As forzas políticas marxinadas do sistema
Os partidos republicanos.
Si algo caracteriza ao republicanismo español trala experiencia do Sexenio é a desunión, divididos en tendencias e personalismos.
Houbo varias correntes republicanas:
O Partido Posibilista ou republicano histórico. É o máis moderado, consideraba "posible" que a monarquía asumise principios democráticos, o seu líder era Emilio Castelar. A súa base social era a burguesía e as clases medias urbanas, acabará integrándose no Partido Liberal de Sagasta.
O Partido Republicano Progresista de Ruiz Zorrilla, mantivo o seu republicanismo máis radical, apoiando, ata, motines e levantamientos a favor da República, o que lle obrigou a abandonar España
O Partido Republicano Centralista ou Unitario, dirixido por Nicolás Salmerón. Contrarios ao pronunciamiento como medio para conseguir a República, prefería a loita electoral.
O Partido Federal de Pi y Margall foi o mellor definido, o máis coherente coas ideas do Sexenio. De orixe urbana e con implantación rural, defendían a descentralización e o anticlericalismo.
Aínda que eran correntes minoritarias, o seu papel social era máis importante que os seus resultados electorais, isto explícase, en parte,
polo degradado sistema electoral da Restauración.
O carlismo.
Pese á derrota de 1876, seguía tendo o carlismo o apoio dun importante sector da opinión pública española, aínda que
esa data marca o paso dunha etapa de confrontación armada a unha de loita política. Os carlistas tiñan unha notable
implantación nalgunhas rexións, sobre todo en Navarra, en zonas do País Vasco, na Cataluña interior e nalgunhas zonas
dispersas repartidas por toda a Península. En 1888 o carlismo dividiuse: un grupo de carlistas formou o Partido Integrista,
dirixido por Cándido Nocedal e caracterizado polo seu ultracatolicismo e tradicionalismo. O sector máis propiamente
carlista reestruturouse trala escisión de 1888 e deu lugar ás Xuntas Tradicionalistas verdadeiros órganos de coordinación
e propaganda nas provincias e localidades.
Nacionalismos periféricos
A irrupción dos rexionalismos e dos nacionalismos (diferéncianse na radicalidad das súas posicións) é un dos feitos máis característicos do período da Restauración e, co tempo, un dos fenómenos máis importantes do século S. XX español.
Os nacionalismos periféricos xorden a finais do século XIX na Restauración, como reacción aos profundos cambios que estaba vivindo España (políticos, económicos e sociais). Nun principio domina o carácter cultural, posteriormente imponse o carácter político, polo que aumenta a súa importancia. O gran desenvolvemento nacionalista era indicativo dun problema que adquiriu gran importancia nestes anos; a identidade de España, especialmente logo da crise do 98.
Estes nacionalismos e rexionalismos van xurdir na antiga coroa de Aragón, nos territorios forales e en rexións rurales menos desenvolvidas como Andalucía e Galicia. Os movementos nacionalistas cataláns e vascos foron os máis importantes, precisamente as zonas máis desenvolvidas e máis independentes económicamente.
O nacionalismo catalán
O nacionalismo vasco
O galeguismo político no século XIX e a súa evolución no século XX
As ideoloxías obreiras
O inicio do movemento obreiro ata o sexenio revolucionario non tivo certa entidade.
Trala primeira república o movemento obreiro abandonou o partido progresista e republicano e dirixiuse ás dúas ideoloxías chamadas a ter gran importancia: o anarquismo e o socialismo.
Coa Restauración, as organizacións obreiras coñeceron unha gran represión e tiveron que refuxiarse na clandestinidad.
Co ascenso dos liberais esta represión relaxouse e en 1887 promulgaron a lei de asociacións que as devolveu á legalidad.
O movemento obreiro foise radicalizando ata convertelo nun dos máis violentos e radicais de Europa, no contexto das dificultades que tivo en España a consolidación do Novo Réxime
Ubicación anarquista no levante e sur, socialismo no centro e no norte.
Os socialistas
En 1879 Pablo Iglesias fundou clandestinamente en Madrid o PSOE, declarándose marxista e revolucionario.
O programa ideolóxico do PSOE :
A.- A posesión do poder político pola clase traballadora, o que Marx denominaba a ditadura do proletariado.
B.- A consecución da Sociedade sen clases, como segunda fase.
C.- Medidas a curto prazo:a consecución do dereito de asociación e de reunión, a liberdade de prensa, o sufraxio universal, a xornada laboral de oito horas, a educación para homes e mulleres ou a consecución dun salario igual para homes e mulleres.
Partido de clase, dos traballadores. Obxectivo conseguir o poder político, a través das eleccións.
Ao principio o PSOE non tivo moita importancia, nin aceptación. A partir de 1886 ao fundar o xornal o Socialista e iso foi decisivo para o seu consolidación e expansión.
En 1888 o partido creo o sindicato UGT , que aínda que de funcionamento autónomo conservo moitos lazos de unión co partido.
A partir de 1891, coa implantación do sufraxio universal, o PSOE concentrou os seus esforzos na política electoral. Non conseguiron escanos ata 1910
En 1921 un grupo de militantes escindidos do PSOE fundaron o PCE que ata a guerra civil non tivo significación.
As tendencias anarquistas
España o país de Europa no que máis éxito tivo o anarquismo. Cataluña e Andalucía serían as rexións onde máis incidencia tivo este movemento.
As ideas anarquistas dotaron aos campesiños dun programa claro e sinxelo, os anarquistas promulgaban a acción directa a través da folga.
1883 A Man Negra. Realidade-lenda.A principios dos anos oitenta producíronse no campo gaditano roubos, incendios e algún atentado contra os terratenientes, a policía informou en 1883 do descubrimento da sociedade secreta "A Man Negra", pese a que os anarquistas desmentiron calquera relación con ela, o caso é que, escusándose na súa persecución, as forzas de seguridade lanzaron unha gran represión aos anarquistas, con detencións, torturas e sentenzas de penas de morte. Na actualidade aínda non se sabe si existiu "A Man Negra"
A finais do século XIX o anarquismo escindiuse en dúas tendencias: os partidarios da acción pacífica e os da propaganda polo feito- terrorismo .
Os atentados terroristas anarquistas.Estes causaron moito dano ao anarquismo. Sucedéronse os atentados aos personaxes políticos (Cánovas ou Martínez Campos) á burguesía (bomba do Liceu) ou a Igrexa (bomba na procesión do Corpus Cristi).
O principio acción, represión, acción.Os atentados foron seguidos dunha gran represión e provocaron unha espiral de violencia baseada nunha dinámica de acción/represión/acción. O momento crave desta espiral foron os procesos de Montjuic de 1897 onde foron condenados e executados cinco anarquistas.
Os partidarios da acción sindical e de masas, contrarios ao terrorismo crearon en 1910 un sindicato que os agrupase: a CNT.