Niet alle hoest is hetzelfde – zelfs niet in de fytotherapie. Welke geneeskrachtige planten kunnen verlichting bieden bij welk type hoest?
Bij droge hoest: hoestonderdrukkers
Bij productieve hoest: expectorantia
Bij spasmodische hoest: bronchospasmolytica
Droog, productief of krampachtig?
In de reguliere geneeskunde is het onderscheiden van het type hoest relevant voor de diagnose en kan het bijvoorbeeld aanwijzingen geven voor een mogelijke ziekte. Ook in de fytotherapie wordt onderscheid gemaakt tussen de verschillende soorten hoest om de juiste geneeskrachtige planten te selecteren.
De basisregel is:
Geneeskrachtige planten met hoestonderdrukkende werking helpen bij droge hoest.
Geneeskrachtige planten met slijmoplossende en antibacteriële werking zijn geschikt voor de behandeling van een productieve hoest met slijmproductie, bijvoorbeeld bronchitis.
Geneeskrachtige planten met een spasmolytische werking worden gewaardeerd bij kramphoest.
Bij kriebelhoest raken de luchtwegen in de keel geïrriteerd, wat leidt tot een onproductieve, droge en meestal pijnlijke hoest. Virussen zijn hiervoor verantwoordelijk en veroorzaken roodheid en zwelling van het keelslijmvlies. De ontstekingsreacties verhogen de gevoeligheid van de zogenaamde C-vezels in de keel – pijnvezels die verantwoordelijk zijn voor de hoestdrang. Het resultaat: een verlaagde drempel voor verdere hoestbuien. Hiervoor worden hoestonderdrukkende planten gebruikt die slijmstoffen bevatten. Deze worden antitussiva (hoestonderdrukkers) genoemd.
Slijmstoffen hebben een irritatieremmende werking doordat hun slijmstoffen een beschermende film vormen op het geïrriteerde keelslijmvlies. Chemisch gezien zijn slijmstoffen moleculen die zijn opgebouwd uit vele onverteerbare suikerbouwstenen, ook wel polysachariden genoemd. Hun bijzondere eigenschap is dat ze water binden en vervolgens opzwellen.
Bij inname werken slijmstoffen alleen lokaal in op de slijmvliezen van mond, keel en spijsverteringskanaal. Ze worden niet opgenomen en kunnen daarom via de bloedvaten geen andere organen bereiken.
Slijmstoffen behoren tot de best oplosbare planteningrediënten, waardoor ze ideaal zijn voor thee. Kruiden op basis van slijmstoffen kunnen worden bereid als infusie (heetwaterinfusie) of als maceraat (koudwaterextract). De infusie heeft de voorkeur, omdat een warme drank meestal verzachtender is bij hoest. Bovendien houdt het hete water bacteriën en schimmels op afstand, die zich anders zouden vermenigvuldigen in een maceraat, dat in 2-3 uur wordt geëxtraheerd, dankzij de slijmstoffen. En heet water vernietigt de slijmstoffen niet, zoals lange tijd ten onrechte werd gedacht!
Omdat het slijmvlies voortdurend door speeksel wordt weggespoeld, is het raadzaam om gedurende de dag kleine slokjes slijmthee te drinken die de hoest verlicht.
Slijm bindt niet alleen water, maar ook bijvoorbeeld medicijnen, voedingssupplementen, enz. die gelijktijdig worden ingenomen. Om de opname en daarmee de werking ervan niet te belemmeren, is het raadzaam om een tijdsinterval van ongeveer 30 minuten tot 1 uur aan te houden.
Geneeskrachtige planten met slijmstoffen tegen droge hoest
Voorbeelden van slijmstofplanten die gebruikt worden bij kriebelhoest zijn IJslands mos, toortsbloemen, kaasjeskruidbloemen en -bladeren, lindebloesem en smalle weegbreebladeren. Een ander slijmmiddel dat vaak gebruikt wordt bij kriebelhoest is heemst, met zijn wortels en bladeren. Deze plant verdient hier een nadere beschouwing, omdat de wortels hem tot een van de meest slijmrijke medicinale planten maken.
