In de bijlage vind je professionele teeltadviezen voor het kweken van medicinale planten, voorlopig wel alleen in de Duitse taal.
In de tekst hieronder citeer ik uit het voorwoord van een bijzonder Nederlands rapport over de mogelijkheden voor het kweken van medicinale planten in serres.
Medicijnen uit de kas.
Een verkenning naar de mogelijkheden voor nieuwe teelten in de (glas)tuinbouw voor de markt van kruidengeneesmiddelen
De gezondheid van mensen verbeteren met eeuwenoude middelen: het klinkt bijna te mooi om waar te zijn. Tal van kruiden hebben in de praktijk bewezen dat ze werkzaam zijn, vaak zonder de bijwerkingen die synthetische geneesmiddelen geregeld wel hebben. Veel van die kunstmatig geproduceerde farmaceutische producten zijn overigens imitaties van actieve plantensto!en. Voor geneesmiddelen uit kruiden is het vaak niet
lonend om zwaar te investeren in onderzoek: het middel is immers al eeuwenlang in gebruik en niet patenteerbaar.
Het Nederlands ministerie van VWS hanteert een strakke scheiding tussen Warenwet-producten en geneesmiddelen, terwijl er in de natuur geen
harde scheidslijn tussen beide bestaat. Medicinale planten vallen daarbij vaak tussen de wal en het schip.
In principe heeft de Nederlandse glastuinbouw veel te bieden aan de kruidengeneesmiddelensector: een gecontroleerde teelt onder goed geklimatiseerde omstandigheden leidt tot gestandaardiseerde producten zonder residuen van bestrijdingsmiddelen of zware metalen. In de praktijk blijkt de toegang tot de markt echter problematisch. Dit rapport geeft uitgebreid inzicht in zowel de wetgevingsaspecten als de markt voor verschillende soorten kruiden. Terwijl het ministerie van LNV een biobased economy promoot met hoogwaardige inhoudsstoffen, verbiedt de Voedsel-
en Warenautoriteit het koppelen van objectieve informatie op een website aan een betrouwbaar verkoopkanaal.
Tuinders die momenteel willen investeren in medicinale producten, moeten allereerst contact zien te maken met afnemers in Europa of in
het Verre Oosten. Bovendien zijn de hoeveelheden vaak beperkt en houden de prijzen niet over. Inhoudssto!en uit kasafval (van bijvoorbeeld
Hedera) zijn waarschijnlijk als eerste rendabel, of nicheteelten zoals Drosera (zonnedauw) en Stevia (zoetmiddel). Chinese kruiden zijn interessant omdat het om relatief grote hoeveelheden gaat; de grootste markt daarvoor ligt in het Verre Oosten.
Traditional Chinese Medicin, made in Holland en verkocht in China: het is een mooie droom; niet eenvoudig te realiseren.
Internationale markt voor biologische kruiden
Voor de opmaak van dit rapport interviewden we verschillende ondernemers actief in de sector van de biologische kruiden. Daarnaast voerden we ook een literatuurstudie uit. Hoewel de beschikbare informatie eerder beperkt was, stelden we vast dat de markt voor de biologische
kruidenteelt klein is maar desondanks talrijke mogelijkheden biedt.
Frankrijk
Frankrijk is een belangrijk productieland voor biologische kruiden. In 2010 waren 1472 telers
en plukkers actief in de sector van de aromatische, geparfumeerde en farmacologische planten.
Er werd op 4929 ha APF-planten geteeld, waarvan 1150 ha (20%) in omschakeling (50%
hiervan in 1e jaar omschakeling). Vooral sedert 2006 is er een belangrijke productietoename.
De biologische APF-productie vertgenwoordigt 11% van de totale franse productie en bijna
20% voor de aromatische en farmacologische planten.
Naast de teelt van APF-planten worden ze ook in het wild geplukt in geografisch duidelijk afgebakende
zones. Het gaat voornamelijk om pluk in erkende berggebieden en natuurparken.
Het areaal wilpluk bedroeg in 2010 379 ha. Deze oppervlakte is niet opgenomen in de andere
areaalgegevens voor de teelt van APF-planten.
De belangrijkste productiegebieden zijn gelegen in het zuidoosten van Frankrijk, in de regio’s
Rhône-Alpes, Provence-Alpes-Côte d’Azur (PACA). In deze regio’s bevinden zich 68% van het
areaal aan APF-planten en 41% van de telers en plukkers. In de PACA-regio wordt vooral lavendel
geteeld, terwijl de productie in Rhône-Alpes kleinschaliger en meer gediversifieerd is.
