Polypodium vulgare / Eikvaren

De eikvaren is een lage plant van ongeveer 25-40 cm hoog, de bladeren staan op korte afstanden van elkaar vanuit een vertakte wortelstok. Deze kruipt over de bodem, of is vlak daaronder te vinden. Nieuwe bladeren worden in de vroege zomer gevormd. Wanneer de jonge bladeren verschijnen, sterven de oudere af. Op het oppervlak van de vrij dikke wortelstok zijn de littekens van oudere bladaanhechtingen te vinden. De bladsteel is relatief lang, blad en bladsteel dragen geen schubben, maar de wortelstokken wel, deze zijn aan de voet breed, maar aan de top smal spitsvormig.

De bladeren zijn in omtrek lancetvormig, enkel geveerd, en doen denken aan een visgraat motief. De bladsegmenten zijn 2 4 cm lang, gaafrandig of zwak gezaagd, de toppen zijn afgerond. De bladsteel relatief lang, ongeveer half zo lang als de bladschijf, of 1/3 van de hele bladlengte. Aan de onderkant van de bladeren vinden we de ronde sporenhoopjes in twee rijen. Vooral de segmenten in het bovenste bladdeel, ongeveer vanaf halverwege het blad, dragen regelmatig langs de middennerf verdeelde sporangia. Deze zijn bij rijpheid oranje-bruin van kleur. De sporen rijpen in de zomer.

Van oorsprong zijn Polypodiums epiphyitische varens. Dit betekent dat ze in de moslaag op de takken van bomen groeien. In de tropen doen ze dat nog steeds, maar in Nederland al eeuwen niet meer. Vaak zijn ze te vinden in de duinen en aardwallen in de bossen en heel soms in het rivierenland in de kruinen van knotwilgen. Opmerkelijk is dat sinds een jaar of vijf de gewone eikvaren plotseling op de bomen aan de Amsterdamse grachten groeit. Klimaatverandering naar warmere en vochtigere atmosfeer zal hier de oorzaak van zijn. In Bretagne groeien ze nog veel tussen de mossen op vooral eikenbomen.

P. vulgare has an ancient history as a medicinal herb. P. vulgare has been recommended by Dioscorides for  chapped or dislocated hands, and by Culpeper as a laxative (Bown 2002).   The traditional use of polypody rhizome has been documented in several handbooks and in the scientific  literature. The traditional medicinal use of polypody rhizome as a remedy for diseases of the air passages,  such as coughs, colds, adenoids and a multitude of other purposes has been documented in handbooks such  as The Swedish Pharmacopeia (1849), Madaus (1938), Frerichs et al. (1938), Høeg (1975) and Nielsen  (1977).    

Polypody has been used medicinally in Europe since ancient times. The Greek physician Dioscorides,  writing in the 1 st  century AD, noted that polypody was used to purge phlegm and was an ingredient of a  plaster applied to dislocated fingers and to sores that occur between the fingers (Chevallier 1996). The use of  P. vulgare is also recorded among the American Indians. The Indians used root tea for the pleurisy, hives,  sore throats, stomach-aches; poulticed root for inflammations (Foster 1990).    An old legend according to a source in Telemark in Norway tells that the polypody grew for the first time  where Virgin Mary squirted some of her breast milk into a rock crevice. Hence the folk name “Mariebregne”  (Mary fern), which is used in Danish also (Øllgaard and Tind 1993).   

Polypody rhizome has been used as a taste substance in food. It has previously been a pharmacy assortment  as a remedy against respiratory complaints and rheumatism. It has expectorant and laxative effect. The  Indians in North America chewed the rhizome and swallowed syrups to relieve symptoms such as painful  throat and cough, while the Sami people used the rhizome as sweets (Källman 2006).  The previous availability of polypody rhizome in pharmacies is reported by Øllgaard and Tind (1993),  Källman (2006) and Ljungquist (2006).    

According to Bown (2002), polypody is native to Europe, Africa, and eastern Asia, mostly in northern or  upland areas. Polypody is a common species almost throughout Scandinavia, especially in the southern part  of the area, and along the Atlantic coast of Norway nearly to the North Cape. The total area of the species is  not well known according to the present delimitation. Several closely related species replace it in North  America, and others may do so in eastern Asia. The species complex is of circumpolar distribution, with an  odd outlier in southern Africa. In Europe the species is known from all countries, and is common throughout  the area, except in parts of the Mediterranean (Øllgaard and Tind 1993).