ஞானம்

ஞானம்

பிக்கு அஜான் சோனா வின் சொற்பொழிவிலிருந்து தொகுக்கப்பட்டது.

Wisdom

Adapted from a Dhamma talk by Ajahn Sona

English version follows the Tamil translation.

கேள்வி: ஞானத்தை எப்படி வளர்த்துக் கொள்வது?

பொதுவாக மிகவும் கஷ்டப்பட்டுத்தான் ஞானத்தை வளர்த்துக் கொள்ள வேண்டும்.. (சிரிப்பு)

ஆனால் இது ஒரு நல்ல கேள்வி. ஏனென்றால் ஞானத்தை வளர்த்துக் கொள்ள முடியும் என்ற நம்பிக்கை இருப்பதையும் அதற்கு ஒரு வழியிருக்கலாம் என்பதும் நீங்கள் கேட்கும் கேள்வியிலேயே தொனிக்கிறது. சிலர் ஞானம் என்பது பிறப்பிலேயே உண்டாவதாக நினைக்கின்றனர். அதாவது பிறக்கும் போதே ஞானம் இருக்க வேண்டும். இல்லாவிட்டால் என்றைக்கும் ஞானம் இருக்காது என்று நினைக்கின்றனர். ஆகவே இந்தக் கேள்வியில் ஞானத்தை வளர்த்துக் கொள்ள முடியும் என்ற நம்பிக்கையிருப்பதால் இது ஒரு நல்ல கேள்வி என்கிறேன்.

அறிவுள்ள மனம் விசாரணை செய்யும் மனமாகும். பௌத்தப் போதனைகளில் ஞானத்திற்கு ஒரு உவமானம் தரப்படுகிறது. உணவு பிச்சை கேட்கச் செல்லும் துறவி எந்த வீட்டையும் புறக்கணிக்காமல் ஒவ்வொரு வீட்டிற்கும் செல்ல வேண்டும். அதாவது சில வீட்டில் கிடைக்கும் உணவு விரும்பத் தக்கதாக இருக்காது. அதற்காக அந்த வீட்டைப் புறக்கணிக்கக் கூடாது. அதுபோலவே ஞானம் இருந்தால் நீங்கள் கேட்க விரும்பியதை மட்டும் கேட்காமல், பல இடங்களிலும் அனைத்தையும் விசாரணை செய்ய வேண்டும். எல்லா நேரமும் உங்களுடைய கருத்துக்கு ஏற்பப் பதில் கூறுபவரிடம் மட்டும் விசாரிக்கக் கூடாது. கேட்க விருப்பமில்லாத கருத்துக்களையும் கேட்டுக் கொள்ள வேண்டும். ஆக ஞானம் உள்ள மனம் விசாரிக்கும் மனம் ஆகும். அது கேள்வி கேட்கும் மனம். ஒருவிதத்தில் அறிவுள்ள மனமும் இது போலத்தான். அறிவுள்ள மனம் பதில் கூறும் மனம். சாதாரண அறிவுள்ள மனம், ஞானம் பெற்ற மனமாகும் போது அதற்கு எத்தகைய கேள்விகளுக்கும் பதில் கூறத் தெரிகிறது. எல்லாக் கேள்விகளுக்கும் பதில் கூறுவதில்லை. சில முக்கிய கேள்விகளின் மீது மட்டும் கவனம் செலுத்துகிறது. சில கேள்விகள் ஒதுக்கப்படவேண்டியவை. சில கேள்விகள் முக்கியமானவை. வாழ்க்கையின் நோக்கமே வாழ்க்கையில் உள்ள துக்கத்தின் காரணங்களை விசாரித்து அதற்கான விடை தேடி அந்தத் துக்கத்தை, அதிருப்தியைக் குறைப்பதே என்பது ஞானம் உள்ள மனத்திற்குத் தெரியும். ஆக இந்தக் கேள்விக்குப் (துக்கத்தை எப்படி முடிப்பது?) பதில், விசாரிப்பதே ஞானம் உள்ள மனமாகும். புத்தரும் இதுவே வாழ்க்கையில் முக்கிய கேள்வி என்று நினைத்தார். எனவே அவர் தன் முயற்சிகளையும், சக்திகளையும் இந்தப் பிரச்சனைக்கான தீர்வைக் கண்டுபிடிக்கப் பயன் படுத்தினார்.

