Arquitectura e urbanismo
O Quattrocento (século XV)
Durante o Quattrocento (século XV), a rexión da península Itálica onde se experimentou unha maior atracción pola arquitectura clásica foi, sen dúbida, a Toscana, e en especial a súa capital: Florencia. O Renacemento rompeu co estilo gótico, tomou como modelo a arte da antiga Roma e empregou os mesmos canons clásicos.
Habitualmente, utilizáronse como elementos sustentables as tres ordes gregas -dórica, xónica e corintia-, ás que se lles engadiron as dúas romanas -toscana e composta-.
Como elementos de cobertura, o arco de medio punto, a bóveda de canón e a cúpula de media laranxa en substitución do ciborio medieval.
A cúpula de Santa Maria dei Fiore en Florencia, obra de Filippo Brunelleschi, converteuse no primeiro exemplo de arquitectura plenamente renacentista.
O Cinquecento (século XVI)
No Cinquecento (século XVI), para decorar as edificacións os artistas crearon monstros, metade animal e metade humanos, así como tamén vexetais, aos que lles deron o nome de grutescos, en alusión ao descubrimento dunhas pinturas coas mesmas características na Domus Aurea de Nerón, un palacio cuxos salóns parecían grutas.
Os arquitectos do século XVI tiveron tamén un grande interese pola normativa clásica. Escribíronse tratados de arquitectura como os de Sebastiano Serlio, Jacopo Vignola e Andrea Palladio, influenciados claramente polos tratadistas antigos, como por exemplo Vitrubio, á vez que pola visión, análise e estudo dos monumentos da antigüidade romana. Unha das súas características máis importantes foi a inclusión de imaxes que completan as descricións escritas.
O manierismo
O período manierista caracterizouse pola ruptura coa normativa clásica, por alterar a morfoloxía das ordes arquitectónicas establecidas e por realizar unha arquitectura experimental, tanto polas súas formulacións escenográficas como pola súa vontade antifuncionalista.
O Manierismo foi, en definitiva, unha arte aristocrática ligada ás cortes europeas e, despois do Concilio de Trento, relacionada co poder da Reforma Católica, converténdose en espazo ideal para a nova liturxia.
Urbanismo
Os proxectos urbanísticos do Renacemento buscaron romper coa anarquía organizativa da cidade medieval. No ámbito urbano as súas propostas dirixíronse á organización de cidades ideais ou utópicas, mentres que, no ámbito privado, se tendeu á organización dos espazos abertos, o xardín, no que se denomina urbanismo de paisaxes.
Filippo Brunelleschi: Hospital dos Inocentes (1419-1427), Florencia. A orde xeométrica preside todo o edificio, tanto no exterior (sucesión de arcos de medio punto, deixando un espazo porticado) como no interior, onde todo o patio é flanqueado por unha galería de arcos de medio punto sobre columnas con chapitel corintio.
Giulio Romano: Palacio do Té (1524-1534), Mantua. Imaxe do patio interior. A súa situación nos arrabaldes da cidade permitiu esta combinación de arquitectura de vila e palacio.
As propostas de deseños urbanos articúlanse entre a cidade:
radiocéntrica de Filarete, a chamadaSforzinda, (1465), Florencia.
(Debuxo de cidade ideal, con plano dunha estrela de 8 puntas, inscrita nunha circunferencia. No centro están a praza e os principais edificios. De alí irradian as rúa cara ás portas e torres da muralla.
e a reticular ou ortogonal, de rúas entrecruzadas en ángulo recto, tomando o modelo clásico de cidade.
Paralelamente, a cidade utópica, aínda que formulada en termos urbanísticos, hai que valorala polas súas achegas de carácter social, propostas, no século XVI, por Tomás Moro no seu libro Utopía.
Palacio de Fointainebleau (s. XVI), Francia. Exemplo de expansión do Renacemento en Francia. A decoración dos seus interiores e dos seus xardíns con terrados, é xa manierista.