In Frankrijk wordt een honderdtal verschillende APF-soorten biologisch geteeld. Lavendel
(echte lavendel en hybride lavendel) is echter de belangrijkste teelt (51% van het areaal). Muskaatsalie
is de 3e belangrijkste soort (252 ha), gevolgd door tijm (84 ha). Daarnaast zijn ook
rozemarijn, citroenmelisse en fenegriek belangrijke gewassen.
22% van de telers van biologische APF-planten zijn verenigd in 19 producentenverenigingen.
Deze verhandelen ongeveer 50% van de geproduceerde aromatische kruiden.
De franse productie van APF-planten wordt internationaal erkend omwille van
- het uitgebreide netwerk van gespecialiseerde telers en handelaars;
- het zeer uitgebreide gamma APF-planten dat geteeld wordt;
- een verregaande know-how op het vlak van teelt en verwerking (o.a. distillatie, drogen, en
snelvriezen) gebaseerd op een lange traditie en een uitstekende kwaliteit;
- een uitgebreid systeem voor certifiëring en traceerbaarheid van de gehele productie.
In 2010 waren 237 verwerkers van biologische APF-planten actief in Frankrijk. De belangrijkste
verwerkte producten zijn essentiële oliën, infusies, siropen, likeuren en aromaten. Hiertoe worden
de kruiden gedroogd, gedistilleerd of diepgevroren. 2008 kende een omzet van 250 miljoen
Euro in biologische cosmetica. Dit cijfer kent een jaarlijkse groei van +25%.
Bronnen: L’agriculture biologique, chiffres clés - Edition 2011 – Agence Bio
Panorama de la filière des PPAM biologiques - CPPARM
Panorama de la filière des PPAM biologiques - CPPARM Soort Bioareaal in 2010 (ha) Evolutie 2010/ 2009 Bioaandeel in totaal 1e verwerking Belangrijkste toepassing* Cosmetica, parfum Voeding Farmacologisch (mens en dier)
Hybride Lavendel (Lavandin) 1.435 +13% 29,10% essentiële olie +++ fijne en industriële parfum, cosmetica + ++ sedativum, spierontspannend
Echte Lavendel 1.097 +20% 22,30% essentiële olie +++ fijne parfum en cosmetica + ++ sedativum, helend
Muskaaktsalie 252 +27% 5,10% essentiële olie +++ fixeerder van parfum + likeur + antibacterieel, antiviraal
Tijm 84 +16% 1,70% vers, droog, essentiële olie + +++ aromaat ++ antiseptisch
Echte Salie 55 +21% 1,10% vers, droog +++ aromaat ++ antiseptisch, tonic
Rozemarijn 46 -6% 0,90% vers, droog, essentiële olie ++ parfumerie ++ aromaat ++ antiseptisch, antibacterieel, stimulator
Citroenmelisse 41 +7% 0,90% vers, droog, essentiële olie +++ parfumerie, cosmetica +++ smaakversterker ++ antistress, relaxerend
Fenegriek 25 -50% 0,50% vers, droog +++ aromaat, groente ++ galactogeen, hypoglycemisch
Venkel (zacht en bitter) 19 +42% 0,40% vers, droog, essentiële olie + +++ aromaat
Koriander 18 +7% 0,40% vers, droog, essentiële olie + cosmetica, parfum +++ aromaat + aniolytisch, stimulator
Zachte Munt 18 +58% 0,40% vers, droog, essentiële olie ++ cosmetica +++ aromaat ++ digestief, antispasmodicum
Oregano 16 +18% 0,30% vers, droog, essentiële olie + +++ aromaat ++ antifungaal, antiparasitair
Hysop 16 +22% 0,30% vers, droog, essentiële olie ++ + smaakversterker, likeur +++ antiseptisch, slijmoplossend (enkel op voorschrift)
Peterselie 11 -43% 0,20% vers, droog + +++ aromaat ++ diureticum, stimulator
Belangrijkste productie van APF-planten in Frankrijk en hun gebruik in 2009 Bron: Agence Bio * gebaseerd op kennis van de markt
Zwitserland
De bedrijven ‘Weleda’ en ‘Bioforce’ ontwikkelen producten van hoge kwaliteit. Ze exporteren
farmacologische en cosmetische producten producten over de hele wereld. Biologische
farmacologische kruiden worden breed verdeeld via natuurvoedingswinkels. Het marktpotentieel
blijft goed. Van de ingevoerde culinaire kruiden en theesoorten wordt 1/3 verkocht in
natuurvoedingswinkels, wordt 1/3 verwerkt en ¼ verkocht in de grote retailkanalen. Het overige
deel wordt per postorder verkocht. De introductie van kruidenthee in het supermarktkanaal
was zeer succesvol en er is een groot potentieel. Dit is ook het geval voor culinaire
kruiden. De voorbije 6 jaren werd voor deze producten een jaarlijkse omzetstijging van 15%
genoteerd. Dit is meer dan de algemene groei van de biomarkt, die op 10% wordt geschat.
