Pórtico de la Gloria
Ficha técnica
Título: Pórtico da Gloria.
Autor: Mestre Mateo e o seu obradoiro (documentado entre 1161-1217).
Cronoloxía: 1168-1188
Estilo: románico tardío.
Tipoloxía: relevo e figura exentas pegadas.
Materiais: granito e mármore.
Tema: bíblico, Apocalipsis de San Xoán.
Localización: pórtico occidental da Catedral de Santiago de Compostela
Biografía do autor
O mestre Mateo era arquitecto e escultor. Sábese que se formou en Ávila e que coñecía as técnicas de construción empregadas en edificios franceses tales como a Madeleine de Vézelay, Saint-Sernin de Tolouse ou as catedrais de Charthes e Reims, que naquel momento se estaban a construir.
Permaneceu en Santiago desde 1168 a 1217, e foi autor do Pórtico da Gloria e da cripta, así como do Triforio do piso superior.
O mestre Mateo marcou o final do románico en escultura iniciando a transición ao gótico, e influíndo nas obras do Noroeste de España. Ademais, atribuíronselle algunhas esculturas vinculadas á Cámara Santa de Oviedo e a San Isidoro de León.
Descrición formal
Se temos en conta que algunhas das características da arte románica son a adaptación ao marco arquitectónico, o horror vacui, a fidelidade á narración bíblica, o uso da policromía, o hieratismo, a xerarquización das personaxes e a solemnidade, podemos asegurar que o estilo desta obra está máis preto do románico que do gótico.
Polo contrario, as influencias de elementos góticos pódense comprobar no dinamismo das personaxes, a relación entre elas, o detalle e o naturalismo dos rostros.
O pórtico divídese en tres arcos. O arco central é o máis grande, ademais é o único que ten tímpano e está dividido por un parteluz -columna central- coa figura do apóstolo Santiago. A nivel horizontal, distínguense tres franxas ou rexistros: o inferior corresponde ás bases das columnas e está decorado con animais fantásticos; o medio está formado polas columnas coas estatuas pegadas dos apóstolos; na franxa superior sitúanse os tres arcos que coroan as portas.
Lendo de abaixo a arriba, na base do parteluz, aparece a árbore xenealóxica de Xesús (árbore de Jesé) ao que lle seque a figura de Santiago, vestido de peregrino, situado aos pés de Cristo, representado xa no tímpano.
Visualmente, seguindo desde a base do parteluz ao tímpano, o espectador pasou da representación do ámbito terreal ao celestial.
No centro do tímpano está Cristo, rodeado dos catro Evanxelistas, ou tetramorfos . Á súa vez, estes están acompañados de anxos, cos símbolos da Paixón de Xesús (a columna, coroada de espiñas, un xerro de auga, cravos, a lanza, unha cana con esponxa e a cruz) e unha representación dos elixidos de Deus para compartir o Paraíso . Nas arquivoltas esculpíronse os 24 anciáns da Apocalipse celebrando a gloria celestial.
Na porta lateral esquerda, represéntase a Cristo con Adán e Eva, Noé, Moisés, Abraham e algúns profetas do Antigo Testamento. Na porta dereita, descríbese o Xuízo Final: Cristo e o arcanxo San Miguel indícannos que á súa dereita se situarán os elixidos e á súa esquerda os condenados ao inferno.
A restauración do Pórtico da Gloria
Na parte posterior do parteluz, é dicir, de cara ao altar, distínguese unha efixie que sempre foi identificada como a do mestre Mateo, autor do conxunto. Según os estudos do catedrático de Historia da Arte, da Universidade de Santiago, Alfredo Vigo Trasancos, a figura non representaría ao mestre Mateo senón o “pobo de España e Galicia, agora convertido ao cristianismo por Santiago".
Modelos e influencias
Son numerosas as portadas monumentais que se construíron na época románica, sendo a de Moissac un punto de referencia pola súa cronoloxía (1110-1115) e a súa ordenación.
O mestre Mateo tomou como modelo para o Pórtico da Gloria a portada da igrexa da Madeleine de Vézelay, da que imita a división en tres arcos, o uso do parteluz e sobre todo a disposición das figuras.
A obra do mestre Mateo influíu nunha serie de obras posteriores, sobre todo na escultura galega, como na portada da igrexa de San Martín de Noia, e no chamado Pórtico do Paraíso da catedral de Ourense, cuxa portada occidental reproduce a estrutura compostelá.