பிறந்த எல்லா உயிரினங்களும் பிரச்சனைகளை அனுபவிப்பது இயல்பே. குறிப்பாக மனிதராகப் பிறப்பெடுத்தால், நமக்குச் சிந்திக்கும், பிரதிபலிக்கும் தன்மை இருப்பதால் பிரச்சனைகள் இல்லாமல் இராது. திருப்தியின்மை இல்லாமல் இருக்க முடியாது. ஆக புத்தர் இந்த பிரச்சனைக்கு தீர்வு கண்டுபிடிக்க முடியுமா என்று சிந்தித்தார். பின் பிரச்சனைக்குத் தீர்வையும் கண்டு பிடித்து, அந்தத் தீர்வை அடைய அவர் செலவளித்த நேரமும், சக்தியும் பயனுள்ள வழியில் செலவிடப்பட்டதாகவும் நினைத்தார். மனத்தின் உணர்ச்சிகள் அவருக்கு அழுத்தம் ஏதும் உண்டாக்கவில்லை. மிகிழ்ச்சியுடன் வாழ்ந்தார். மேலும் அந்த மகிழ்ச்சி சந்தர்ப்ப சூழ்நிலைகளை ஒட்டி அமையவில்லை. ஆக அதுவே நமது நோக்கமாகவும் இருக்க வேண்டும்.

அவர் வயோதிகம், பிணி, மரணம், இழப்பு போன்ற பிரச்சனைகளுக்குத் தீர்வுகாண முடியும் என்று நினைக்கவில்லை. தொழில்நுட்பம், அறிவியல், விஞ்ஞானம் ஆகியவை அப்பிரச்சனைகளுக்குத் தீர்வு தேடிக் கொண்டிருக்கின்றன. சில சமயம் எல்லா நோய்களையும் குணப்படுத்தி விடலாம், வயோதிகத்தை, மரணத்தைத் தவிர்த்து விடலாம் என்று நம்புகிறோம். ஏன்? சில சமயம் உலகையே நம் விருப்பப்படி மாற்றி, நமக்கு இழப்பே இல்லாமல் செய்துவிட முடியும் என்றும் நம்புகிறோம். ஆனால் இவை எல்லாம் தீர்வு காண முடியாத கஷ்டமான பிரச்சனைகள். இது நடைமுறைக்குச் சாத்தியமில்லாதது. ஆனால் புத்தர் இவற்றுக்கு மத்தியில் நாம் மகிழ்ச்சியுடன் வாழலாம் என்று கூறினார். இவற்றுக்கு மத்தியிலும் நாம் நலமாக, மகிழ்ச்சியாகப் பிரச்சனையில்லாமல் இருக்கலாம் என்றார். சரி. அந்த நிலையை எப்படி அடைவது? இது வெறும் மனம் சம்பந்தபட்டது மட்டும் அல்ல, இது இதயமும் சம்பந்தப்பட்டது. இந்த மாற்றங்களுக்கு மத்தியில் மன உணர்ச்சிகளில் நாம் நிதானமாக இருக்க வேண்டும். அவை உங்களை அடித்துச் செல்ல விட்டுவிடக் கூடாது. புத்தர் இது முடியும் என்றார். அவரின் போதனை எல்லாம் ஞானம் பெறுவது எப்படி என்பது சம்பந்தப் பட்டதுதான். பல வழிகளில் இந்தப் பயிற்சியைத் துவக்கலாம்.