De inlandse productie van kruiden is onvoldoende om aan de vraag te voldoen. Dit is voornamelijk
een gevolg van de hoge loonkosten die een belangrijk deel uitmaken van de productiekost.
Nochtans zijn er enkele traditionele en kwaliteitsvolle verwerkers zoals Ricola en Eroboristi,
die op basis van inlandse en ingevoerde kruiden kwaliteitssnoep, thee, keukenkruiden
en andere innovatieve producten maken.
De verwerkers geven om kwaliteitsredenen (verse verwerking) de voorkeur aan inlandse en
Europese leveranciers, vooral in het geval van farmacologische kruiden. Ingevoerde farmacologische
kruiden komen voornamelijk uit de buurlanden. Specerijen komen uit diverse landen
zoals Albanië, Sri Lanka, Indonesië, India, Marokko enz… 20% van de vraag naar theekruiden
wordt ingevuld door inlandse productie.
Bron: The organic market in Europe - Sippo
Kruidenteelt: productie in Vlaanderen en België
Volgens cijfers van het Departement Landbouw en Visserij wordt in Vlaanderen op 16 ha biologische
kruiden geteeld. Hiervan is 12,2 ha in de volle grond en 3,8 ha onder glas of plastiek.
Er zijn geen details gekend over het teeltareaal van diverse kruiden. Een 14-tal producenten
zijn in de biologische kruidenteelt actief.
Preciese cijfers over de biologische kruidenteelt in Wallonië zijn ons niet gekend. Het rapport
‘Le bio en chiffres 2011’ is op dat vlak weinig gedetailleerd. Het is evenwel de verwachting dat
het areaal biologische kruidenteelt kleiner is dan in Vlaanderen. Het bedrijf ‘Le jardin de Bellecourt’
teelt biologische kruiden op 1,2 ha onder glas en een gelijke oppervlakte in de open
lucht.
Producenten – pluktuinen en directe verkoop
Een aantal bedrijven legt zich toe op de teelt van kruiden en verkoopt ze via een zelfpluksysteem.
In dit systeem oogsten de klanten zelf wat ze nodig hebben. De bedrijven ‘Kruidenkwekerij
Duizendblad’ en ‘Loca labora’ zijn hier voorbeelden van. Ook ‘Goed ter Heule’ en
‘Bona Dea’ zijn zelfpluktuinen, maar zij bieden naast kruiden ook andere gewassen aan.
Het zelfpluksysteem blijkt niet steeds even goed te werken. Waarschijnlijk is een gevarieerd
aanbod aan groenten en kleinfruit aantrekkelijker voor consumenten. Een pluktuin met enkel
kruiden is wellicht onvoldoende aantrekkelijk voor consumenten, zelfs al is de variatie aan
kruiden zeer breed.
Het bedrijf Loca Labora is sociaal tewerkstellingsinitiatief. De kruidenteelt is ondergeschikt
aan de arbeidszorg. Er worden in hoofdzaak verse kruiden, snijkruiden, plantgoed en droge
kruiden geteeld.
De voorjaarsteelten betreffen culinaire en medicinale kruiden die in de serre worden geteeld.
Het gaat bv. om smeerwortel, brandnetel, koekoeksbloem, teunisbloem en groenteplantjes.
Deze worden voornamelijk aan particulieren verkocht.
De zomerteelten worden vanaf 15 april in de volle grond geteeld. Het gaat bv. om tijm, rozemarijn,
bonenkruid, koriander, dille en basilicum. Ook worden er speciale (vergeten) kruiden
en groenten geteeld op vraag van restaurants, herboristen en regionale biowinkels. Voor de
distributie wordt samengewerkt met o.a. Local Food express en cvba Delight. Een deel van
de kruiden wordt gedroogd, een ander deel wordt verkocht in een zelfpluksysteem.
Tot slot telen ze ook kruiden die ze zelf drogen en verwerken. Dit biedt de mogelijk om ook
voldoende werk in de winter te voorzien. Kruiden worden gedroogd en eventueel gemengd
met aangekochte kruiden. Een voorbeeld hiervan is Citroen verbena, dat gemengd met munt
aangeboden wordt als thee. Dit wordt verkocht als geschenk voor de eindejaarsperiode.
