Santa María dei Fiori: Brunelleschi
Cúpula de Santa María dei Fiori (catedral de Florencia)
Autor: F. Brunelleschi (1377‐1446)
Cronoloxía: aprox. 1418‐1444-6?
Estilo: arquitectura renacentista do Quattocento
Materiais: ladrillo, pedra e mármore.
Dimensións: 114 m. alto x 41,7 m. diámetro
FORMA: cúpula de perfil apuntado e planta octogonal. O seu punto máis elevado alcanza unha altura sobre o chan de 114 metros. O seu diámetro maior é de 41,7 metros. O seu peso estímase próximo ás 37.000 toneladas.
MÉTODO: obra arquitectónica realizada en pedra (a base), ladrillo macizo (a maior parte da estrutura), mortero e outros materiais, destacando o mármore dos nervios e do revestimento do tambor.
DESCRICIÓN XERAL: a cúpula da catedral de Florencia levántase sobre un tambor de planta octogonal realizado en pedra. Cada un dos seus oito lados está revestido por placas de mármore (branco e verde) e presenta un gran óculo central. Sobre este tambor levántase a cúpula propiamente dita que, ao exterior, mostra un claro perfil apuntado no que destacan os oito nervios realizados con sillares de mármore branco de catro metros de espesor. Todo o espazo dos plementos existentes entre aqueles está cuberto por tellas de barro planas, de cor avermellada. No punto de converxencia dos nervios álzase unha lanterna prismática, de oito lados e 16 metros de altura, con contrafortes rematados por volutas e cuberta por unha estrutura cónica coroada por unha esfera de cobre dourado sobre a que se alza unha cruz.
Con todo esta imaxe externa oculta a enxeñosa solución aplicada por Brunelleschi para levantar a construción sen que fosen necesarias cimbras de madeira que soportasen a estrutura durante o desenvolvemento das obras. Para ese efecto, o arquitecto concibiu en realidade unha dobre cúpula, exterior e interior, de perfís apuntados, de modo que existise un espazo baleiro entre ambas, sempre constante e cun sistema de vigas de reforzo que se estenden horizontalmente entre os nervios.
A cúpula interior, de menor tamaño, posúe un total de 24 nervios construídos en ladrillo que reciben descárgalas da estrutura, dividindo o peso da súa carga e levándoo ata o tambor. Recolle así o empuxe da cúpula externa, mentres esta afasta a aquela da humidade, á vez que os seus oito nervios visibles ao exterior carecen de verdadeira función estrutural. Con todo iso redúcese o peso do conxunto e posibilítase a existencia dunha galería interna entre ambas cúpulas que conduce ata a lanterna.
Para rematar, cabe mencionar que grazas ao sistema construtivo autoportante empregado nesta obra, realizado a base de aneis concéntricos de ladrillo que van sucedéndose en altura, a cúpula presenta, vista desde o interior da catedral, unha superficie completamente plana, sen nervios de ningún tipo.
Análise simbólica:
As dimensións desta cúpula convértena na construción máis relevante do Quattrocento italiano. A obra en si mesma simboliza a importancia de Florencia como núcleo fundamental da arte renacentista durante o século XV e principal cidade da época, tratando de facer visible o paralelismo entre a cidade toscana e a brillante Roma da época clásica. Ao mesmo tempo, o feito de que coroe o templo catedralicio constitúea en símbolo visible da fortaleza da Igrexa cristiá na sociedade florentina.
Análise sociolóxica:
A obra de Brunelleschi é o resultado da convocatoria dun concurso co que se decidiu o arquitecto que levaría a cabo a nova cúpula que cubriría o cruceiro do Duomo florentino, catedral realizada por Arnolfo dei Cambio en estilo gótico. Aínda que se outorgou o triunfo, de xeito conxunto a Ghiberti e Brunelleschi sería este quen finalmente asumiría o reto de levantar esta novedosa estrutura que acabaría realzando o nome de Florencia, na que a familia Médici comezaba a destacar xa como principal linaxe dunha cidade á que as actividades económicas (sobre todo comerciais e bancarias) estaban levando xa a un momento de gran esplendor, apreciable non só nesta magna construción e outras realizadas polo mesmo o mesmo arquitecto (basílica de San Lorenzo) senón tamén noutros ámbitos da cultura que converterían a Florencia no centro do humanismo do século XV.
Modelos e influencias:
Cando Brunelleschi levanta esta obra non dispón de ningún modelo próximo no tempo no cal poida inspirarse, sendo o seu precedente máis próximo a cúpula do Panteón de Roma, coa cal mantén substanciais referencias. Por outra banda, a cúpula florentina inicia o desenvolvemento da gran arquitectura renacentista e, máis en concreto, a serie de cúpulas que teñen a súa remate máis destacado na que levantaría Miguel Anxo na Basílica de San Pedro do Vaticano, xa no século XVI.