Portada da catedral de San Lázaro de Autum

Esta imaxe é unha portada monumental románica, neste caso á da fachada Occidental de San Lázaro de Autun, na Borgoña francesa. O pórtico é a entrada á Jerusalén celestial que é a igrexa; está abocinado con tres arquivoltas de medio punto; presenta van con dintel sobre o que descansa o tímpano semicircular, apoiado no parteluz.

Cronoloxía: Aprox. cara a 1130.

Estilo: Románico pleno

Autor: Gislebertus

Contexto histórico-artístico.

A arte románica engloba tódalas manifestacións arquitectónicas e de artes plásticas desenvolvidas durante o séculos XI e XII en Europa. Para o seu estudio distínguense tres etapas (o Románico inicial, pleno e final ou tardorrománico) baseadas nas características comúns estructurais e tipolóxicas que se definindo nas distintas áreas ou rexións; estas diferenzas son matices dentro da homoxeneidade que presentan as manifestacións deste estilo que fan que poida ser considerado o primeiro estilo internacional europeo.

Dende o século XI Europa experimenta un dinamismo económico provocado polo desenvolvemento de zonas agrícolas. A terra convértese, no principal factor de riqueza e o feudo é a unidade de produción básica. A súa estrutura social correspóndese

cunha ríxida configuración en estamentos (nobreza, clero e terceiro estado) e preséntase en mans dunha minoría de señores laicos ou eclesiásticos, os grupos privilexiados, ante unha maioría de servos. Prodúcese agora tamén unha relativa estabilidade política baseada na consolidación dos reinos feudais; paralelamente os centros urbanos convértense de novo en núcleos vitais e vai tomando forma unha nova clase social, a burguesía.

O fondo sentimento relixioso cristián, canalizado pola igrexa, exercerá de forza unitaria neste mosaico territorial. A igrexa medieval irá gañando poder temporal e sobre todo espiritual; o poder do Papa fortalecido, será quen de impulsar a unificación do rito en todo o occidente europeo (rito romano),e o desenvolvemento da vida monástica (mosteiro de Cluny,) que exercerá un papel prioritario na organización das cruzadas e das peregrinacións. Será arredor destes camiños onde vaia xestándose a arte

románica, pois os ensaios e achádegos formais dunha rexión rapidamente pasarán a os outras a través dos obradoiros itinerantes de canteiros e escultores que emprenderán en curto espazo de tempo obras en diversos enclaves destes camiños.

O estilo románico será, por enriba dos matices das súas variedades rexionais a primeira arte da Idade Media que consigue a suficiente unidade nas súas manifestacións como para ser considerado o seu primeiro estilo internacional.

Tema: no tímpano o escultor representou o Xuízo Final. No centro destaca Cristo como Xuíz Supremo, grandioso e hierático, sentado no trono, cos brazos abertos e mirando á fronte, rodeado da mandorla ou almendra mística; nos ángulos hai uns arcánxos moi estilizados, deteriorados os dous de arriba. Á dereita de Cristo aparecen os Apóstolos -moi alargados e esveltos- contemplando o xuízo; noutra escena uns anxos tocan as trompetas e transportan aos bienaventurados ao ceo, representado por un palacio con fiestras de arcos de medio punto; á esquerda vemos a San Miguel pesando as almas, cos pecados nun platillo e as virtudes noutro; máis aló, uns monstruosos demos inclinan a balanza para facer trampas, outros agarran aos condenados e arróxanos á sima do inferno. Nun rexistro superior están a Virxe e santos. No dintel, as figuras espidas dos mortos saen das súas tumbas; á esquerda, as almas dos elixidos alzan os brazos cara aos anxos; no centro, o arcángel Miguel, blandiendo unha espada, lanza aos condenados, que se contorsionan aterrorizados, ao seu destino. Nas arquivoltas represéntanse temas vegetales enlazados e un zodiaco; a primeira arquivolta é lisa. Nas jambas non hai estatuas encostadas, senón dous alicerces acanalados con capiteis decorados cun tema profano: dous homes dacabalo. Hai tres columnas encostadas a cada lado con fustes geométricos. Os capiteis son historiados, posiblemente con escenas relixiosas do Antigo e Novo Testamento.

Dividindo en dous a portada vemos un parteluz, decorado coa imaxe de San Lázaro, o patrón da igrexa, con báculo e rodeado de dúas figuras -santas ou virtudes, quizá-.

Esta temática apocalíptica era moi común nas portadas principais das igrexas, orientadas ao oeste (por onde se oculta a luz do sol (identificado simbólicamente con Cristo). Os teólogos da Igrexa impoñían aos artistas as directrices e a iconografía. As fontes máis usadas son o Apocalipsis de San Juan, o Antigo e Novo Testamento e o Bestiario fabuloso oriental.

A composición: é moi sinxela, pechada, simétrica. Todo vira en torno á figura central de Cristo, que dá unidade ao tímpano. Un eixe vertical parte da cabeza de Cristo ata o parteluz, organizando simétricamente as diversas escenas, estruturadas en dous rexistros horizontais, separados por un ribete de pedra. As figuras están xerarquizadas, son frontais, adáptanse ao marco e son antinaturais pero moi expresivas. Cristo dá sensación de estatismo, aínda que predominan as liñas rectas, as fantásticas curvas de corpos e pliegues suxiren movemento. Existe falta de profundidade e horror vacui: todo o espazo está cuberto de decoración; o artista prestou gran atención aos detalles, é unha composición moi anecdótica.

Función: é claramente didáctica. A portada ensinaba aos fieis o seu destino final, segundo comportásense na terra. Nun mundo teocéntrico, dominado culturalmente pola Igrexa, as imaxes adoutrinaban aos fieis, polo xeral analfabetos. O home, creado por Deus, pecador e condenado ao traballo, debía fuxir deste mundo para salvarse superando todos os obstáculos pecaminosos que este "val de bágoas" lle deparaba e imitando a vida de Cristo e dos santos, que servían de modelo. Estes seres cheos de virtudes lograran fuxir do pracer e os vicios da vida cotiá e vencer ao Maligno. Os homes debían facer o mesmo para evitar sufrir horribles castigos no Inferno.

O estilo: ao que pertence esta obra é o Románico. Na portada da catedral de Autun vense moi ben as características típicas deste estilo de Europa Occidental durante os séculos XI e XII. A escultura románica é antinatural e simbólica, con clara tendencia á abstracción, de influencia bizantina que chega a Occidente a través de Italia. Na composición, moi clara e ordenada, imperan o "horror ao baleiro", a frontalidad, a simetría, o equilibrio, a isocefalia. As figuras son solemnes, hieráticas, planas, carecen de volume. A escultura non ten perspectiva nin profundidade, réxese pola lei de adaptación ao marco, o que favorece as deformacións. O escultor non busca a beleza senón a expresividade, por iso as figuras están desproporcionadas e os seus trazos esaxerados ou deformados, para resaltar determinadas partes do corpo (cabeza, ollos, mans). É unha escultura feita coa mente, non cos sentidos.

O escultor e a súa época: a portada está asinada por un escultor chamado Gislebert, un dos primeiros artistas figurativos da Idade Media de nome coñecido, xa que a maioría son anónimos. Sen dúbida trátase dun artista que viu as miniaturas mozárabes pero interpreta os modelos orientais con gran orixinalidade. O seu estilo presenta similitudes coas esculturas da Magdalena de Vézelay, outra igrexa borgoñona. O Xuízo Final de San Lázaro é o primeiro que se fai e serve de exemplo para outros moitos que se fixeron posteriormente nas catedrais góticas.