Het bedrijf Duizendblad startte in 2009 met een eigen kwekerij. In 2011 werd het bedrijf uitgebreid
met een plukveld dat open staat voor particulieren en restaurantuitbaters. De eerste
ervaringen met het plukveld wijzen op een betere verkoop aan restaurants dan aan particulieren.
Wellicht zijn kruiden onvoldoende attractief om particulieren aan te trekken. Ervaringen
in andere pluktuinen laat vermoeden dat een combinatie met andere producten, zoals
kleinfruit (bv. aardbeien) wel succesvol kan zijn. Restaurants werken meestal op bestelling en
plukken ook niet zelf, maar halen wel zelf op. Ze zijn meer geïnteresseerd in de kwaliteit van
het product eerder dan in de biologische teeltgarantie. Er is ook een toenemende belangstelling
van tuinaannemers voor kruidenplantgoed.
Naast directe verkoop aan huis, wordt ook verkocht per postorder. Op die manier wordt de
logistieke kost beperkt gehouden. Belangrijk om deze verkoop aan te zwengelen, is de uitbouw
van een goede webwinkel.
Producenten – eigen verwerking
Een aantal bedrijven legt zich toe op de teelt van biologische kruiden met verwerking op
het eigen bedrijf. Voorbeelden hiervan zijn de bedrijven ‘Loca Labora’ en ‘Netelvuur’. Er worden
verschillende verwerkingstechnieken toegepast.
• Drogen: gedroogde kruiden hebben een lange houdbaarheid, nemen minder ruimte
in beslag, kunnen te allen tijde gebruikt worden voor andere kruidenbereidingen en
hebben een volle smaak in vergelijking met verse kruiden. Bovendien is drogen een
makkelijke en relatief goedkope bewaarmethode.
• Productie van maceraten: de werkzame bestanddelen worden aan de plant onttrokken
door middel van een plantaardige olie.
• Productie van thee: dit is een waterig extract uit plantendelen.
• Productie van essentiële oliën: deze worden gewonnen door distillatie.
• Productie van tincturen: dit zijn extracten waarbij gebruik gemaakt wordt van alcohol
of water als oplosmiddel.
• Productie van hydrolaten: het gaat om een nevenproduct bij distillatie voor de extractie
van essentiële oliën.
Het verwerken op het bedrijf biedt de mogelijkheid om een belangrijke toegevoegde
waarde te realiseren. Het nadeel is evenwel dat het zeer intensief is op het vlak van tijdsinvestering,
know-how en reglementering.
Bij het verwerken van kruiden zijn de kwaliteitsparameters uiterst belangrijk.
Het bedrijf Netelvuur, gelegen in het Meetjesland, is een kleine onderneming waar een
20-tal aromatische kruiden voor medicinaal gebruik wordt geteeld. Hoofdteelten zijn munt,
dragon, salie, bergamot en valeriaan. De meeste van deze kruiden worden op het bedrijf
zelf verwerkt tot etherische oliën, hydrolaten, oliemaceraten en drogerij. Netelvuur beschikt
over twee distillatieketels. De grote ketel heeft een capaciteit van 1000 liter waarin 200 kg
planten kunnen worden gedistilleerd.
Producenten – kruiden in pot
Twee bedrijven in België leggen zich toe op de teelt van kruiden in pot. Het gaat om de
bedrijven ‘Vegobel’ en ‘Le Jardin de Bellecourt’. Het bedrijf ‘Swedeponic’ is lange tijd actief
geweest in de teelt van biologische kruiden in pot. De productie werd echter stop gezet in
februari 2011.
Een dertigtal kruidensoorten wordt courant in pot geteeld waaronder peterselie, basilicum,
bieslook, dille, kervel, dragon, rucola, citroenmelisse, tijm, koriander, munt, maggie, oregano,
rozemarijn, marjolein, zuring, bonenkruid, salie, selderij en stevia. De kruiden worden in potjes
met teelaarde geteeld in een geautomatiseerd systeem van mobiele teeltgoten. De pas
ingezaaide potten worden in de achterste rij gezet en naarmate het plantje groeit, schuift
het steeds een rij naar voren. Als de plantjes in de voorste rij staan, zijn ze klaar om verpakt
en verkocht te worden. Door dit systeem hoeven de medewerkers niet de hele kas door te
lopen. De kruiden worden vers in de pot gecommercialiseerd, verpakt in een plastiek hoes.
Hierdoor blijft het product langer vers, zowel in de aanvoerketen als thuis, en kan er continuïteit worden gegeven aan het aanbod het hele jaar door.
Vegobel werd in 1995 opgericht en werkt sedert 1998 overeenkomstig de biologische productiemethode.
