Ulcerative colitis
Ulcerative colitis (UC)
เป็นโรคในกลุ่ม IBS : Inflammatory bowel disease มีอยู่ 2 โรค คือ UC และ CD (Crohn’s disease)
อุบัติการณ์
-IBS พบบ่อยในประเทศกลุ่มอุตสาหกรรมและประเทศตะวันตก เช่น USA, Canada, England , Scandinavia , North EU
-UC ใน USA พบ incidence 9-12:100,000 คนต่อปี และพบ UC พอๆกับ CD
ทั่วโลกและประเทศด้อยพัฒนา พบ UC บ่อยกว่า CD
-IBS 4% แยกไม่ได้ว่าเป็น UC หรือ CD เรียกเป็น indeterminate colitis
อายุ ในอดีตอายุที่พบบ่อยมี 2 ช่วง 15-25 ปี และ 55-56 ปี
ปัจจุบันพบว่าเป็นมากช่วง ผู้ใหญ่ต้นๆ และค่อยๆลดลง
เพศ UC พบในชายเท่ากับหญิง ,CD พบหญิงมากกว่าชาย
ครอบครัว
บิดาและมารดาเป็นโรคในกลุ่มนี้(IBS) ลูกมีโอกาสเป็น IBS 36%
บิดาหรือมารดาหรือพี่น้องเป็น IBS จะมีคนในกลุ่มเป็น IBS 10% หรือ เพิ่มความเสี่ยง 4.6 เท่า
แฝดไข่ใบเดียวมีความเสี่ยงเพิ่มถึง 95 เท่าของ แฝดคนละใบ
สาเหตุ
ไม่ทราบ แต่คาดว่าน่าเกี่ยวกับสารพันธุกรรม ทำให้ภูมิคุ้มกันร่างกายตอบสนองต่อสิ่งแปลกปลอมของร่างกาย โดยหลั่งสารเคมีทำให้เกิดลำไส้อักเสบเรื้อรังตามมา และแบคทีเรียในลำไส้บางชนิดอาจเป็นตัวกระตุ้นให้เกิดการอักเสบและกลายเป็นเรื้อรังตามมา
อื่นๆ
ปัจจัยที่ทำให้เกิดเพิ่มขึ้น ที่คาดว่าอาจเป็นตัวกระตุ้นหรือสาเหตุ : NSAIDS, ความเครียด
การติดเชื้อ nontyphoid Salmonella or Campylobactor พบว่ามีความเสี่ยง 8-10 เท่า ในการเกิด UC ในปีต่อมา และจะลดลงเรื่อยๆถึงประมาณ 10 ปี
ปัจจัยที่ทำให้เกิดน้อยลง : เคยผ่าตัดไส้ติ่ง การสูบบุหรี่ (แต่ Crohn’s disease บุหรี่จะเพิ่มความเสี่ยง)
อาหาร มีน้ำตาลสูง ไขมัน และเนื้อสัตว์ เพิ่มความเสี่ยง ผักผลไม้ลดความเสี่ยง
ตำแหน่งที่เกิดการอักเสบ
เป็นเฉพาะที่ colonic mucosa
ตำแหน่งที่เป็น จะพบเฉพาะที่ลำไส้ใหญ่
[ต่างจาก Crohn’s disease พบได้ตั้งแต่ปาก หลอดอาหาร ลำไส้เล็กและใหญ่]
อาจเป็นเฉพาะที่ rectum(ulcerative proctitis) หรือ เหนือต่อ rectum หรือเป็นทั้ง colon(pancolitis)
อาการและอาการแสดง
onset มักเป็นแบบค่อยเป็นค่อยไป(ส่วนน้อยเป็นฉับพลัน) ร่วมกับกำเริบเป็นพักๆ มีช่วงปกติสลับกับช่วงมีอาการ
Typical presentation มาด้วยอาการระบบทางเดินอาหารเป็นหลักคือ ปวดท้อง ท้องเสีย ถ่ายมีเลือดปน เป็นเรื้อรัง
อาการ มีอาการท้องเสีย ถ่ายอุจจาระบ่อย หรืออาจท้องผูกได้ ถ่ายเป็นน้ำ/ถ่ายเป็นมูก/ถ่ายเป็นเลือด ปวดเบ่ง รู้สึกถ่ายไม่สุด
อาการในระบบอื่น ๆ พบได้ 25-30% หรือ ประมาณ 1/3
- Arthritis 21%
- Apthous stomatitis 4%
- Uveitis พบ 3.8% ปวดตากลัวแสงมองภาพไม่ชัดตาบอดได้
- Primary sclerosing cholangitis พบ 3% ตาตัวเหลือง ปวดท้อง เบื่ออาหาร ตับแข็งวายได้ เป็นมะเร็งท่อน้ำดีได้