முதலில் அமைதியாக உட்கார்ந்து உங்கள் மனதைக் கவனியுங்கள். உட்கார்ந்து கண்களை மூடி மனத்தைக் கவனியுங்கள். ஏதாவது ஒன்றின் மீது, அது உங்கள் மூச்சாகக்கூட இருக்கலாம், கவனம் செலுத்திப் பாருங்கள். இதுவே உங்களுக்கு முதல் அதிர்ச்சியாக இருக்கும். உங்கள் மனம் எவ்வளவு காட்டுத்தனமான தன்மையுடையதென்பதையும், பயிலப்படாததாக இருப்பதையும் அறிவீர்கள். நீங்கள் விரும்புமாறு அதைச் செலுத்த முடிவதில்லை. ஆனால் இது ஒரு நல்ல ஆரம்பம்.

புத்தர் மற்றொன்றையும் செய்யச் சொன்னார். உங்கள் நடத்தைக்கு ஒரு எல்லையை நியமித்துக் கொள்ளச் சொன்னார். நான் எதைச் செய்யாமல் இருக்க வேண்டும்? என் நடத்தைக்கும் பேச்சிற்கும் இடையே எங்கு ஒரு கோடு போடுவது? அறிவோடு ஒரு எல்லை வகுத்துக் கொண்டால் நமது நடத்தையினாலும், பேச்சினாலும் நாம் பிறகு வருத்தப்பட மாட்டோம். இது உங்கள் மனத் தொல்லைகளின் சுமையைக் குறைக்கும். சில சமயம் ஒரு காரியத்தைச் செய்து விட்டுப் பின் வருத்தப் படுவோம். மனக் கவலை உண்டாகும். பிரச்சனைகள் மனத்தைத் தொல்லைப் படுத்துகின்றன. எனவே ஒரு எல்லை நியமித்துக் கொள்வது, துவங்க ஒரு நல்ல இடம். நினைத்தபடி நடந்து கொள்ளாமல், இங்கும் அங்கும் அலைந்து திரியாமல் இருக்க வேண்டும். பாதுகாப்பான இடம் எது என்பதைத் தெரிந்து கொள்ளுங்கள். அந்தப் பாதுகாப்பு எல்லையை விட்டு வெளியே செல்ல வேண்டாம்.

அடுத்து மனத்தை அமைதியாக்கும் செயல்களும் உள்ளன. புலன்களுக்கு மிகவும் இடம் கொடுத்தால் பிரச்சனை தான். எப்போதும் தொலைக்காட்சி பார்ப்பது, எந்நேரமும் இசை கேட்பது, சல சலவென்று பேசிக் கொண்டிருப்பது ஆகியவை நிம்மதியைத் தராது. பின் துயிலப் போனாலும் இந்தப் புலன்களின் தூண்டுதல்கள் மனத்தில் தோன்றும். அதிகத் தூண்டுதல்கள் மனத்தில் குழப்பத்தை உண்டாக்கும். எனவே இந்தப் புலன்களின் தூண்டுதல்களைச் சற்றுக் குறைக்க வேண்டும். உலகைச் சற்று அமைதியாக இருக்குமாறு நாம் பணிக்க இயலாது. அது நீங்கள் சொல்வதைக் கேட்கப் போவதில்லை. எனவே உங்கள் புலன் தூண்டுதல்களை நீங்களாகவே குறைத்துக் கொள்ள வேண்டும். எல்லாவற்றையும் பார்த்துக் கொண்டிருக்காமல், எல்லாவற்றையும் கேட்டுக் கொண்டிருக்காமல் தேர்ந்தெடுத்துச் செயல்பட வேண்டும்.

