Catedral de Santiago de Compostela
FICHA TÉCNICA
Título: catedral de Santiago de Compostela.
Autores: Mestre Bernardo e Mestre Esteban.
Cronoloxía: 1077-1211.
Estilo: prerrománico, románico e barroco.
Tipoloxía: igrexa de peregrinación.
Materiais: ladrillo, granito e mármore.
CONTEXTO
A partir do ano mil, xeneralizouse un importante sentimento relixioso que, unido a unha certa estabilidade política e económica, tiña un obxectivo: visitar os lugares sagrados e venerar as reliquias dos santos.
Tras o descubrimento da tumba do apóstolo (814) construíuse unha sinxela igrexa con elementos mozárabes e visigodos que se consagrou no ano 899. Destruída por Almanzor (977), a actual catedral levantouse en tempos do bispo Diego Peláez, e foi construida baixo as ordes do Mestre Bernardo. Entre o 1077 e o 1087 edificouse a cabeceira, e no 1092 continuou as obras o Mestre Esteban. Baixo o mandato dun novo bispo, Diego Xelmírez, reactiváronse as obras no ano 1100, consagrándose no 1211.
O feito de dispoñer da única tumba conservada dun dos doce primeiros discípulos de Jesús (xunto coa de San Pedro, en Roma), converteu á antiga Iria Flavia no centro dun crecente movemento de peregrinacións que axiña alcanzou a toda a cristiandade europea, da cal Santiago de Compostela acabou converténdose nun dos principais centros relixiosos. Xurdiu así o Camiño de Santiago, unha ruta de peregrinación que acababa precisamente aquí o seu percorrido. Os distintos ramais desta vía uníanse tras cruzar os Pirineos, para percorrer a continuación todo o norte peninsular e concluír en Compostela. Deste xeito, o camiño facilitou os intercambios culturais entre as distintas zonas do continente e levou máis aló das fronteiras da península a fama dunha cidade e dunha monarquía (a astur-leonesa) que impulsou a devoción ás reliquias do apóstolo. Sucedía todo iso nunha Europa ruralizada e feudal, pero que lentamente iríase abrindo ao desenvolvemento das cidades, do comercio e das actividades burguesas, sempre baixo a atenta mirada da Igrexa cristiá como controladora única das conciencias.
Descrición formal
A catedral de Santiago consta dunha planta de cruz latina de tres naves precedidas por un nártice, cun amplo transepto que tamén se divide en tres naves, con catro absidiolas nos brazos, e unha importante cabeceira cunha espléndida ábsida e con deambulatorio ou xirola con cinco capelas radiais ao seu arredor.
A nave central lonxitudinal e do transepto, máis altas que as laterais, están cubertas por bóvedas de canón reforzada con arcos faixóns, mentres que as laterais se cobren mediante bóvedas de aresta. A tribuna superior e as absidiolas cóbrense con cuarto de esfera. No cruceiro levántase un ciborio sobre trompas, que na actualidade está moi transformado.
O alzado divídese en dous niveis superpostos: arcadas e tribuna. As arcadas presentan uns soportes de piares cruciformes con columnas pegadas en todos os seus lados, que reciben o peso dos arcos faixóns que cortan a bóveda en sentido transversal ao seu eixe formando os distintos tramos da nave.
No segundo nivel ábrese unha tribuna, lugar onde adoitaban colocarse os peregrinos, composta por arcos xeminados de medio punto. Este espazo elevado ilumínase nos tramos das naves lonxitudinais a través de grandes ventás. En cambio, na cabeceira construida polo Mestre Bernardo, estás ventás altérnanse entre dous pequenos arcos cegos.
No deambulatorio, a parte máis antiga do conxunto, encóntrase a capela do Salvador, que conserva o recordo do prerrománico pola súa planta rectangular externa.
No exterior, do estilo románico inicial tan só queda orixinal a fachada sur do transepto: a porta de Praterías. Cos séculos, o conxunto sufriu importantes modificacións, entre as que podemos destacar o claustro plateresco do século XVI pegado ao lado sur, a cúpula que substitúe ao ciborio do cruceiro, a Torre do Reloxo e a fachada do Obradoiro.
Interior da catedral (enlace interesante)
Función, contido e significado
Existen dúas teorías acerca da orixe da palabra Compostela. Unha afirma que provén das palabras latinas "campus stellae", que significa "campo das estrelas", e fai alusión ao lugar onde unha estrela indicou o punto no que se atopaban os resto do Santo. A outra fai referencia ao lugar onde foi enterrado o Apóstolo "compositum tellos" ou sepulcro coidado, e é alí onde se empezou a construir a catedral.
Conta a lenda que os seus restos chegaron no século I desde Terra Santa ata a cidade de Padrón, acompañados polos seus discípulos Teodoro e Atanasio, e que foron trasladados nun carro ata o lugar actual.
A catedral de Santiago vén simbolizar, en primeiro lugar, a importancia dunha cidade e unha sé obispal na que se atopa situado o sepulcro dun dos doce apóstolos de Cristo. Neste sentido, a propia planta da igrexa é imaxe da cruz de Cristo e, en consecuencia, representación en pìedra da idea da cruxifixión e morte de Jesús como base para a salvación do mundo. Pero, doutra banda, a construción simboliza á perfección o desenvolvemento do reino astur-leonés nun momento no que o espazo xeográfico peninsular atopábase fragmentado e no que sobresaía o mundo islámico representado pola o-Andalus.
No ano 1554, o rei francés Lois XI regalou o Botafumeiro, un enorme incensario en prata que, aínda que ten unha orixe litúrxica, algúns historiadores cren que tiña a finalidade de evitar o olor que os peregrinos desprendían ao durmir na catedral, tras as súas longas xornadas de Camiño.
A particular estrutura da catedral con tribuna, transepto e deambulatorio facilita a circulación de peregrinos mentres se celebra a liturxia.
Contorno e integración urbanística
O punto final do Camiño é a catedral de Santiago, pero resulta moi interesante o conxunto de prazas e monumentos que a rodean, especialmente, a praza do Obradoiro. Nela destacan o Hostal dos Reis Católicos, o Pazo de Raxoi e o Colexio de San Xerome.
Modelos e influencias
O fervor relixioso que se manifestou desde finais do século XI e durante o século XII propiciou a construción de numerosos edificios relixiosos que adoptaron un mesmo modelo de planta, con tres ou cinco naves,transepto, tamén con tres naves, cabeceira con xirola ou deambulatorio, e varias capelas radiais.
Non se sabe con exactitude a orixe deste tipo de igrexas de peregrinación, aínda que o modelo parece ser monástico. Así, crese que o punto de partida foi a igrexa da abadía de Sainte-Foy de Conques (1050)
Saint Martin de Tours, Saint Michel de Limoges e Saint Saturnin de Toulouse foron tamén modelos
arquitectónicos similares á catedral de Santiago de Compostela, ata tal punto, que os peregrinos do século XII
non se sentían estraños nin en Toulouse nin en Compostela.
Fonte: Vicens Vives
