Conservación e valoración do patrimonio artístico

Co transcurso dos anos os obxectos do pasado van perdendo a función e utilidade para as que foran creados nun principio. Aos poucos convértense en testemuño doutras épocas, pasan a ter a súa propia historia e se transforman en obxectos culturais, que constitúen o patrimonio histórico dos pobos.

Co fin de preservar, non só as obras de arte con pasado histórico, senón tamén todos aqueles obxectos que poidan ter un valor significativo para a nosa cultura, aínda que sexan de recente creación, empregamos con frecuencia a expresión bens culturais en lugar de patrimonio histórico.

Son bens culturais, segundo o manifesto emitido pola Convención da Haia de 1945, os bens (mobles ou inmobles), que teñan unha gran importancia para o patrimonio cultural dos pobos, como as construcións de interese histórico, os campos arqueolóxicos, as obras de arte, manuscritos, libros, coleccións científicas, coleccións importantes de libros, museos, bibliotecas, arquivos e centros monumentais. Con posterioridade engadíronselles as imaxes en movemento.

Desde que a mentalidade burguesa, xurdida no século sobre todo da Revolución Francesa, defendeu por primeira vez o patrimonio como un ben cultural do Estado e, xa que logo, de todos os cidadáns, as diferentes administracións víronse na obrigación de iniciar a protección dos seus monumentos e obras de arte, mediante a creación de academias, fundacións s, escolas de restauración, etc.

Aínda que cada vez é menos frecuente, ata hai pouco era fácil descubrir como se destruían edificios representativos, como se traficaba impunemente con obras de arte, ou se abandonaban os libros á acción devastadora da humidade ou dos roedores, ou desaparecían barrios enteiros baixo a acción demoledora da piqueta.

A historia da arte demóstranos, con innumerables exemplos, o pouco aprecio que se tiña polos obxectos doutras culturas anteriores: por exemplo, destruír unha parte importante da mezquita de Córdoba para levantar a Capela Real; o palacio de Carlos V en Granada realizouse no espazo ocupado antes por unha das dependencias da Alhambra. Hoxe basta dar un paseo polas nosas cidades, para contemplar como conviven nun caos urbanístico as casas do século XIX ou de principios do XX, cos enormes bloques que substituíron aos edificios derribados pola especulación económica.

Só a inminencia dalgún acontecemento catastrófico espertaba a preocupación pola conservación e protección de monumentos, museos ou cadros. Así o testemuñan, por exemplo, as fotografías que mostran a fonte da Cibeles de Madrid protexida por sacos terreros durante a Guerra Civil ou o apresurado traslado dos cadros do Museo do Prado na mesma ocasión.

Aínda que ao longo do século XX foron moitas as institucións, que velaron polo patrimonio cultural dos pobos, a UNESCO ocupa un papel relevante desde a súa creación en1946. Sempre ha promovido a defensa e protección de todos os bens que poden formar o patrimonio cultural dos pobos coa colaboración, tanto doutras institucións internacionais como non gobernamentais.

Unha das grandes achegas de ÚNESCO foi a protección dalgúns conxuntos monumentais e bens culturais, declarándoos Patrimonio Cultural da Humanidade. Algúns exemplos representativos desta distinción en España son: a cova de Altamira, a cidade vella de Santiago de Compostela, o Parque Güell de Barcelona, o centro histórico de Cáceres ou o de Toledo, etc.