பிரச்சனைகள் நம்மோடு ஒட்டிக் கொள்வதற்குக் காரணம் நாம் பிரதிபலிக்காமல் பார்ப்பதால் தான். ஒரு பொருளின் குறையை மட்டும் பார்க்கிறோம். அல்லது அந்தப் பொருளின் அழகை மட்டும் காண்கிறோம். நுண்ணறிவில்லாமல் பார்க்கும் போது ஒரு பொருளின் அழகோடு மயங்கி விடுகிறோம். அந்தப் பொருளின் கவர்ச்சியினால் நாம் ஈர்க்கப் படுகிறோம். அல்லது அந்த பொருளில் உள்ள குறையோடு பற்றுக் கொள்கிறோம். யாரோடாவது வாதாடும் போதும் அல்லது நமது உறவுகளில் சிக்கல் ஏற்படும் போதும் நாம் குறைகளை மட்டுமே காண்கிறோம். அல்லது ஒருவர் மீதோ, ஒரு பொருளின் மீதோ ஒரு சூழ்நிலையின் மீதோ நுண்ணறிவில்லாமல் மோகம் கொள்கிறோம். சமநிலையற்ற முறையில் கவனம் செலுத்துகிறோம். சூழ்நிலையை முழுமையாக ஆராய்வதில்லை. முழு மூச்சோடு இறங்கும்முன் நிலைமையை முழுமையாக அறியவேண்டும். அல்லது குறைந்தது நாம் குறையை மட்டுமே பார்ப்பதை அல்லது குணத்தை மட்டுமே காண்பதை அறிந்திருக்க வேண்டும். அல்லது தேவையில்லாமல் முக்கியத்துவம் கொடுப்பதை அறிய வேண்டும்.

இவ்வாறு அறிந்திருப்பதே புலன்களைக் கட்டுப் படுத்துவதாகும். இது மனத்தில் ஒரு அமைதியை உண்டாக்கும். மனம் தேவையில்லாத செய்திகளால் பீடிக்கப் படுவதில்லை. நம்முள் நல்ல உணர்ச்சிகள் உண்டாகின்றன. பாரம் குறைந்ததாகத் தோன்றுகிறது. அதனால் அமைதி உண்டாகிறது. அமைதியான நிலையில் ஆழமான பிரச்சனைகளுக்குத் தீர்வு காண நமது சக்திகளைப் பயன்படுத்தலாம். சுலபமாக நாம் சீர்குலைவதில்லை அல்லது சூழ்நிலைகளால் நாம் அடித்துச் செல்லப் படுவதில்லை. மேலும் நம் நடத்தையின் காரணமாக நாம் பின்னர் வருத்தப்பட நேரிடுவதில்லை. மனம் இவ்வாறு சாந்தப்படும் போது நுண்ணறிவு வளர்கிறது. இப்போது நாம் நம்மை எது திருப்தியற்ற நிலைக்கும், எது விடுதலைக்கும் எடுத்துச் செல்லும் என்பதைப் பிரதிபலிக்கலாம். மனம் தெளிவாக இருக்கும் போது பிரதிபலிப்பதைக் கேட்கும்.

புதிய, முன்னேற்ற வழிகள் பற்றிய புத்தகங்களைப் படிக்கலாம். ஆனால் அப்படிப்பட்ட புத்தங்களைக் கீழே வைத்தவுடன் என்ன படித்தோம் என்பதை மறந்து விடுகிறோம். இல்லையா? அப்படி எத்தனை புத்தகங்களைத்தான் படிப்பது? ஏதோ ஓரிரு தகவல்களைத் தெரிந்து கொள்ளலாமே ஒழியப் பெரிய அளவில் அப்புத்தகங்கள் நமக்கு உதவப் போவதில்லை. ஏன் அப்படி? மனம் ஒருமைப்பாட்டோடு இருந்தாலொழிய படித்ததை நம்மால் உள்வாங்கிச் சீரணிக்க முடியாது.