Heemst – Althaea officinalis
Heemst is een meerjarige plant waarvan de viltige haartjes alles fluweelzacht maken. De bladeren (Althaeae folium) en de geschilde, witte heemstwortel (Althaeae radix) worden medicinaal gebruikt. Beide verzachten theewater met hun slijm, terwijl de wortel ook een zekere zoetheid heeft. De bladeren bevatten 6-9% slijm, aanzienlijk minder dan de wortels, die met tot wel 20% tot de rijkste medicinale planten behoren. Daarom hebben de bladeren alleen een monografie ontvangen van Commissie E. De wortels daarentegen hebben een monografie ontvangen van Commissie E, de European Scientific Cooperative on Phytotherapy (ESCOP) en het Comité voor Kruidengeneesmiddelen (HMPC) voor de volgende indicaties:
inwendig bij irritatie van de slijmvliezen in mond en keel
inwendig voor droge, kriebelhoest
intern om maagproblemen te verlichten
De meest voorkomende bereiding is thee van heemstbladeren of -wortels. Hiervoor worden 1-2 gram gemalen heemstbladeren of 5 gram gemalen heemstwortels over ongeveer 150 ml kokend water gegoten en na 10 minuten gezeefd.
Een productieve hoest treedt op wanneer de infectie zich al in de bronchiën heeft "gedrongen" en dik, vastzittend slijm produceert. De behandeling van dit type hoest is gericht op het verwijderen van het slijm uit de luchtwegen. Bacteriën hebben de neiging zich te nestelen en te vermenigvuldigen in vastzittend slijm. Daarom kan er naast een virale infectie van de bronchiën ook een bacteriële superinfectie ontstaan, die dik geelgroen slijm produceert.
Saponinen
Geneeskrachtige planten die saponinen bevatten, hebben zeepachtige eigenschappen en schuimen in waterige oplossingen. Ze verlagen de oppervlaktespanning van vloeistoffen en oefenen zo hun reinigende werking uit. Saponinen kunnen worden opgenomen. Hun werkingsmechanisme bij hoesten is gerelateerd aan de gastropulmonale reflex. Door irritatie van het maagslijmvlies wordt het bronchiale slijmvlies via de nervus vagus gestimuleerd om een dunne afscheiding te produceren, waardoor het vastzittende slijm in de bronchiën dunner wordt.
Naast deze secretolytische werking wordt de viscositeit van het bronchiale slijm verlaagd (mucolytische werking) en worden de trilhaartjes gestimuleerd om het nu dunnere slijm efficiënter uit de bronchiën te transporteren (secretomotorische werking).
Saponinen zijn in water oplosbare ingrediënten en daarom ideaal voor het zetten van thee. Water-alcoholische oplossingen zoals tincturen en kant-en-klare preparaten zijn echter ook mogelijke alternatieven.
Saponinen worden niet bijzonder goed verdragen (behalve de saponinen in zoethout) en kunnen daarom bij inname de maagwand irriteren. Langdurig gebruik, hogere doseringen of bij mensen met een gevoelige maag kunnen maagpijn, misselijkheid en braken veroorzaken.
Tip voor betere tolerantie: Drink veel vocht als u saponine-medicijnen gebruikt, zodat er een verdunnend effect in de maag ontstaat.
Contra-indicaties. Vanwege hun slijmvliesirriterende eigenschappen zijn saponinepreparaten gecontra-indiceerd bij ontstekingen van het maag-darmkanaal en het prikkelbare darmsyndroom.
