén utiliza o pathos para conmover a piedade e o sentimento relixioso dos fieis.
Función, significado e símbolo. As imaxes que se sacaban nas procesións de Semana Santa entraban en contacto directo cos fieis, a simplicidade das súas formulacións estéticas e ideolóxicos explica o éxito popular.
O mundo quedaba dividido en dous sectores: bos e malos. Os primeiros, belos con rica indumentaria, corresponden ás imaxes de Cristo, a Virxe e os santos. Os malos son os sayones e torturadores, feos, toscos, embrutecidos e brutáns, vestidos con humildes traxes da época. Os primeiros ennoblecidos traxicamente no seu sufrimento; os segundos sarcasticamente caracterizados.