ஒருவிதத்தில் மனத்தில் ஞானம் உண்டாக இடம் உண்டாக்கிய பின்னரே ஞானத்தை வளர்த்துக் கொள்ள முடியும். எனவே பல ஆரம்பப் படிகளை எடுக்க வேண்டும். பயிற்சி படிப்படியாக, நிதானமாகச் செய்ய வேண்டும். காலப்போக்கில் நல்ல மாற்றம் தோன்றும். சரியான காரணிகளை உண்டாக்கினால் சரியான விளைவுகளையும் எதிர்பார்க்கலாம். காரணிகளை உண்டாக்கா விட்டால் விளைவுகளை எதிர்பார்க்க முடியாது. பயிற்சி செய்யாமல் எடுத்தவுடன் நாதஸ்வரத்தை வாசிக்க முடியாது. நாதஸ்வரத்தை எப்படி வாசிப்பது என்ற புத்தகத்தைப் படித்துவிட்டால் மட்டும் நாதஸ்வரத்தை வாசிக்க முடியாமா என்ன? சுய முன்னேற்றப் புத்தகங்களைப் படித்து விட்டால் மட்டும் நுண்ணறிவை வளர்த்துக் கொள்ள முடியுமா? செய்ய வேண்டிய வேலை நிறைய இருக்கிறது. இது ஒரு கலை. காலப்போக்கில் வளர்த்துக் கொள்ளும் கலை. திடீரென்று தோன்றும் கருத்தல்ல. கற்றுக் கொள்ள வேண்டியது இருக்கிறது. படிப்படியாக முயன்றால் முன்னேற்றத்தைக் காணலாம்.

ஞானத்தை வளர்த்துக் கொள்வது எப்படி என்ற கேள்விக்குப் புத்தர் அட்டாங்க மார்க்கத்தைப் பின் தொடரச் சொல்வார். அதுவே அவர் அடிக்கடி போதித்தது. அவரது அனைத்துப் போதனைகளின் சுருக்கமும், சாரமும் அதுவே. அட்டாங்க மார்க்கத்தைப் பின் தொடர்ந்தால் அதன் முடிவில் எழுவது ஞானம். எட்டுக் கூறுகள் அடங்கிய அட்டாங்க மார்க்கம் ஞானத்துக்கு இட்டுச் செல்லும். ஆரம்ப அறிவுரைகளில் தொடங்கி, அட்டாங்க மார்க்கம் என்றால் என்ன என்பதைத் தெரிந்து பிரதிபலித்து, அனுபவ பூர்வமாக அறிந்து கொள்ள வேண்டும். இது வெறும் நம்பிக்கை சம்பந்தப் பட்டதல்ல. வெறும் நம்பிக்கை மட்டும் இருந்தால் உங்களுக்கு இது உதவப் போவதில்லை. நம்பிக்கை இருப்பது நல்லது. ஆனால் அது மட்டும் போதாது. பயிற்சியை மேற்கொண்டு வளர்த்தால்தான் அது ஞானம் பெறுவதில் முடியும்.

ஆகவே உங்கள் கேள்விக்கான சுருக்கமான பதில் இது. நாம் எப்போதும் பயிற்சியைப் பற்றியே பேசுகிறோம். பௌத்த உலகில் பயிற்சி முக்கியம். எனவே தினந்தோறும் தெளிவான நடவடிக்கைகளில் ஈடுபட வேண்டியதைக் காணலாம்.

இது சம்பந்தமாக வேறு கேள்விகள் உண்டா?

கேட்போரில் ஒருவர்: நியூ யார்க் நகரில் வேடிக்கையாகச் சொல்வார்கள், கார்ணகி மண்டபத்திற்கு எப்படிப் போவது? (கார்ணகி மண்டபம் ஒரு பிரபலமான கச்சேரி அரங்கம். பிரபலமான கலைஞர்கள் மட்டுமே அங்கு நிகழ்ச்சிகளுக்கு அழைக்கப்படுவார்கள்) . பதில்: பயிற்சி, பயிற்சி, பயிற்சி. (கேட்பவர் வழி கேட்கிறார். பதிலளிப்பவர் அங்கு எப்படிப் பட்டவர்கள் அழைக்கப்படுகிறார்கள் என்பதற்குப் பதில் கூறுகிறார்.) (சிரிப்பு).