Saponinehoudende medicinale planten bij productieve hoest (expectorantia)
Slijmoplossende middelen die saponinen bevatten, zijn onder andere madeliefjes, die bijzonder geschikt zijn voor kinderen, bloemen van de sleutelbloem en -wortels, klimopbladeren, toortsbloemen en zoethoutwortel
Klimop (Hedera helix)
Klimop is een meerjarige, houtachtige klimplant. De bladeren (Hederae folium) worden medicinaal gebruikt en bevatten de slijmoplossende triterpeensaponinen (hederacoside C, α-hederine). Naast de slijmoplossende werking is er ook een spasmolytische werking, waardoor klimopbladpreparaten ook tegen hoest kunnen worden gebruikt.
Alle drie de commissies (Commissie E, ESCOP, HMPC) hebben een monografie gewijd aan klimopbladeren met de volgende indicatiegebieden:
inwendig als slijmoplossend middel bij productieve hoest
inwendig om chronische ontstekingsziekten van de bronchiën te verlichten
inwendig voor hoest veroorzaakt door verkoudheid
In tegenstelling tot andere saponinenplanten wordt het zetten van thee van klimopbladeren echter afgeraden, omdat de saponine hederacoside C na inname wordt omgezet in het aanzienlijk irriterendere α-hederine. De gemiddelde dagelijkse dosis is slechts 0,3 gram van het medicijn, wat moeilijk te handhaven is bij het zetten van thee.
Overdosering kan braken, slaperigheid, hoofdpijn en tachycardie veroorzaken. Daarom is het raadzaam om kant-en-klare klimoppreparaten met een bepaald saponinegehalte te gebruiken, bijvoorbeeld in de vorm van sap, druppels of zuigtabletten.
Planten met etherische olie bij hoest met slijm (expectorantia)
Sommige geneeskrachtige planten met etherische oliën hebben ook een slijmoplossend effect. Net als saponinekruiden werkt dit door slijm te verdunnen en de trilhaartjes te stimuleren. Daarnaast hebben etherische oliën een anti-microbiële werking, wat nuttig is bij bacteriële superinfecties.
Essentiële oliën zijn slechts licht oplosbaar in water. Toch is het een goed idee om er thee van te zetten. Giet heet water over de theeblaadjes, dek af en laat 5-10 minuten trekken. Laat het deksel vervolgens in de thee zakken, aangezien de etherische olie door de stoom erop is gecondenseerd, en zeef de thee.
Tincturen met een gemiddeld tot hoog ethanolgehalte (50-70% v/v) bevatten aanzienlijk meer etherische olie en kunnen verdund in een beetje water worden ingenomen of als hoestdrankje. Inhalatie en inname van kant-en-klare preparaten zijn andere alternatieven.
In zeldzame gevallen kunnen overgevoeligheidsreacties optreden bij medicijnen die etherische oliën bevatten. Er zijn geen contra-indicaties bekend.
Als er echter in plaats van medicinale planten pure etherische oliën worden gebruikt, mogen etherische oliën van tijm, eucalyptus, kamfer en pepermunt niet worden gebruikt bij baby's en jonge kinderen, omdat ze bronchospasmen kunnen veroorzaken.
Geneeskrachtige planten met essentiële oliën tegen productieve hoest
Als het gaat om geneesmiddelen die essentiële oliën bevatten, zijn anijsvruchten, engelwortel, eucalyptusbladeren, dennen- en sparrenscheuten en tijm bijzonder belangrijk als slijmoplossend middel. Tijm bevordert niet alleen het ophoesten van slijm, maar heeft ook sterke antibacteriële eigenschappen, die ook ondersteuning bieden bij een bacteriële superinfectie.
Tijm / Thymus vulgaris
Echte tijm is een meerjarige, houtachtige en aromatische dwergstruik. Tijm (Thymi herba) wordt medicinaal gebruikt en bevat etherische olie met thymol en carvacrol, rozemarijnzuur en flavonoïden. Naast zijn slijmoplossende eigenschappen heeft het ook een ontstekingsremmende en spasmolytische werking, waardoor tijmpreparaten ook gebruikt kunnen worden bij bronchitis en vastzittende hoest.