Er wordt met 30 vaste medewerkers op 3,5 ha onder glas geteeld. Het bedrijf
produceert voornamelijk voor de Belgische en Nederlandse markt. In België worden de
kruiden gecommercialiseerd via de Mechelse Veilingen. In Nederland werkt men samen met
Naturelle.
Le Jardin de Bellecourt werd in 2004 opgericht. Er wordt op 1,2 ha onder glas geteeld met 11
VTE vaste medewerkers. Er worden ook gangbare gewassen als sla, plantgoed en chrysanten
geteeld.
De teelt van kruiden in pot is voornamelijk bestemd voor de Belgische en Nederlandse markt.
Afzet verloopt via de meeste supermarktkanalen, gespecialiseerde winkels voor verse groenten
en fruit en gespecialiseerde biowinkels. Volgens de bedrijven staan de prijzen sterk onder
druk. Dit zou te wijten zijn aan een scherpe concurrentie en een beperkt aantal afnemers.
Bovendien zijn de productiekosten vrij hoog (arbeid, energie, potgrond en zaad).
Adviezen over de teelt van bijzondere planten, geneeskruiden en andere gebruiksplanten.
Bedrijven en andere info in verband met kruidenteelt
http://www.ccbt.be/sites/default/files/files/artikel%20kruiden%20mrt12.pdf
http://www.landgoedcroy.nl/kruiden
http://www.proefcentrum-kruishoutem.be/portal/page?_pageid=53,836306&_dad=portal&_schema=PORTAL
http://www.versekruiden.eu/rie-verse-kruiden/rie-verse-kruiden-gewasbeschermingsplan.htm
http://eten-en-drinken.infonu.nl/diversen/89044-geurige-kleurige-biologische-kruidentuin-radder.html
http://www.ricola.com/nl-nl/Kruidenwereld/Kruidentuinen-van-Ricola
http://www.netelvuur.be/index.html
http://www.bioforumvlaanderen.be/sites/default/files/Kruidenstudiedec2011_HR_0.pdf rapport kruidenteelt
Duitse literatuur over professionele kruidenteelt
Neuere gute deutschsprachige Fachbücher über den feldmäßigen Anbau von Heil- und Gewürzpflanzen gab es lange Zeit nicht, jedoch gibt es inzwischen ein umfassendes, mehrbändiges Standardwerk des Arznei- und Gewürzpflanzenanbaus, in dem das fundierte aktuelle Wissen eines sehr großen Autorenkollektivs zusammengetragen wurde und wird.
Bezug über Saluplanta, je Band 79,00 € zzgl. Versandkosten und 7 % MwSt.. Externer Link
Hoppe, B. (Hrsg.) 2009: Handbuch des Arznei- und Gewürzpflanzenbaus, Band 1 – Grundlagen des Arznei- und Gewürzpflanzenbaus I. Verein für Arznei- und Gewürzpflanzen SALUPLANTA e. V. Bernburg, 800 S
Hoppe, B. (Hrsg.) 2010: Handbuch des Arznei- und Gewürzpflanzenbaus, Band 2 – Grundlagen des Arznei- und Gewürzpflanzenbaus II. Verein für Arznei- und Gewürzpflanzen SALUPLANTA e. V. Bernburg, 786 S.
Hoppe, B. (Hrsg.) 2007: Handbuch des Arznei- und Gewürzpflanzenbaus, Band 3 – Krankheiten und Schädigungen an Arznei- und Gewürzpflanzen. Verein für Arznei- und Gewürzpflanzen SALUPLANTA e. V. Bernburg, 416 S.
Hoppe, B. (Hrsg.) 2011: Handbuch des Arznei- und Gewürzpflanzenbaus, Band 4 – Arznei- und Gewürzpflanzen A – K. Verein für Arznei- und Gewürzpflanzen SALUPLANTA e. V. Bernburg, 800 S.;
Hoppe, B. (Hrsg.) (2013): Handbuch des Arznei- und Gewürzpflanzenbaus, Band 5 – Arznei- und Gewürzpflanzen L - Z. Verein für Arznei- und Gewürzpflanzen SALUPLANTA e. V. Bernburg, > 800 S.
Einen sehr kompakten Überblick gibt außerdem M. Dachler und H. Pelzmann 1999. Arznei- und Gewürzpflanzen, Anbau - Ernte - Aufbereitung“, 2., aktualisierte Auflage. Österreichischer Agrarverlag, Klosterneuburg (ISBN: 3-7040-1360-9), 353 Seiten, ca. 28.-- €. Neben einem allgemeinen Teil sind kurzgefasste Anbauanleitungen für 60 im mitteleuropäischen Raum kultivierbare Arten enthalten.