ஆம், இது நீண்ட காலமாகச் சங்கீத விற்பன்னர்கள் வேடிக்கையாகச் சொல்லிக் கொள்வது. பயிற்சி, பயிற்சி, பயிற்சி. அப்படித்தான் கார்ணகி மண்டபத்திற்குப் போகும் பாதை அமைகிறது. அது போலவே தான் ஞானத்திற்குச் சென்றடையவும் தொடர்ந்து பயிற்சி செய்ய வேண்டும்.

தமிழில் / Translation:

பா. இ. அரசு P. I. Arasu Toronto, Canada

பிழை திருத்தம் / Proof Reading

திரு. பா. கா. இளங்கோ. எம். ஏ., ஈரோடு Mr. P. K. Ilango M. A., Erode

* * * * * *

Transcribed from an audio tape available at birken.ca

Q: How do you develop wisdom?

Usually with great difficulty.. (laughter).

It is a good question though. The very fact that you feel it is possible to develop wisdom, that there might be a system to it. Some people might think wisdom - you are just born with it or not. So it is nice that there is this feeling in the question that wisdom is something that is developed. The nature of the wise mind is an inquiring mind. And the simile in the Buddhist teachings for what wisdom is, is a monk on alms round that does not miss any house. That means that when you go on alms round some houses may not look very inviting. Sometimes they don't give good food and so forth but if you are a good monk you will not bypass those houses. You will go to each and every house in turn. So wisdom is inquiring in various places not just where it confirms to your own view of things all the time or just where you want to go and get what you want to hear but also exploring what you may not want to hear. So it is an inquiring mind. It is a type of mind that asks questions. And in a certain way intelligence is like that too. Intelligence is a type of mind that answers questions. When it evolves from mere intelligence to wisdom, wisdom is a type of mind that knows which questions to answer. Doesn't just answers questions randomly. Starts focusing on certain questions that are important. And other questions that need to be set aside. That certain questions have priorities. So wisdom is the sense that the purpose of life is to inquire into the cause of unsatisfactoriness in life and to find answers to that so that you can reduce the unsatisfactoriness, the suffering of life. So wisdom is wisdom when it is applied to that problem. The Buddha thought that that is the prime problem in existence, that suffering is the problem. So he put all his efforts and energies into solving this problem.

Fundamentally anybody, any being that is born is going to have problems especially in the human realm where you can reflect and so forth. There is bound to be unsatisfactoriness. So he wondered if there is a solution for it and according to him there is a solution for it so that was a good pursuit, use of his time. Emotionally, psychologically he is free of stress. Fundamentally happy and not depend on circumstances for that happiness. So that is kind of the aim. He did not think you could fix problems like the fact of aging, illness and death or loss. In technology and science we try to fix those, sometimes we hope that we can cure all illnesses, cure aging, cure death even arrange the world so that nothing ever gets lost or etc. Very difficult problem to address. You cannot really do it, not a realistic goal. He said it is possible in the midst of this to be alright. In the midst of all of theses things to be well, be happy not to be troubled. So he said it is possible. So then how do you get to this stage? It is not just a matter of a sharp mind. It is obviously an emotional matter as well with the heart. Emotionally you are stable and detached from these changing circumstances. Don't let them sweep you away. So he said yes. His whole teaching is about development of wisdom. The whole path is about development of wisdom. You can start in a number of places.