Alle drie commissies (Commissie E, ESCOP, HMPC) hebben een monografie gewijd aan tijm met de volgende indicaties:
inwendig als slijmoplossend middel bij hoest veroorzaakt door verkoudheid
inwendig voor symptomen van bronchitis en kinkhoest
Mogelijke bereidingswijzen zijn onder andere een infusie of een tinctuur. Om thee te zetten, giet u 3-4 keer per dag 1-2 gram tijm over 150 ml heet water, dekt u het af, laat u het 10 minuten trekken en zeef u het vervolgens.
Tijm is verkrijgbaar als kant-en-klaar preparaat, bijvoorbeeld als sap of als balsem voor uitwendig gebruik. Essentiële oliën van planten hebben ook een effect op de huid: de etherische oliën verdampen van de warme huid en werken als inhalatiemiddel. Ze dringen ook door in de huid en worden opgenomen in de bloedbaan.
Bronchospasmolytica omvatten medicinale planten die een krampstillend effect kunnen hebben op de luchtwegen. Ze worden gebruikt bij spasmodische bronchitis, kinkhoest en pseudokroep. De oorzaak van spasmodische hoest wordt vermoedelijk gevormd door zwelling van het bronchiale slijmvlies en de gelijktijdige productie van slijm, wat kan leiden tot vernauwing van de luchtwegen met piepende ademhaling, kortademigheid en ademhalingsmoeilijkheden.
Spasmolytisch werkende geneeskrachtige planten voor spasmodische hoest
Spasmolytische kruiden zijn onder andere oregano, klimopbladeren, tijm, uien en zoethoutwortel. Zoethout wordt hier uitgebreider beschreven. Het is een van de bekende spasmolytische middelen. Er zijn echter een paar dingen om rekening mee te houden bij het gebruik ervan.
Zoethout / Glycyrrhiza glabra
Zoethout is een meerjarige plant waarvan de wortelstok in het voorjaar stevige stengels met gevederde bladeren produceert. De wortels worden medicinaal gebruikt. De wortels bevatten triterpeensaponinen (glycyrrhizine), flavonoïden, isoflavonoïden en polysachariden. Naast hun slijmoplossende en ontstekingsremmende eigenschappen worden ze ook gebruikt als spasmolyticum.
De officiele commissies (Commissie E, ESCOP, HMPC) hebben een monografie gewijd aan zoethoutwortel met de indicatie:
Inwendig als slijmoplossend middel bij hoest veroorzaakt door verkoudheid
In de empirische geneeskunde worden ook de indicaties kinkhoest, pseudokroep en astmatische hoest genoemd.
De saponinen in zoethoutwortel remmen de afbraak van cortisol en aldosteron. Dit verklaart de ontstekingsremmende werking. De verhoogde aldosteronconcentratie leidt echter niet alleen tot een verhoogde kaliumuitscheiding, maar ook tot natriumretentie, wat kan leiden tot oedeem en hoge bloeddruk (hypertensie). Om deze redenen mag het kruid niet langer dan 4-6 weken worden gebruikt en mag de dagelijkse dosis gedurende deze periode niet meer dan 15 gram bedragen.
Mogelijke bereidingen zijn onder meer een infusie of een afkooksel. Hiervoor wordt 1,5-2 gram van het kruid gebruikt in 150 ml water, 2-3 keer per dag. De dagelijkse dosis voor volwassenen is 5-15 gram van het kruid, wat overeenkomt met 200-600 mg glycyrrhizine.
Contra-indicaties zijn onder meer hypertensie, zwangerschap, hypokaliëmie, nierinsufficiëntie en leverziekte.
Volkse middeltjes voor van alles en nog wat. Vreemde, nuttige, absurde, grappige en gevaarlijke middelen. Nuttig omdat ze soms wonderbaarlijk werkzaam zijn, grappig om te lezen en als je ze niet nodig heb en soms gevaarlijk als ze niet helpen.
