"Los santos inocentes"

Argumento

Azarías é un campesiño, deficiente mental, que leva a cabo sinxelas tarefas rurais na Xara, un casarío enorme. Cando o dono expúlsao, vaise a vivir coa súa irmá, a Régula, casada con Paco, o Baixo, e nai de dous fillos e dúas fillas, unha das cales, a Nena Moza, é unha rapariga que leva unha vida vexetativa, debido a unha parálise cerebral. De cando en cando, emite uns alaridos sobrecogedores, e Azarías a calma dicíndolle as mesmas palabras que di ao bufo ou á grajeta amaestrados: «Milana bonita». Azarías ama apaixonadamente á súa sobriña e os seus paxaros. Por outra banda, o seu cuñado, Paco o Baixo, insubstituíble axudante do señorito Iván nas súas cacerías, crébase unha perna ao caer dunha árbore mentres axudaba a este. A nula consideración do cacique fai que Paco se lesione por segunda vez, xa que aquel non lle permitiu gardar o descanso prescrito polo médico. Como o señorito queda sen "secretario" e non quere nin pode prescindir da caza, pide que o acompañe Azarías. Nunha ocasión en que non consegue abater ningún paxaro, Iván observa como cruza o ceo unha bandada de grajos. Nesa bandada vai a "milana" de Azarías. Este, inocentemente, emite o «quiá» con que adoita chamar ao seu grajeta, e, cando esta baixa a pousarse sobre o ombreiro do seu dono, cae abatida por un disparo de Iván. Azarías queda desconsolado: «A Nena Moza chora porque o señorito matoume a milana», di Azarías ao escoitar un dos alaridos da súa sobriña. Cando volve saír pola tarde, leva a cabo a terrible vinganza do inocente. Coa morte de Iván a mans de Azarías, termina a obra.

Intención e tema do relato

Esta breve novela presenta unha intención marcadamente social, aínda que salpicada de descricións cheas de lirismo e emoción. Os elementos líricos non constitúen, con todo, unha burbulla que ille os sentimentos e póñaos a salvo das agresións da vida campesiña. Non. Pola contra, a lealdade sen límites e a obediencia cega dos traballadores da leira en que se desenvolve a historia contrastan con a arrogancia, a chulería e o egoísmo do señorito, un personaxe a quen nada interesa máis que a caza e a súa propia satisfacción. Por iso a novela chega a causar rabia e dor.

Por iso a reacción do lector é de intensa irritación fronte ás arbitrariedades do cacique e de agarimo incondicional cara a Azarías e a súa familia. Así, pois, a finalidade dos santos inocentes é denunciar os abusos dos caciques fronte aos humildes campesiños. Os señores son explotadores, os pobres sobreviven a duras penas, arrostrando o seu analfabetismo, os seus miserables salarios, o seu permanente desamparo, as súas vivendas inhabitables («se me fago cargo, señorito, pero xa ve, alí, en casa, dúas pezas, con catro raparigos, nin rebullirnos», páx. 67) e a súa inseguridade (recordemos que Azarías é despedido arbitrariamente, logo de moitos anos ao servizo do señorito

da Xara).

Consecuentemente, o tema da novela sería o desamparo social que sofren os campesiños ante as inxustizas do mundo latifundista. Así, Os santos inocentes preséntallenos como unha novela que inspira compaixón cara aos humildes, seres que se sitúan xerárquicamente entre os animais e os señores da leira. Aqueles son, xa que logo, uns explotados (sobre todo Azarías e Paco o Baixo), mentres que os señores son os explotadores. Afirma Domingo Ródenas que Delibes «enfronta dous mundos antagónicos, o da orde natural, asociado coa vida rural, e o do caos e a necedad incomprensiva, asociado coa cultura urbana, da que son portadores os personaxes elevados». Para Alicerce Palomo, o señorito Iván e o vello Azarías alcanzan no relato a categoría de símbolos da inxustiza. Por unha banda, en Iván dáse a crueldade, o egoísmo e a inconsciencia en grao sumo, mentres que o primitivismo, a marxinación e a debilidade céntranse en Azarías.

Delibes nunca pretendeu con esta novela situarse na posición de quen

defendían activismo partidista algún nin de instar ao levantamento de grupos ou clases sociais. O relato trata dunha rebelión, é certo, pero da "rebelión do inocente". Este inocente, Azarías, é unha persoa irresponsable; por conseguinte, preséntase ante o lector como non culpable (o sentido do título é bastante clarificador), a pesar de axustar as contas (ou se cadra por iso non é culpable) a quen ha transgredido as leis naturais.

Di o propio autor: «Non hai política neste libro. Sucede, simplemente, que este problema de vasalaxe e entrega resignada dos humildes subleva tanto

- por non dicir máis- a unha conciencia cristiá como a un militante marxista». En definitiva, como di Alvar, «Delibes cóntanos, non unha novela social (aínda que o sexa), non a crueldade do home para co home (aínda que a haxa), non un mundo maniqueo (aínda que ben patente estea), o que nos conta é un pedazo de vida dun home desgraciado. E entón o único xeito de ser realista é introducirnos nese mundo poboado por seres inocentes e facérnolo vivir desde o seu interior».

A pesar de que non hai política na novela, si se fai unha leve alusión á

situación da España da guerra civil. Esta alusión vén reflectida no personaxe

Ireneo, irmán de Azarías e Régula, quen só aparece nos soños de Azarías: «morreuse, Franco mandouno ao ceo», lemos no libro terceiro, páx. 75.

Fonte: Juan Cano Conesa