A guerra en ultramar

Case ao mesmo tempo, estala en Cuba (1895: grito de Baire) e en Filipinas (1896) un movemento emancipador que, a través dun proceso bélico, desemboca na perda dos últimos territorios coloniales de España. Malia a pouca extensión destas illas, os seus produtos (azucre, café, tabaco) eran de gran interese para o comercio español, que ademais atopaba nas colonias, especialmente en Cuba, un mercado favorable para os produtos peninsulares.

O azucre obtíñase en grandes plantaciones, onde traballaban escravos negros, cuxa existencia foi motivo de fricción entre os liberais españois e entre estes e os terratenientes cubanos, ata que ao fin a escravitude foi abolida.

As promesas feitas polo goberno español no convenio de Zanjón non se chegaron a cumprir, en gran parte porque a oligarquía económica de Cuba quería evitar calquera posibilidade de autonomía da illa. Tanto é así que un proxecto de autonomía para Cuba, Porto Rico e Filipinas preparado por Maura, ministro de Ultramar, foi duramente atacado tanto en Cuba como en España, véndose obrigado o ministro a dimitir. Con todo, dous anos despois advírtese que existe menos interese en manter a unión con España por parte da oligarquía azucarera (en decadencia a consecuencia da competencia da cana norteamericana e da remolacha azucarera europea). Pero cando se inicia, por fin, un proxecto de autonomía estala a insurrección separatista, cuxos dirixentes entre os que destaca José Martí, sen conexión coa oligarquía dominante, estenden unha implacable guerra de guerrillas.

O xeneral Martínez Campos, que intentara inútilmente a avenencia, foi substituído polo xeneral Weyler cuxa enerxía política (obrigación dos campesiños de concentrarse nas cidades para desmantelar as guerrillas) levaba a illa á ruína. Unha comisión norteamericana protestou en España por estas medidas. Anteriormente, Estados Unidos mostrara interese en intervir no ámbito do Caribe por motivos económicos (compra de azucre, creación de plantaciones, apertura de mercados para os seus produtos) e ata realizara xestións para comprar a illa de Cuba. En contrapartida, en España, os políticos, a prensa e as masas eran partidarios, na súa inmensa maioría, de defender custe o que custe a unión de Cuba á metrópoli e creábase un ambiente hostil a Estados Unidos, cuxa potencia económica e militar descoñecíase e minimizábase.

A principios de 1898 un feito fortuito, a explosión do acoirazado Maine no porto da Habana, que Estados Unidos enviara para protexer aos seus súbditos, foi considerado polo goberno deste país un atentado e declarou a guerra a España.

España acudiu á guerra sen preparación adecuada: o seu inferioridade naval fronte á moderna flota estadounidense quedou demostrada en Santiago de Cuba e en Cavite (Filipinas), e tivo que pedir a paz. Pola paz de Paris, España renunciaba á soberanía de Cuba, Porto Rico, Filipinas e a illa de Guam. Era o fin definitivo do imperio colonial español.