De moderne samenleving waarin we het steeds drukker hebben en er steeds meer kant-en-klare voedingsmiddelen voorhanden zijn, zorgt ervoor dat we minder tijd besteden aan koken en in plaats daarvan vaker kiezen voor bewerkte voedingsmiddelen. Deze ‘gemaksvoedingsmiddelen’ bevatten echter veel voedseladditieven die onze gezondheid kunnen beïnvloeden. Emulgatoren behoren tot de meest gebruikte voedseladditieven en komen voor in onder andere boter, melk, mayonaise, sauzen, ijs en gebak. Ze helpen bij het mengen van stoffen die normaal niet goed mengen, zoals water en vet, waardoor er een stabiele structuur ontstaat en de ingrediënten zich niet scheiden.
Welk effect hebben emulgatoren?
Veelvoorkomende emulgatoren zijn lecithinen, mono- en diglyceriden, polysorbaten, carrageen, guarpittenmeel en carboxymethylcellulose. Emulgatoren bevatten geen calorieën, eiwitten, lipiden of koolhydraten. Op het eerste gezicht lijken ze daarom onschadelijk voor de gezondheid. Over de cumulatieve inname van emulgatoren en hun interacties met andere additieven is echter nog weinig onderzoek beschikbaar. Ook vermelden verpakkingen geen exacte hoeveelheden en worden er geen limieten aan het gebruik gesteld. De werkelijke consumptie wordt mogelijk dan ook onderschat. Er is echter toenemende bezorgdheid over hun mogelijke invloed op de gezondheid.
Verhoogde doorlaatbaarheid darmbarrière
Steeds meer studies tonen namelijk aan hoe bepaalde emulgatoren kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van metabole en inflammatoire aandoeningen door beïnvloeding van de samenstelling van de darmmicrobiota richting pro-inflammatoire microbiële gemeenschappen en veranderingen in de darmbarrière. Uit een review van De Siena et al. blijkt dat emulgatoren in bewerkte voedingsmiddelen de translocatie van bacteriën door het epitheel van de darmbarrière kunnen bevorderen als gevolg van een verhoogde doorlaatbaarheid van het darmslijmvlies. Dit kan veroorzaakt worden door inflammatoire laesies of een dysbiose in de darm. Een verhoogde darmdoorlaatbaarheid kan leiden tot de translocatie van lipopolysacchariden (LPS) en tryptofaan-afgeleide metabolieten, wat vervolgens kan resulteren in metabole endotoxemie en chronische laaggradige systemische ontstekingen. Dit maakt het lichaam vatbaarder voor metabole aandoeningen.
Impact op het metabool syndroom
Het metabool syndroom is een wereldwijd veelvoorkomende complexe aandoening gekenmerkt door obesitas, insulineresistentie, hypertensie, hyperlipidemie en een verhoogde tailleomtrek. Er wordt gesproken van metabool syndroom wanneer drie of meer van de bovengenoemde criteria aanwezig zijn. Het vormt een risicofactor voor de ontwikkeling van chronische ziekten, waaronder hart- en vaatziekten, diabetes type 2, chronische nierziekte en bepaalde vormen van kanker. De darmmicrobiota kunnen de stofwisseling van de gastheer, en daarmee verschillende risicofactoren van het metabool syndroom beïnvloeden.
Niet alle emulgatoren zijn schadelijk
Sommige emulgatoren kunnen echter ook een prebiotisch effect hebben, waardoor ze juist helpen bij het verbeteren en voorkomen van darmdysbiose en metabole aandoeningen. Daarnaast kunnen sommige emulgatoren lipide-oxidatie verminderen.
Glycerolmonolauraat (GML, een vetzuurester uit bijvoorbeeld kokosolie) vermindert in dierstudies ontstekingen, verbetert het metabool syndroom en bevordert de darmgezondheid. Ook heeft GML een gunstige invloed op de voedingswaarde van vlees vanwege een hoger gehalte aan gezonde vetzuren.
Agar-agar en acaciagom hebben eveneens prebiotische eigenschappen en kunnen de darmmicrobiota positief beïnvloeden, terwijl raapzaad- en sojalecithine (niet-GMO en niet aan te raden bij soja-allergie) gunstige effecten hebben op het vetmetabolisme en de galzuursamenstelling.
Carboxymethylcellulose (CMC) en polysorbaat 80
Met name carboxymethylcellulose (CMC) en polysorbaat 80 worden genoemd als stoffen die de samenstelling van de darmmicrobiota kunnen verstoren. Ze worden veel gebruikt in ultra-bewerkte voedingsmiddelen vanwege hun verdikkende eigenschappen, denk aan roomijs, sauzen, brood en kant-en-klare desserts alsook zijn ze mogelijks terug te vinden in medicatie/suppletie.
En hoewel sommige emulgatoren mogelijk gezondheidsvoordelen hebben, blijven langetermijneffecten op het microbioom en de stofwisseling onbekend. Ons advies blijft dan ook onveranderd: ‘de beste dokter staat in de keuken’. Vermijd of minimaliseer de consumptie van bewerkte voedingsmiddelen en kies voor puur, vers en eerlijk voedsel.
De Siena, M. et al. (2022). Food Emulsifiers and Metabolic Syndrome: The Role of the Gut Microbiota. Foods, 11(15): 2205