- Ankylosing sponsylosis พบ 2.7% ปวดหลัง เอว ก้น ข้อแข็งตอนเช้า
- Erythema nodosum 3% ตุ่มแดง/Pyoderma nodosum/Pyoderma gangrenosum ตุ่มหนองแตกเป็นแผล อาจมีหลายแผล พบ 1-2%
- Psoriasis 1%
การวินิจฉัย
ขึ้นกับลักษณะอาการและยืนยันด้วยการส่องกล้อง (Endoscopic biopsy) เป็นตัวยืนยัน
การตรวจทางห้องปฏิบัติการ
พบความผิดปกติประมาณ 50 % ของผู้ป่วย
Anemia, thrombocytosis, hypoalbuminemia เป็นตัวช่วยสนับสนุน แต่ผู้ป่วยส่วนใหญ่แล้วอาจไม่พบความผิดปกติอื่นๆ
ESR และ C-reactive protein สูง(แต่ไม่สูงก็เป็นได้) ไม่ sensitive พอที่จะวินิจฉัย UC ระวังในการนำมาวินิจฉัย
Fecal calprotectin และ lactoferrin มีความ sensitive ในการช่วยวินิจฉัยได้
Perinuclear antineutrophil , cytoplasmic antibody และ anti-Saccharomyces cerevisiae Ab พบผลบวกใน UC ช่วยแยกจาก Crohn’s disease ในกรณีที่เป็น indeterminate histology
DDX
1.Crohn’s disease : Endoscopic biopsy
UC พบลักษณะ mucosa ที่อักเสบจะเป็นต่อเนื่องกันตลอด
CD มีบริเวณของ mucosa ปกติ แทรกในบริเวณที่อักเสบ และพบส่วนอื่นนอกจากลำไส้ใหญ่ได้
2.Ischemic colitis : Endoscopic biopsy
มีประวัติเกี่ยวกับ vascular disease
3.Microscopic colitis : ควรสงสัยกรณี non-blood stool พบบ่อยเป็นสาเหตุปวดท้อง ถ่ายเหลวไม่มีเลือด น้ำหนักลด แยกได้โดย Endoscopic biopsy
4.bacterial colitis: stool exam, culture, test for E.Coli
5.viral or parasite induced colitis ในกรณี immunocompromised host
6.Amebic colitis : stool exam(ova, parasite), anti-E.his
7.Clostridium difficile infection : ประวัติได้ยาปฏิชีวนะมาก่อน ส่ง stool studies for C. difficile toxin
การรักษา
เป้าหมาย :ลดการเกิด remission ของ active disease และ ป้องกัน relapse
การประเมิน ดูการกระจายของตำแหน่งที่เป็น และความรุนแรงของอาการ ดังนี้
อันดันแรกคือ 5-aminosalicylic acid (Mesalazine)
อาจให้ corticorsteroid ร่วมด้วยหาก ตัวแรกได้ผลไม่ดี
Infliximab สามารถให้ร่วมด้วยเพิ่อลดการเป็นซ้ำ
หากเป็นมากกินยาไม่ดีต้องให้นอนโรงพยาบาลรักษาด้วย iv. Corticosteroid
รักษาด้วยยาไม่ดีขึ้น การผ่าตัดเป็นทางเลือก
การรักษาช่วง Active disease
การพยากรณ์โรค
UC เสียงต่อการเกิด CA colon ควรทำ colonoscopy เพื่อค้นหลังเริ่มเป็นโรค 8-10 ปี
Ref.
https://www.bumrungrad.com/th/digestive-diseases/inflammatory-bowel-disease-ibdhttp://haamor.com/th/%E0%B8%A5%E0%B8%B3%E0%B9%84%E0%B8%AA%E0%B9%89%E0%B9%83%E0%B8%AB%E0%B8%8D%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B8%9A/
UC treastment and diagnosis AAFP ตามเอกสารแนบ