Ik heb een buurman die 's nachts leeft en mij, dus in de nacht, opschrikt met zijn angstaanjagende hoestbuien. En dan ben ik middeltjes aan het bedenken die voor hem en voor mij nuttig kunnen zijn. Droge hoest dus! Een vervelende en vermoeiende hoest, die de luchtpijp 'verscheurt', de keel maar ook de mensen in de omgeving irriteert. Het klinkt als geblaf en geeft geen moment rust. Kinderen raken erdoor uitgeput en het kan voor oude mensen zelfs dodelijk zijn. Hopelijk niet voor mijn buurman. Het is zaak deze hoest zo snel mogelijk 'productief te maken, dat wil zeggen ontlastend, waardoor het slijm verdwijnt en de bronchiën meer vrijheid krijgen. Ook als het een allergische oorsprong heeft is er een oud middeltje dat zowel slijmoplossend als anti-allergisch werkt. De ingrediënten heeft ook iedereen bij de hand, ajuin en melk
Ajuinmelk en ramenassiroop
Om dit maken, breng een liter melk met tien fijngesneden uien en twee teentjes knoflook aan de kook. Als dit afgekoeld is, doet men er vier wijnglaasjes heldere honing door, drink hiervan zoveel, als... mijn buurman lust. Je kan er ook nog het sap van geschilde en fijngestampte mierikswortel of rammenas, vermengd met bruine rietsuiker bij doen, totdat er een gelijkmatige, vloeibare pasta ontstaat. Hiervan neemt men vier maal daags een eetlepel.
Andere Franse middeltjes in geval van bronchiale slijmproblemen.
In Les Landes maakte men voor deze zieken propjes pijnboomhars die in zwavel en bruine suiker gerold werden. De patiënt slikte deze door en dronk daarna hete aftreksels van salie, net zoals men dit toepaste bij de behandeling van tuberculose. De resultaten waren blijkbaar fantastisch.
In Normandie maakte en maakt men nog steeds op advies van 'kwakzalvers' verbanden met schapenkaas die over de hele borstkas van de bronchitispatiënt gelegd word. De resultaten waren blijkbaar uitstekend en daar hoeven we niet zo heel erg verbaasd over te zijn, als we weten, dat chirurgen net als deze plattelandsgenezers, vroeger adviseerden om dergelijke kaasverbanden aan te leggen in gevallen van hydarthrose - waarbij men water in een gewricht (knie!) heeft - of bij haemarthrose waarbij er bloed in een gewricht zit. In vele gevallen verdween de vochtophoping zienderogen, zowel bij gewrichtsoedeem als bij ontstekingen in de luchtwegen.
Boter op je borst
Een middel dat hier op aansluit is een kompres van boter op de borst. Vroeger veel gebruikt in Nederland bij verkoudheid, slijm en hoest. Gewoon de hele nacht een laagje boter op borst en rug smeren, afdekken en dan maar slapen. Niet altijd even practisch zou ik denken, maar het geeft wel goede slijmoplossende resultaten. Een mogelijke verklaring. Vet sluit af en houdt warmte en vocht vast. Warmte net zoals koorts zorgt er voor dat het lichaam beter de bacteriën te lijf kan gaan met genezing als gevolg.
In feite heb je met die boter, kwark en kaas een primitieve zalf gemaakt en als je daar dan ook nog een groente zoals look, ui, ramenas of kool doormengt, krijg je een soort gerecht op je borst (niet op je bord), dat super geneeskrachtig is. Als je het iets eenvoudiger en minder morsend wil maken, kun je de groenten vervangen door een drupje etherische olie van tijm, salie of eucalyptus. Practischer en aangenamer van geur en even werkzaam, maar voor mij minder sympathiek dan de echte, eenvoudig, goedkope en primitieve recepten.
http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/taal/29643-in-de-naam-van-ui-en-look.html
Verzachtend
Hoest ontstaat door prikkeling van de slijmlaag in de ademhalingswegen. In de farynx, de larynx ende trachea bevinden zich prikkelgevoelige receptoren. Deze receptoren kunnen geirriteerd raken waardoor reflectorisch een hoestbui wordt uitgelokt.Met plantaardige slijmstoffen beogen we het afdekken van deze receptoren en daardoor het verminderen van de hoestreflex. Een dergelijke redenering gaat vooral op voor de farynx. De plantaardige slijmstoffen worden immers niet geresorbeerd en kunnen dus niet doordringen tot in de luchtwegen. Althaea- of heemstwortel is een traditioneel gekend verzachtend middel.
