Ulcerative colitis

Ulcerative colitis (UC)

เป็นโรคในกลุ่ม IBS : Inflammatory bowel disease มีอยู่ 2 โรค คือ UC และ CD (Crohn’s disease)

อุบัติการณ์

-IBS พบบ่อยในประเทศกลุ่มอุตสาหกรรมและประเทศตะวันตก เช่น USA, Canada, England , Scandinavia , North EU

-UC ใน USA พบ incidence 9-12:100,000 คนต่อปี และพบ UC พอๆกับ CD

ทั่วโลกและประเทศด้อยพัฒนา พบ UC บ่อยกว่า CD

-IBS 4% แยกไม่ได้ว่าเป็น UC หรือ CD เรียกเป็น indeterminate colitis

อายุ ในอดีตอายุที่พบบ่อยมี 2 ช่วง 15-25 ปี และ 55-56 ปี

ปัจจุบันพบว่าเป็นมากช่วง ผู้ใหญ่ต้นๆ และค่อยๆลดลง

เพศ UC พบในชายเท่ากับหญิง ,CD พบหญิงมากกว่าชาย

ครอบครัว

บิดาและมารดาเป็นโรคในกลุ่มนี้(IBS) ลูกมีโอกาสเป็น IBS 36%

บิดาหรือมารดาหรือพี่น้องเป็น IBS จะมีคนในกลุ่มเป็น IBS 10% หรือ เพิ่มความเสี่ยง 4.6 เท่า

แฝดไข่ใบเดียวมีความเสี่ยงเพิ่มถึง 95 เท่าของ แฝดคนละใบ

สาเหตุ

ไม่ทราบ แต่คาดว่าน่าเกี่ยวกับสารพันธุกรรม ทำให้ภูมิคุ้มกันร่างกายตอบสนองต่อสิ่งแปลกปลอมของร่างกาย โดยหลั่งสารเคมีทำให้เกิดลำไส้อักเสบเรื้อรังตามมา และแบคทีเรียในลำไส้บางชนิดอาจเป็นตัวกระตุ้นให้เกิดการอักเสบและกลายเป็นเรื้อรังตามมา

อื่นๆ

ปัจจัยที่ทำให้เกิดเพิ่มขึ้น ที่คาดว่าอาจเป็นตัวกระตุ้นหรือสาเหตุ : NSAIDS, ความเครียด

การติดเชื้อ nontyphoid Salmonella or Campylobactor พบว่ามีความเสี่ยง 8-10 เท่า ในการเกิด UC ในปีต่อมา และจะลดลงเรื่อยๆถึงประมาณ 10 ปี

ปัจจัยที่ทำให้เกิดน้อยลง : เคยผ่าตัดไส้ติ่ง การสูบบุหรี่ (แต่ Crohn’s disease บุหรี่จะเพิ่มความเสี่ยง)

อาหาร มีน้ำตาลสูง ไขมัน และเนื้อสัตว์ เพิ่มความเสี่ยง ผักผลไม้ลดความเสี่ยง

ตำแหน่งที่เกิดการอักเสบ

เป็นเฉพาะที่ colonic mucosa

ตำแหน่งที่เป็น จะพบเฉพาะที่ลำไส้ใหญ่

[ต่างจาก Crohn’s disease พบได้ตั้งแต่ปาก หลอดอาหาร ลำไส้เล็กและใหญ่]

อาจเป็นเฉพาะที่ rectum(ulcerative proctitis) หรือ เหนือต่อ rectum หรือเป็นทั้ง colon(pancolitis)

อาการและอาการแสดง

onset มักเป็นแบบค่อยเป็นค่อยไป(ส่วนน้อยเป็นฉับพลัน) ร่วมกับกำเริบเป็นพักๆ มีช่วงปกติสลับกับช่วงมีอาการ

Typical presentation มาด้วยอาการระบบทางเดินอาหารเป็นหลักคือ ปวดท้อง ท้องเสีย ถ่ายมีเลือดปน เป็นเรื้อรัง

อาการ มีอาการท้องเสีย ถ่ายอุจจาระบ่อย หรืออาจท้องผูกได้ ถ่ายเป็นน้ำ/ถ่ายเป็นมูก/ถ่ายเป็นเลือด ปวดเบ่ง รู้สึกถ่ายไม่สุด