You can start by sitting down and looking at your mind. That is the first shocking encounter. Sit down there close your eyes and look at your mind. Try to pay attention to something say the breath and you will find out how wild the mind is, how untamed the mind is. You cannot seem to direct it to the way you want it to go. But it is a good beginning. You see the problem. So he said there is a lot of other things you can do. You can decide clearly what are the boundaries of my behaviour. What do I not do? Where do I draw the lines in behaviour and speech. If you draw wise lines for your behaviour and speech you will not feel remorseful. You won't have remorse for your behaviour. That is one thing that relieves the mind of troubles. You do things and later you regret. You have remorse. Problem troubles the mind. That is a good place to start, not to just wander around randomly and make spontaneous decisions as the moment arises. Have some clear sense of safe pasture. Not to go out of that safe pasture.

Then there is the calming of the mind as well. You notice that when there is too much sensory input, too much flashing lights in your eyes like TVs and everywhere there is music playing at you and people talking to you and endless over stimulation and when you lie down you have images popping into the memory and eyes and so forth. This excess stimulation causing confusion. So a little bit of sensory lowering and control of the senses is needed. Then you cannot tell the world to just turn it down. They do not listen. So you have to practice sensory restraint as you walk along. Not just gazing at everything, listening to every thing.

Primary problem why things stick to us is that we look without thinking and we look at the fault in the object or the beauty in the object. If we look unwisely we become fascinated by the beauty in the object, the attractiveness in the object or we become also attached to the fault in the object. When we get into an argument with somebody when we have a problem in our relationship we become obsessed with the fault and we are infatuated with a person or a thing or a situation or are unwisely obsessed with some aspect of it. We give unbalanced attention to this. We are not seeing the whole picture. We should become aware of that and not plunge in or at least be aware that you are separating out a fault or good point or obsessing or giving it undue attention. So this is called sense restraint. This has a calming affect. There is not such a load of images and obsessions of the mind. One feels better, lighter, more tranquil and when you have more tranquility you can direct your energies to deeper solutions. You are not upset so easily or swept away so easily. And you are behaving yourself so you don't have remorse. Your mind is becoming more serene and then you have a chance to develop more wisdom. Now you can reflect on what leads you to unsatisfactoriness and what leads to freedom. Those reflections eventually when they are really clear, when the mind is clear it will actually listen to its reflections. You know you can read self-help books but when you put the thing down it is gone. How many self help books can you read? Well there is probably something you can get out of them but why is that? Unless the mind is in a powerful state of concentration and absorption it won't pick up these qualities.

So it is kind of making the mind available for wisdom before you get the wisdom. So there is a lot of preliminary steps that you put in and there is a gradual training, a gradual transformation over time due to putting in the right causes and you get the right results. If you don't put in these causes you can't expect results. You don't expect to play the piano if you don't practice. You don't just play the piano. It is funny that if you read a book about playing the piano you don't expect to play the piano right? If you read a book on self help you expect to be free or changed or something. It is work. We would take this as more of a craft. Something you develop over time as a craft, you learn to do it. It is not just an idea that you get. It is a learning to do it. You gradually get better at.

So the Buddha's answer to how you develop wisdom would be the eight fold path. It is his most common teaching and it is the summary of his teachings. You would follow the eight fold path and at the end of the eight fold path is wisdom. Eight steps to wisdom. So one should take up first preliminary instructions, figure out what is the eight fold path reflect on it and see from your own experience if it sounds like you can relate to it from your own experience. It is not a matter of faith or anything like that. Pure faith is not going to do anything for you. It is nice. I am glad you are confident in it but that won't do it for you. it is actually undertaking the training and development that will actually culminate in understanding.

So in brief that is a little answer to that. We always talk in terms of practice. So in the Buddhist world, it is the practice, the practice. So you can see that there is very concrete kind of activity you are doing day after day.

Any supplementary questions?

Audience: You know about the joke in New York. How do you get to Carnegie Hall? Practice. Practice. Practice.

(Laughter). An old musician's joke. That's how you get to Carnegie Hall. And that's how you get to wisdom. Practice. Practice. Practice.

* * * * * *