Ontsmettend
De ontsmettende werking moeten we vooral zoeken in de vluchtige oliën waaraan sommige planten (bijvoorbeeldEucalyptus) rijk zijn. Vluchtige oliën geven aan de bereidingen waaraan zij worden toegevoegd een aangename smaak.Daarnaast hebben zij een ontsmettende werking. Er zijn twee redenen om deze laatste eigenschap te veronderstellen: (1) Invitroonderzoek leert ons een en ander over de antibacteriële werking van bestanddelen (voornamelijk terpenen) in deze oliën. (2)Met name aromatische bestanddelen en terpenen worden gedeeltelijk via de uitgeademde lucht geëvacueerd en kunnen in de luchtwegen dus plaatselijk een effect uitoefenen.
Stimulerend
Een stimulerende werking treffen we aan bij sympathomimetica. In het plantenrijk is vooral Ephedra (zeedruif) bekend omwille van zijn gehalte (tot2%)aan L-efedrine. Efedrine staat op de lijst van de WGO (=Wereld Gezondheids Organisatie) als essentieel geneesmiddel. Het wordt vooral gezien als bronchodilaterend middel omwille van zijn partieel beta-effect. Door een sterke alfa-werking gebruiken wij het in onze westerse wereld op de eerste plaats als een decongestivum (tegen neusverstopping en sinusitis). Efedrine kan door zijn bronchusverwijdende en antisecretoire werking ook enigszins als hoeststillend middel beschouwd worden. Efedrine heeft evenwel ook een centraal stimulerend karakter wat tot misbruik aanleiding kan geven. Daarom wordt spaarzaam met efedrine omgesprongen.
Expectorerend
Hieronder verstaan we stoffen die de vorming, de aard en het transport van de bronchiaalsecretie beïnvloeden. Een normale functie van de trilharen of ciliën helpt aanzienlijk de uitscheiding van mucus (slijm). Bij een acute infectie zien we een gestimuleerde productie van mucus. Dit heeft te maken meteen van de kenmerken van ontsteking (oedeem). Vooral bij productie van dik vloeibaar mucus kunnen expectorantia diensten bewijzen.Een chronische ontsteking kenmerkt zich door een toename van het aantal slijmbekercellen.De submucosale slijmklieren scheiden vooral slijmvormende bestanddelen af, terwijl de sereuze klieren (dicht bij het lumen gelegen) geïnactiveerd worden. Logischerwijze zal dit proces leiden tot een overproductie van taai slijm.
Met expectorantia verhogen we mogelijk de hoeveelheid vocht in dat slijm, wat het ophoesten vergemakkelijkt. Verontreinigende factoren (tabaksrook, luchtverontreiniging) verminderen de activiteit van de ciliën. Hier vermogen expectorantia weinig of niets. Ophoesten van het secreet is de enige evacuatie wijze die overblijft. Veel drinken kan hier zeker als een begeleidende hygiënische maatregel gelden. Drinken van water zou betere resultaten hebben dan toevoegen van vocht via inhalatietherapie (aërosolen), alhoewel niet alle auteurs deze mening delen. Ook saponinehoudende planten en scherp smakende kruiden kunnen slijmoplossend werken. Bijvoorbeeld Maarts viooltje en Sleutelbloem kunnen dan behulpzaam zijn. ij verminderen mogelijk de oppervlaktespanning van taai slijm, waardoor ze vloeibaar worden. Etherische olie van eucalyptus (cineol), maar ook anijs (anethol) en pepermunt (menthol) kunnen die verlagen