อาการในระบบอื่น ๆ พบได้ 25-30% หรือ ประมาณ 1/3

- Arthritis 21%

- Apthous stomatitis 4%

- Uveitis พบ 3.8% ปวดตากลัวแสงมองภาพไม่ชัดตาบอดได้

- Primary sclerosing cholangitis พบ 3% ตาตัวเหลือง ปวดท้อง เบื่ออาหาร ตับแข็งวายได้ เป็นมะเร็งท่อน้ำดีได้

- Ankylosing sponsylosis พบ 2.7% ปวดหลัง เอว ก้น ข้อแข็งตอนเช้า

- Erythema nodosum 3% ตุ่มแดง/Pyoderma nodosum/Pyoderma gangrenosum ตุ่มหนองแตกเป็นแผล อาจมีหลายแผล พบ 1-2%

- Psoriasis 1%

การวินิจฉัย

ขึ้นกับลักษณะอาการและยืนยันด้วยการส่องกล้อง (Endoscopic biopsy) เป็นตัวยืนยัน

การตรวจทางห้องปฏิบัติการ

พบความผิดปกติประมาณ 50 % ของผู้ป่วย

Anemia, thrombocytosis, hypoalbuminemia เป็นตัวช่วยสนับสนุน แต่ผู้ป่วยส่วนใหญ่แล้วอาจไม่พบความผิดปกติอื่นๆ

ESR และ C-reactive protein สูง(แต่ไม่สูงก็เป็นได้) ไม่ sensitive พอที่จะวินิจฉัย UC ระวังในการนำมาวินิจฉัย

Fecal calprotectin และ lactoferrin มีความ sensitive ในการช่วยวินิจฉัยได้

Perinuclear antineutrophil , cytoplasmic antibody และ anti-Saccharomyces cerevisiae Ab พบผลบวกใน UC ช่วยแยกจาก Crohn’s disease ในกรณีที่เป็น indeterminate histology

DDX

1.Crohn’s disease : Endoscopic biopsy

UC พบลักษณะ mucosa ที่อักเสบจะเป็นต่อเนื่องกันตลอด

CD มีบริเวณของ mucosa ปกติ แทรกในบริเวณที่อักเสบ และพบส่วนอื่นนอกจากลำไส้ใหญ่ได้

2.Ischemic colitis : Endoscopic biopsy

มีประวัติเกี่ยวกับ vascular disease

3.Microscopic colitis : ควรสงสัยกรณี non-blood stool พบบ่อยเป็นสาเหตุปวดท้อง ถ่ายเหลวไม่มีเลือด น้ำหนักลด แยกได้โดย Endoscopic biopsy

4.bacterial colitis: stool exam, culture, test for E.Coli

5.viral or parasite induced colitis ในกรณี immunocompromised host

6.Amebic colitis : stool exam(ova, parasite), anti-E.his

7.Clostridium difficile infection : ประวัติได้ยาปฏิชีวนะมาก่อน ส่ง stool studies for C. difficile toxin

การรักษา

เป้าหมาย :ลดการเกิด remission ของ active disease และ ป้องกัน relapse

การประเมิน ดูการกระจายของตำแหน่งที่เป็น และความรุนแรงของอาการ ดังนี้

อันดันแรกคือ 5-aminosalicylic acid (Mesalazine)

อาจให้ corticorsteroid ร่วมด้วยหาก ตัวแรกได้ผลไม่ดี

Infliximab สามารถให้ร่วมด้วยเพิ่อลดการเป็นซ้ำ

หากเป็นมากกินยาไม่ดีต้องให้นอนโรงพยาบาลรักษาด้วย iv. Corticosteroid

รักษาด้วยยาไม่ดีขึ้น การผ่าตัดเป็นทางเลือก

การรักษาช่วง Active disease

การพยากรณ์โรค

UC เสียงต่อการเกิด CA colon ควรทำ colonoscopy เพื่อค้นหลังเริ่มเป็นโรค 8-10 ปี

Ref.

https://www.bumrungrad.com/th/digestive-diseases/inflammatory-bowel-disease-ibdhttp://haamor.com/th/%E0%B8%A5%E0%B8%B3%E0%B9%84%E0%B8%AA%E0%B9%89%E0%B9%83%E0%B8%AB%E0%B8%8D%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B8%9A/

UC treastment and diagnosis AAFP ตามเอกสารแนบ